Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 106

[p. 671]

Epiek van Herman Vos
door Lieve Scheer

Van Herman Vos verscheen een tijdje geleden bij de boekengilde De Clauwaert de roman Een man kwam van de Cerro. Het zal wel niemand verwonderen dat dit tweede verhaal, gelijk het meesterlijk debuut, eveneens in het van zon en passies gloeiende Zuid-Amerika speelt. Ditmaal gaat het over een bouwkamp waar mensen van allerlei ras en nationaliteit in een onherbergzaam woeste streek, onder een moordende zon aan een stuwdam werken. Onder de werkleiders is de hoofdpersoon Karl. Er komt een verwikkeling in twee richtingen. Daar is eerst de persoonlijke verhouding van Karl tot elk der leden van het groepje meer geciviliseerde Europeanen. Hiertoe behoort de zonnige figuur van de Fransman Marcel, die op een jonge Indiaanse verliefd wordt, echter zonder succes. Verder Peter Motescu, de Roemeense dokter die bakterioloog had willen worden, maar met zijn ongeldig Roemeens diploma enkel goed gevonden wordt om zich in dit afgelegen werkkamp te begraven, waar hij ziek wordt van de menselijke ellende die hij te verplegen krijgt. Ook is er Sten, Karls barakgenoot, ruw-realistisch en stevig-mannelijk. Bovenal is er echter Lotte, Peters vrouw, de enige vrouw in het kamp, met een karakter vol grillen en ondoorgrondelijkheden. Als Karl geen antwoord krijgt op zijn brieven naar zijn meisje in het Vlaamse vaderland, is het Lotte, die hem, naar Stens woord, bevrijdt van dwaze skrupules en beschermt tegen een anders onvermijdbare zenuwinzinking in dit onbewoonbare land.

Er is een tweede verwikkeling die meer betrekking heeft op de arbeiders en het werk zelf. Op kerstavond wordt een Chileen, Sanchez El Guapo, fel verminkt in de keuken van het kamp aangetroffen. Karl vreest dat de man wraak zal nemen op zijn ongekende vijand. Als de bewaker van El Guapo struikelt en twee ribben breekt, komt er een bijgelovige onrust over de arbeiders. Zo wordt de atmosfeer voorbereid voor het vreselijke dat moet gebeuren: uit de Valle de los Almas Perdidos, de woestijn waar de zielen van vijftig afgeslachte Indianen rusteloos rondzwerven en onheil brengen over wie zich in die barre

[p. 672]

streek waagt, komt ‘het monster’, een afschuwelijke, vormloze massa bloed en vlees die eens een mens geweest is. Onkennelijk is hij, behalve voor éne, want in het oog van El Guapo leest Karl plots de haat: deze heeft in het monster zijn aanvaller herkend. De verzorging van de verminkte brengt Peter en Lotte tijdelijk bijeen. Als blijkt dat het monster zal leven, blijft de angst van de arbeiders stijgen. Karl neemt de verminkte onder zijn hoede om aldus een spektakulaire ontknoping voor te bereiden, waardoor hij wraak kan nemen tegenover ingenieur Baumbach die hem om zijn veronderstellingen al te beledigend uitgelachen had. De wanorde die veroorzaakt wordt door een plotse overstroming geeft het monster de gelegenheid uit het kamp te vluchten. Hij kan echter niet aan de wraak van El Guapo ontkomen. Als het water wegtrekt vindt men hem doodgeschoten. Het leven gaat nu geleidelijk verder. De stuwdam wordt beëindigd, maar werkt niet. Het kamp wordt opgebroken. Bij zijn vertrek geeft Lotte Karl een paar brieven van zijn meisje uit Vlaanderen, die door haar werden achtergehouden.

Er staan in deze roman zeker sterke fragmenten die aan de krachtige epiek van De Zonen van Pepe Gimenez herinneren. Vooral al wat rechtstreeks in verband staat met het titelgegeven, de man die als een wrak uit de cerro terugkeert en angstige spanning wekt onder de bijgelovige arbeiders, getuigt van een uitzonderlijke zin voor scherp-omlijnde, in twee, drie lijnen neergegrifte zuivere verhaalkunst. De botsing van hevige, maar elementaire hartstochten, zoals de angst, de wraak, de mannelijke drift naar een vrouw, in primitief-aangelegde naturen, is het terrein dat Herman Vos best ligt. De fout die de schrijver volgens ons begaan heeft, is dat hij het gebied van zijn natuurlijke begaafdheid is te buiten gegaan. Eerst en vooral heeft hij gekompliceerder mensen met gekompliceerder verhoudingen in het verhaal willen inschakelen: namelijk een groepje Europeanen, werkleiders en ingenieurs, die niet op dergelijke wijze door oer-instinkten worden aangegrepen en meegesleurd. Het scheppen van een ingewikkelder psyche door een geleidelijk en rustig uitdiepen, schijnt Vos echter niet te liggen. Daarvoor is zijn epiek te nerveus, te zeer afgestemd op het snelle, hevig-schokkende, zijn stijl te gebald en te naakt. Sommige korte notities in verband met die Europeanen treffen wel: de figuur van Peter Motescu bijvoorbeeld of van de Fransman Marcel bevredigt, omdat het hier blijft bij een terloopse, epische belichting van nevenfiguren. Ook de plotse toenadering tussen Lotte en Peter wanneer het monster al de krachten van hun doktersinstinkt opeist, of het verhaal van Lotte over het ontstaan van haar verhouding met Peter, het plotse huwelijk en het even plots bedrog uit ‘wraak’ (25) hebben een grote epische geladenheid. In

[p. 673]

zijn geheel echter is al wat er over de Europeanen verteld wordt één wazige warreboel. Heel de evolutie van de hoofdpersoon en zijn verhouding tot Lotte, Sten en Baumbach is een onsamenhangende en wazige mistigheid. Het feit dat het werk nu juist vanuit die Europese hoofdpersoon is gestruktureerd, heeft het geheel zeer geschaad. Indien het bij de verhouding van de Europeanen tot de inlandse werklui gebleven was, dan had dit nog zeer goed kunnen worden. Dat bewijst ons het mooie fragment waar de Indiaanse de liefdesbrieven van de omgekomen Marcel komt terugbrengen, of ook de konfrontatie van Karl met het monster, die zeer spannend is. Dat Herman Vos ook de onderlinge verhouding onder de Europeanen heeft willen uitstippelen lijkt ons een dubbele vergissing. Eerst en vooral is het waarschijnlijk onmogelijk in een werkje van een kleine tweehonderd bladzijden zulke uiteenlopende stof bijeen te brengen. Er is een tweeslachtigheid in het werk die naar wij menen door niemand te overbruggen was. Een van beide gegevens had ten hoogste vaag-getekende achtergrond mogen worden. Daarbij geloven wij dat Vos zich beter bepaalt tot het naakte noteren van het schokkend verhaal dat zich onder de opmerkzame blik van zijn vinnige ogen afspeelt, dan het raden naar wat zich langzaam voltrekt in de doolhof van een niet-primitieve mensenziel. In alle geval is Een man kwam van de cerro, met deze tekorten, om de echt Zuid-Amerikaanse episodes zeker het lezen waard.