Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 106

[p. 513]

Prozadebuut van Anne Dellart
door Lieve Scheer

Bij Desclée De Brouwer verscheen als prozadebuut van Anne Dellart Dorp van de dorst. Dat de schrijfster dit werk een roman heet, getuigt eens te meer voor de uiterst disparate lading die door de naam roman gedekt wordt. Het epische element en ook de karaktertekening zijn hier immers maar zeer bijkomstig. In meer dan een opzicht lijkt het werk veeleer op een soort uitgebreide verhandeling, op een logboek van de naar klaarheid zoekende geest dan op een roman. Puberteitsproblemen, botsingen en misslagen, afrekening en zelfbezinning dat zijn de gegevens waar al de optredende personages aan getest worden, tot een eventuele kentering naar het rustig zelfbezit der volwassenheid. De personages zijn bijna eerder paradigmata aan de hand waarvan de crisis der volwassenheid belicht wordt.

Op de meest uitdrukkelijke wijze is dit in de hoofdfiguur Zena geschied. Zij is een meisje uit een burgerlijk milieu, vol temperament, maar wat braafjes opgevoed, zodat haar weg, langs drie al dan niet ‘zondige’ liefdesontmoetingen over een postulantschap, in een kluizenaarsbestaan eindigt. Voor het dichtbijgelegen dorp vol onrust en zorgen wordt zij, na veel kwaadsprekerij en woekerende haat, ten slotte de genadegevende bron.

Hoewel talloze personages naast Zena dit boek bevolken, is het zeer eenzijdig. Met de schets die wij gaven van Zena's volwassenwording lopen haast alle andere karaktertekeningen parallel. In de plaats van een verscheidenheid van personages die uit zichzelf zouden beginnen te leven, zoals van de eerder objectief-scheppende romankunstenaar mag verwacht worden, zijn Dellarts figuren telkens nieuwe verwoordingen van zo duidelijk steeds dezelfde conflicten, dat wij ons bij dit voorbarig prijsgeven van eigen problematisch zieleleven - of dit al te naïef volgen van een naturalistische oprechtheidsmode? - haast onbehaaglijk voelen. Wij bedoelen de bijna exclusieve aandacht van de schrijfster voor het sexuele probleem.

Was het nu nodig werkelijk ál die personages Juliette Davar, Pater Seizure, Henri Delarivière, Gran-Jules, Zena, Thibaut, Monsieur Davar,

[p. 514]

tot moeder Hildegardis toe, met het sexuele probleem te confronteren en in ‘zondigheid’ of abnormaliteit te dompelen? Men laat in een roman toch ook niet alle mensen voortdurend een verkouden neus snuiten, of diarrhee hebben, of met zweetvoeten geplaagd zitten, tenzij men er iets vaudevilleachtigs wil van maken.

Bij Dellart is er geen enkel personage dat het sexuele in een harmonische liefdeverhouding weet te integreren. Er zijn maar enkele figuren die tot rust komen op dat gebied. En de harmonie, die zij bereiken, is dan nog maar een negatieve: Zena en moeder Hildegardis brengen, na een uitspatting, het offer van de liefdewerkelijkheid.

Deze overdaad aan erotieke buitensporigheid heeft daarbij een duidelijk reactief karakter: zowel moeder Hildegardis als Zena hebben de onweerstaanbare drang zich te bevuilen om zich los te schudden uit het strenge, levendodend gezag van een burgerlijk milieu. Van mannelijke zijde zijn Monsieur Davar en Henri Delarivière en Thibaut de arme slachtoffers van een in burgerlijkheid opgevoede geheel of gedeeltelijk frigide vrouw. Omdat men die arme mannen natuurlijk niet eeuwig met hun onbevredigdheid kan laten rondlopen, laat de schrijfster ze maar eens uit de band springen, zodat zij op hun beurt slachtoffers maken: resp. Annie D'Hoef en Zena. Omgekeerd zal het milieu de bij het kind ontwakende sexuele drift niet voorlichten, maar afsnauwen of met losse hand te lijf gaan, zodat deze arme kinderen ook weeral in zonde of buitensporigheid verdolen. Gran-Jules wordt door zijn zuster afgesnauwd, wanneer hij vaag-verward een beetje te aandachtig naar haar bloesje kijkt; als hij dan later op school betrapt wordt met een kameraadje, naakt, in een hokje waar klasmateriaal geborgen wordt, is het een woordeloze maar streng veelzeggende afkeuring van meester en directeur, een vloed van moederlijke scheldwoorden en slagen. Ook Zena heeft zulke barsheid ontmoet toen zij als meisje een jonge buurvrouw haar rug hielp wassen en daarbij een niet gewenste verwondering had voor deze haar borsten.

Vooral de moeders worden met veel bitterheid getekend. Zij zijn streng, zonder begrip voor de noden van het kind, liefdeloos, en daarbij meermaals aanstellerige, banale ijdeltuiten, die overlopen van onbenulligheid. De afrekening met de moeder (of opvoedende vrouw) speelt een grote rol in het proces der volwassenwording van vele dezer figuren (Zuster Theophila bij voorbeeld is nota bene uit een soort posthume wraak op haar moeder tot het geloof geraakt!!)

Ook wat de vorm betreft heeft Anne Dellart nog veel te leren. De bouw heeft door het telkens en telkens terugklimmen naar de kinderjaren en puberteitsperiode van haast elk optredend personage iets schuifjesachtig-disparaats gekregen. De stijl doet dikwijls aan als mooi-

[p. 515]

schrijverij, doorwoekerd van beelden die origineel willen zijn. Wij zitten meermaals in opstelachtige beschrijfkunst, die niet overtuigt, omdat ze ritmische gedragenheid mist.

Toch willen wij met onze lange kritiek de jonge schrijfster niet ontmoedigen. Al is haar roman als levensbeeld niet van eenzijdigheid en overdrijving vrij te pleiten, toch geniet haar stormlopen tegen de ‘huisjes van heiligheid’ en de burgerlijke taboes - kenmerk van haar generatie! - in menselijk opzicht onze volle sympathie. Het is geen uitzondering dat een averechtse opvoeding jonge mensen - vooral jonge meisjes - zozeer in het nauw drijft dat er voor hen alleen de tragische keuze blijft tussen ‘door het venster springen’ of ‘verstarren’. De sexuele werkelijkheid wordt nog al te veel ofwel doodgezwegen, ofwel afgesnauwd, ofwel door de opvoeder behandeld met zulk gebrek aan openhartigheid alsof het iets afschuwelijks of minderwaardigs betrof. En daarom kunnen wij niet anders dan blij zijn dat er romans als deze van Anne Dellart verschijnen. Hoewel wij zulke zaken uit persoonlijke voorkeur liever in een helder betoog of snijdend pamflet voorgeschoteld kregen, zal het romangenre misschien beter bereiken wat de schrijfster met haar werk heeft bedoeld: aanklacht en reactie te zijn.

Ondanks het onepische karakter van deze roman, hebben wij er zoveel aandacht aan besteed, omdat wij overtuigd zijn dat Anne Dellart tot een belangrijke schrijfster kan groeien. Er ligt in de toon iets dat ons dwingt te luisteren. Er zit vaart in. Dorp van de dorst getuigt van een rijke persoonlijkheid, die, hoewel in menig opzicht niet volgroeid, ons iets te zeggen kan hebben. Wij waarderen vooral de oprechte bezieling waaruit dit boek ontstaan is. De gepassioneerdheid waarmee Anne Dellart zoekt het leven van binnen uit en met de volle inzet van de persoon in te geven heeft ons zelfs af en toe aangegrepen. Laten wij hopen dat in een volgend werk het wereldbeeld veelzijdiger en objectiever geworden is. Dan durven wij zéér veel van Anne Dellart verwachten.