Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 106

[p. 282]

Kronieken
Prof. dr. Karel Meeuwesse
Gerard Knuvelder eredoctor

Het eredoctoraat dat Gerard Knuvelder woensdag 12 april in de Utrechtse Domkerk uit handen van prof. dr. W.A.P. Smit ontving, betekent de officiële erkenning van zijn verdienste als schrijver van het Handboek tot de geschiedenis der Nederlandse letterkunde. Het is nog te vroeg, gelukkig, om de geschiedenis van deze geschiedenis te schrijven, maar bij een gelegenheid als deze mag, vooral in dit tijdschrift, toch wel herinnerd worden aan de weg die Knuvelder tot de geschiedschrijving der Nederlandse letterkunde heeft gevoerd. Die weg begon in Zuid-Nederland.

Na voltooiing van zijn studie aan de Tilburgse Leergangen, tot leraar benoemd aan het St. Joriscollege en St. Catharinalyceum te Eindhoven, werd hij in 1925 letterkundig redacteur van het in Helmond gevestigd dagblad De Morgen. Twee jaar later zag hij zich aangesteld tot hoofdredacteur van het in 1922 door Moller gestichte maandblad Roeping, waaraan hij vanaf het begin mee gewerkt had. Knuvelder kwam sterk onder de indruk van de activiteit en de theorieën ook der Vlaamse jongeren op politiek, sociaal en economisch terrein en richtte zijn aandacht al spoedig op andere dan uitsluitend literaire zaken. Hij schreef over de sociaal-economische mogelijkheden van wat hij met Gerretson Midden-Nederland noemde, over de roeping van het Nederlandse volk, de verhouding van Nederland tot zijn koloniën, de revolutie van rechts en de katholieke staatsleer, over corporatieve maatschappijordening, enz. Hij was een fervent nationalist, een vurig voorstander van Groot-Nederland en van de idee der rijkseenheid. In deze geest redigeerde hij Roeping en later ook het weekblad De Nieuwe Eeuw, dat andere orgaan, waarin zich eens de beweging der katholieke jongeren op de voorgrond had geplaatst.

Toch verloor hij bij al deze activiteiten de Nederlandse letterkunde niet uit het oog. Wat hem als literator echter vooral interesseerde was de samenhang van de letterkunde met andere uitingen der cultuur. In ‘Vanuit wingewesten’ schreef hij bijv. een vrij uitvoerig overzicht van de herleving der letteren in de provincies Brabant en Limburg sinds het midden der vorige eeuw, maar het is slechts een deel van het grote geheel dat de herleving beschrijft van het volk der door Holland zo lang ver-

[p. 283]

waarloosde generaliteitslanden. Knuvelder beschouwde de Nederlandse schrijver graag als een ‘bouwer aan eigen cultuur’. Ook daarin komt zijn verwantschap tot uitdrukking met de Vlaamse jongeren van na de eerste wereldoorlog.

De vraag in welke richting de cultuur zich het best ontwikkelen kon, bracht hem geleidelijk tot diepere bezinning op problemen van cultuurhistorische aard, op dat van de renaissance bijv. Hij wijdde er een beschouwing aan, die hij opnam als inleiding tot zijn Bouwers aan eigen cultuur van 1934. Ik noem dit opstel, niet omdat het zo bijzonder oorspronkelijk zou zijn, maar omdat de schrijver er zich op gelukkige wijze distancieerde van de rigoureus eenzijdige opvattingen van Moller, zijn leermeester aan de Leergangen, die de renaissance even kortzichtig verdoemde als hij de middeleeuwen verheerlijkte. Ook voor Knuvelder betekende de latere renaissancebeschaving een vorm van decadentie, maar als nationalist bewonderde hij toch de vertegenwoordigers der vroege renaissance om hun liefde voor het nationaal eigene, hun liefde voor de moedertaal in het bijzonder en hun eerzucht om in de eigen taal scheppend werkzaam te zijn. Hij kreeg meer oog ook voor het humanistisch element in de vaderlandse cultuur en voor de betekenis van de literaire vorm. Als een ernstig tekort rekende hij Moller, die in 1927 een Beknopte geschiedenis van de Nederlandse letterkunde had gepubliceerd, diens verwaarlozing van de vormaspecten van het literaire kunstwerk aan. Zelf bestudeerde hij behalve Maritains Art et Scolastique vooral de geschriften van Müller-Freienfels en Ermatinger. Vooral Das dichterische Kunstwerk boeide hem. Hij wilde het literaire kunstwerk niet alleen als een uiting van de Nederlandse beschaving in samenhang met andere uitingen, maar ook als een estetisch verschijnsel op zichzelf beschreven en gewaardeerd zien. Zo formuleerde hij het in de inleiding tot zijn Bouwers aan eigen cultuur. Van dit standpunt ging hij uit, toen hij zich omstreeks 1942 zette aan het schrijven van zijn handboek.

Op die taak had hij zich meer onmiddellijk voorbereid door het schrijven van een voor de middelbare school bestemde Inleiding tot de Nederlandse letterkunde in twee deeltjes, die in 1939 verschenen waren. Op die taak had hij zich opnieuw bezonnen toen hij zijn vernietigende, maar degelijk verantwoorde kritiek schreef op het in afleveringen verschenen Nieuw Handboek der Nederlandse letterkundige geschiedenis, waarmee Walch in 1943 het handboek van Prinsen vervangen kwam. Wat vrijwel voor onmogelijk werd gehouden, werd door Knuvelder volbracht. Hij gaf geen beter boek voor dat van Walch in de plaats, hij schreef op zijn eentje een middelgroot handboek in vier delen, voegde daar een apart deel aan toe over de letterkunde van na 1916 en zette zich, daarmee ge-

[p. 284]

reed gekomen, in 1954 aan de verdere uitbouw van zijn handboek in een tweede druk.

Zoals de meeste geschriften van zijn hand onderscheidt ook zijn handboek zich door een heldere schrijftrant, een weloverwogen compositie, een duidelijke uiteenzetting en een consequente toepassing van de beginselen waarvan uitgegaan wordt. Het beschrijft de ontwikkeling der letterkunde in nauw verband met de ontwikkeling der beschaving, maar verwaarloost daarvoor allerminst de beschrijving van de persoonlijkheid der auteurs. Knuvelder is een bewonderaar van de vent in de literatuur, maar hij was verstandig genoeg daarvoor de vorm niet uit het oog te verliezen. Overeenkomstig zijn beginselen behoudt het literaire werk, en ook de literaire vormgeving zijn aandacht. Het is niet zozeer de aandacht van een artistieke als wel van een logisch onderscheidene geest. Met zijn uitvoerige inleidingen tot de voornaamste perioden van onze literatuurgeschiedenis is Knuvelders handboek ook een zeer instructief boek, dat de geboren docent verraadt.

Het werk verbergt geenszins dat de auteur een katholiek auteur is, maar zijn overtuiging wordt nergens opzichtig geëtaleerd. Aan de verspreiding die het gevonden heeft, kan men de vordering meten van de emancipatie der katholieken op het terrein van wetenschap en kunst in deze eeuw. Het wordt gebruikt aan de meeste universiteiten van het Nederlandse taalgebied. De schrijver zal zich daarover als katholiek ongetwijfeld verheugd hebben, maar meer nog zal het hem deugd gedaan hebben, dat zijn werk door de natie aanvaard is. Men volbrengt een arbeid als de zijne niet zonder dat men gedreven wordt door een standvastige liefde voor de Nederlandse letteren en de Nederlandse beschaving. Het Utrechtse eredoctoraat houdt niet alleen de erkenning in van Knuvelders bekwaamheid als geschiedschrijver van onze letterkunde, maar ook van de nationale betekenis van wat zijn opus magnum geworden is.