Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 106

[p. 516]

Maurits Engelborghs
Literaire paperbacks uit de V.S.

In Amerika heeft de paperback-revolutie tot gelukkig resultaat gehad, dat ook vele wetenschappelijke standaardwerken, die in oorspronkelijke, gebonden edities gewoonlijk peperduur uitvallen, na een tijdje beschikbaar komen in goedkope paperback-herdrukken. In de meeste van onze boekhandels zal men dit soort van werken echter vergeefs zoeken. Vulgaire ‘breastsellers’ vallen blijkbaar nog altijd veel meer in de smaak van het grote publiek en zijn dan ook veel beter vertegenwoordigd. De klant is ten slotte toch koning! Maar het is jammer dat voor ernstige werken niet wat meer inspanning gedaan wordt. Zo bestaan er tegenwoordig in de V.S. verschillende paperback-series, waardoor bekende universitaire uitgevers de meest markante werken van hun fonds voor de ernstige, maar minder-bemiddelde student toegankelijk maken. Een der interessantste is de reeks ‘Galaxy Books’, uitgegeven door de New-Yorkse afdeling van Oxford University Press. Deze boeken zijn wellicht iets duurder dan de gewone romanpockets - de prijs varieert tussen $ 1.95 en $ 2.65 - maar het zijn dan ook zonder uitzondering werken van blijvende waarde en enkele ervan, i.c. de literair-kritische, verdienen bijzondere aanbeveling.

C.S. LEWIS, The Allegory of Love (378 p.). Lewis, Professor in de Engelse Literatuur te Oxford, heeft heel wat belangrijke werken geschreven. Daarvan is The Allegory of Love ongetwijfeld één der meest bekende. Bij zijn verschijnen in 1936 werd het in akademische kringen al dadelijk als één der beste kritische studies uit de eerste helft der 20ste eeuw beschouwd en die reputatie heeft het met recht bewaard. Lewis' bladzijden over het ontstaan van de minnedienst en van de allegorie, over het onderscheid tussen allegorie en symboliek, zijn beschrijving van de geestelijke en emotionele omwenteling die nodig was om minnedienst en allegorie mogelijk te maken, zijn superb. Het hele overzicht van de ontwikkeling der allegorie, van Statius' Thebaide, over Guillaume de Lorris, Jean de Meun, Chaucer, Gower, Lydgate, en vele anderen, tot Spensers Faerie Queene, is er volledig op gericht om deze verwaarloosde, want onbegrepen kunstvorm te revalorizeren. Lewis ver-

[p. 517]

liest nooit het gezonde kritische principe uit het oog, dat wie de middeleeuwse literatuur wil begrijpen en waarderen, zich moet inspannen om ze met de ogen van de middeleeuwen te leren zien. Voor wie zich deze inspanning wil getroosten, is The Allegory of Love een onmisbare hulp. De manier, waarop deze man wetenschappelijke metode en verfijnde literaire smaak, een ontzaglijke eruditie en een ontwapenende eenvoud, complexe gedachten en een vlotte stijl, met elkaar verzoent, dwingt diepe bewondering af.

Edward WAGENKNECHT (Ed.), Chaucer, Modern Essays in Criticism (413 p.). Dit werk is een passende aanvulling bij Lewis' hoofdstuk over Chaucer. Lewis laat de Canterbury Tales terzijde, omdat ze niet de typisch-allegorische Chaucer vertegenwoordigen. In het boek van Wagenknecht handelen de meeste essays precies over deze Canterbury Tales. Het is een keuze uit de belangrijkste Chaucer-kritiek van de laatste jaren, vooral bedoeld als studiemateriaal voor studenten: de meeste essays komen dan ook uit moeilijk te raadplegen filologische publikaties. De grootste namen uit de Chaucer-studie, als Kittredge, Hulbert, Manly, Hotson, Hinckley, Bronson, Tatlock, e.a., komen erin voor. Doorgaans zijn deze studies overwegend-informatief en ze geven meestal meer blijk van geleerdheid en werklust, dan van historisch inzicht en literaire smaak. Ze kunnen in vier soorten gerangschikt worden: 1) enkele algemene inleidingen tot het kader en de personages van de Tales; 2) studies van bepaalde personages of vertellingen. Deze vormen hoofdzakelijk-interpretatieve kritiek: zo is er bv. een astrologische interpretatie van ‘The Wife of Bath’, een historische van ‘A Knight Ther Was’ en een liturgische van de ‘Prioress' Tale’; 3) vergelijkende essays over één of ander thema dat in verschillende verhalen terugkomt, bv. Chaucer's opvattingen over het huwelijk; 4) historische artikels over de ontwikkeling in de kritiek van één of ander betwist punt, bv. ‘The Progress of Chaucer's Pardoner, 1880-1940’. Door zijn grote verscheidenheid is het boek niet alleen een keuze uit de moderne Chaucer-kritiek, maar ook een inleiding tot de moderne kritische metodiek in verband met de middeleeuwse literatuur.

James L. CLIFFORD (Ed.), Eighteenth Century English Literature, Modern Essays in Criticism (351 p.). Ook in deze bloemlezing komen illustere namen voor: Bredvold, Maynard Mack, Landa, Sutherland, C.S. Lewis, Ian Watt, Tillotson, Northrop Frye, en vooral Arthur O. Lovejoy, auteur van het klassiek-geworden The Great Chain of Being. In tegenstelling met het boek over Chaucer, waarin ook traditionele kritiek van rond het begin dezer eeuw vertegenwoordigd is, bevat Eighteenth Century English Literature uitsluitend recente strekkingen: slechts twee van de tweeëntwintig essays dateren van voor 1940 en de

[p. 518]

grote meerderheid is slechts na de tweede wereldoorlog verschenen. Het leeuwenaandeel van de aandacht gaat naar Alexander Pope. Samen vormen de vier studies over zijn poëzie, zijn brieven, zijn kritiek en de algemene achtergrond van zijn tijd een volledige reëvaluate van zijn werk. Verder zijn er essays over Swift, Gay, Addison, Robinson Crusoe, Thomson, Burns, Gray, Fielding, Sterne en Dr. Johnson. Door hun zeer gedetailleerd karakter zijn de meeste echter vooral voor specialisten bestemd, maar als dusdanig dan ook van uitzonderlijke waarde. Bijzondere vermelding verdient het stuk van James Sutherland, waarin op overtuigende wijze te keer gegaan wordt ‘tegen de hedendaagse strekking om de literatuur veeleer te beschouwen als een discipline, dan als een genot.’ Dezelfde gedachte komt in nog verder uitgewerkte vorm voor in ‘Johnson's Criticism of the Metaphysical Poets’, door William H. Keast. Dit is een moeilijk, maar belangrijk en grondig boek.

F.O. MATTHIESSEN, The Achievement of T.S. Eliot (248 p.). De oorspronkelijke editie van dit werk verscheen in 1935, maar samen met The Art of T.S. Eliot, door Helen Gardner, is het nog altijd één der beste inleidingen tot het oeuvre van Eliot. Het enige boek dat misschien grondiger het volledig werk van Eliot analyseert is het zeer recente en uitgebreide The Invisible Poet: T.S. Eliot, door Professor Hugh KENNER (London, Allen, 1960, 298 p.). Maar deze studie biedt het nadeel dat ze een te eenzijdige nadruk legt op de anonimiteit die Eliot steeds nagestreefd heeft en dat ze aan al wat Eliot geschreven heeft te zeer deze interpretatie wil opdringen. De elliptische stijl van deze zeer intelligence criticus verbergt een overvloed van eruditie, maar maakt zijn werk voor oningewijden uiterst moeilijk. De studies van Gardner en Matthiessen zijn misschien minder ambitieus, maar dan ook veel gemakkelijker te genieten. Gardner houdt zich meer bezig met gedetailleerd tekstonderzoek, Matthiessen behandelt vooral de grondgedachten van Eliots werk. Daardoor vullen beide auteurs elkaar wonderwel aan. De inleiding bij Matthiessen is niet chronologisch, maar tematisch: achtereenvolgens bespreekt hij enkele hoofdaspekten van Eliots oeuvre. Daardoor is voor het begrijpen van dit boek toch een zekere kennis van Eliot gewenst. Het wil echter minder een ‘definitieve’ studie zijn, dan een piëteitvolle inleiding, wat nog niet betekent dat het oppervlakkig zou zijn. De ondertitel is ‘An Essay on the Nature of Poetry’ en Matthiessen vertrekt dan ook steeds van de poëzie van Eliot om tot scherpe inzichten te komen in de poëzie in 't algemeen. Daarbij laat hij scheppend en kritisch werk elkaar voortdurend belichten. Het aanvullend hoofdstuk van C.L. Barber over wat Eliot sinds zijn Four Quartets gepubliceerd heeft (On Poetry and Poets, Notes towards a Definition of Culture, The Confidential Clerk en The Cocktail Party)

[p. 519]

moet doorgaans niet onderdoen voor de prachtige kritiek van Matthiessen. Vooral de bladzijden over dit laatste toneelstuk zijn merkwaardig.

Charles FEIDELSON Jr. & Paul BRODTKORB Jr. (Eds.), Interpretations of American Literature (386 p.). De meeste essays uit deze bundel zijn gedetailleerde studies van een zeer beperkt onderwerp, veelal één enkel meesterwerk uit de Amerikaanse literatuur, zoals bv. The Scarlet Letter, Moby Dick, Song of Myself, Huckleberry Finn, The Portrait of a Lady, The Bear, Light in August. De aandacht gaat vooral naar het proza: van de drieëntwintig stukken handelen er slechts vijf over poëzie. Symbool, metafoor, allegorie, archetype, mythe zijn de meest voorkomende kritische termen. Ze typeren scherp de hoofdstrekking van de hedendaagse Amerikaanse kritiek. Hun grootste gemene deler is, dat de auteur meestal niet bedoelt, of zelfs niet weet, wat hij schrijft. Elke kritische richting biedt gevaren, wanneer ze zo zeer in de mode komt, dat ze een exclusief karakter krijgt en uitgewerkt wordt tot een systeem dat blindelings wordt toegepast. Maar in deze Amerikaanse strekking zijn de gevaren groter dan gewoonlijk. Nu kan ik me wel voorstellen dat het zoeken naar verborgen betekenissen een aangenaam tijdverdrijf kan zijn. Het oplossen van kruiswoordraadsels is dat trouwens ook, maar het gebeurt meer dan ééns dat de eerste bezigheid niet meer bijdraagt tot de literaire kritiek dan de tweede. De criticus die met termen als symbool en metafoor schermt wordt gemakkelijk oversubjektief: hij laat er zich licht toe verleiden met de tekst te goochelen om zijn interpretaties aannemelijk te maken. Daarbij komt, dat zulke diepzeepeilingen in vele gevallen een gezonde appreciate van een tekst in de weg staan, omdat ze over-expliciet maken, wat impliciet wordt meegedeeld. Er bestaat ongetwijfeld een gevaar in het bewust verklaren van elementen die een schrijver onbewust in zijn boek heeft verwerkt. Meestal is het geraadzamer de lezer zelf die elementen op zijn eigen manier te laten ondergaan. Het expliciteren van wat impliciet in een gedicht aanwezig is, kan het verstandelijk begrijpen van dit gedicht misschien wel helpen, maar zal dit het sensueel of intuïtief aanvoelen ervan niet in de weg staan? Van een symbolische interpretatie van Moby Dick zei E.M. Forster zeer gevat: ‘ook al is het symbolisme correct, het legt het boek het zwijgen op.’ Ten slotte bestaat bij de meeste van deze critici de neiging om de complexiteit van een werk instinktief als waardekriterium te beschouwen. Het beste werk is dan datgene, dat zich het best tot het ontdekken van verborgen betekenissen leent, en de beste criticus natuurlijk degene, die de meeste en diepste betekenissen ontdekt. Wat ontegensprekelijk een absurditeit is.

Als uit deze vijf belangrijke literaire studies, waarin de meest-diverse kritische metodes tot uiting komen, een algemeen besluit te trekken is,

[p. 520]

dan is het wel dit: van geen enkele metode kan gezegd worden dat ze het kunstwerk uitput, want dan zou ze het kunstwerk overbodig maken, geen enkele metode is volmaakt, geen enkele kan meer doen dan het kunstwerk benaderen, en elke metode, elke benadering, is waardevol wanneer ze in goede handen is, maar geen enkele is beter dan de man die ze gebruikt. Het is daarom steeds verkeerd de kritiek in een te eenzijdige richting te willen sturen. Me dunkt dat van een echt kunstwerk mag verwacht worden, dat het genoeg soliditeit bezit om van alle zijden te kunnen bekeken en betast worden. Wie zo zeer aan een bepaalde metode gebonden is, dat hij er de beperkingen en excessen niet meer van inziet, verdient de naam criticus niet. ‘A critic's fundamental instrument is the whole of himself’, zegt Professor C.L. Barber in één van deze boeken. Wie dat vergeet, kan niet anders dan in onverdraagzaamheid en steriliteit vervallen.