Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 112

[p. 102]

Rik Schoofs
De instorting

Je rijdt je wagentjes twintigmaal per dag door de galerijen; je zit vóóraan als je naar het kolenfront rijdt, je duwt de zware, zwarte last voor je uit naar de hoofdgalerij. Je begraaft je vanuit het helle zonlicht in de kunstzon en van daaruit is het maar één verdomde stap naar het voorgeborchte der hel. Zéér schrale duivels dansen met hun lichtjes van de verdoemenis; hopeloos en eeuwig hoor je ze tegen de zwarte wanden hameren. Je loopt de eerste dagen met scheurende oren van het ongewoon lawaai der ontploffingen. Daarna word je het snel gewoon en hoor je de geluiden van de houwelen en boren als vertrouwde muziek; je luistert naar de gesprekken van je makkers en ten slotte wordt het rumoer van de wieltjes op de rails een bekende melodie.

Maar elke dag, en ook vandaag weer, heb je het gevoel in een onbekende wereld te leven. Je drijft je tamme wagentjes vooruit en het licht van de acetyleenlampen vlekt op de kolenstapels die daarna weer snel worden opgeslorpt, één met de duisternis, zodat je alleen de zwaarte van het transport als maatstaf kan nemen om uit te maken of ze geladen zijn of leeg.

En je zingt. Vittorio zingt, want wat geeft hij ten slotte nog om zijn verdriet, zijn heimwee, zijn angst. Hij zingt om dat alles in slaap te sussen, om zijn primitieve vrees voor de duisternis te overwinnen. Hij ziet de vale weerschijn van het water dat in de bedding van de galerij staat. En hij ziet ook de rat, die de mijngang als haar schuilplaats beschouwt en die pas op het allerlaatste ogenblik vóór het wagentje wegspringt.

Als je zo alleen loopt, heeft hij eens tot Angela gezegd, alléén met je wagentjes en je gedachten, en je luistert naar het gekraak van de stijlen, dàn heeft het geen zin meer je te dwingen kalm te zijn; je krijgt dan tóch de krop in de keel. En je leert in jezelf te praten.

Vandaag zal er zon zijn, zegt hij tot de rails, want die zijn levend geworden, maar het wordt hoog tijd dat het regent. Zijn boereziel snakt naar regen en naar de velden. Hij denkt aan Piet,

[p. 103]

hij benijdt hem grondig zijn akkers, zijn huis op de vlakte, zijn bloeiende tomaten als schelle papavers in de zomerzon.

Het is dezelfde goedmoedige afgunst die hij eens gevoeld heeft toen hij in de boomgaard stond en wenste gelijk te zijn aan de bomen. Zich pal in de aarde te kunnen graven en vruchten dragen. Hij zal wel eens met zijn gezin naar Piet op bezoek moeten gaan; hij heeft het hem al zo vaak gevraagd en zijn vrouw zal wel goed overweg kunnen met Angela en met de bambini. Ja, dat gaat hij doen; over enkele weken als het oogst is. Hij zal aan de oogst kunnen helpen, zich dronken maaien, het kan een wedergeboorte voor hem worden. Maar hij hoopt voor Piet dat het spoedig zal regenen, malse, ruisende regen waardoor de aren kunnen zwellen.

De aarde bewerken, het is alsof je je vrouw bevrucht, of je het zaad aan de aarde toevertrouwt en dan rustig je uur afwacht. Maar zich hier in dit peilloze gat ingraven, net als de rat die, wie weet waar, wie weet hoe, haar leven leidt, zonder ooit wellicht door de zon beschenen te zijn, zonder ooit gestoeid te hebben in de heldere, gezonde lucht van de Kempen, neen, dat kan niet goed zijn. Deze lucht is vol acide, zij smaakt als verschaald bier. Mijn, men moet zich wel afvragen waarom men in jou afdaalt, in jouw wijde, onvruchtbare schoot, waarom men niet meer werkt op een zonnige akker onder de azuurblauwe hemel, waarvan men nooit genoeg kan houden. Mijn, je begrijpt toch dat het leven keihard is voor ons en dat wij geen kruimel brood meer wonnen op het land waar ik geboren ben. Men heeft er ons weggehaald met mooie beloften. Als het leven zó is, wat blijft er een mens dan nog over opdat hij zich niet met het hoofd tegen deze donkere muur slaat, nietwaar mijn? Buiten, boven ons, is de lucht nu zwanger van leven, misschien regent het wel en is de aarde doorweekt, misschien hangen de takken van de bomen loodzwaar neer.

De wagentjes bereiken de laatste galerij; de wanden glimmen met een harde, metaalachtige glans. Even verder verdringen zich de mannen van de ploeg rond de stralenbundels van hun lampen. Hij doet de wagentjes stoppen in het schemerdonker. De afbouwhamers zoeken aarzelend de wand, de mannen staan op een stapeltje stenen, hun armen beven van het gedreun van de hamers. De reusachtige injectienaalden breken schijnbaar zonder resultaat de wanden open, de oerbomen worden gespleten, genadeloos geveld, de bossen worden systematisch gerooid.

Vittorio wrijft zich nutteloos het zwarte zweet af: dikke druppels die als donkerbruine koffiebonen op zijn gezicht liggen. Hij neemt een lange teug uit zijn drinkbus, die hij daarna weer aan een balk vasthaakt. Ook de ploeg staat even uit te blazen. Zij wachten op de Italiaanse kolen-

[p. 104]

menner. Vittorio vangt verstrooid brokstukken van hun gesprek op:

- Wat een weertje daarboven, man! Straks ga ik een paar uurtjes vissen.

- Ja, echt een dag om eens te doen waar je zin in hebt.

- Ik heb met de vrouw gesproken en zij meent ook dat wij ons nu een brommertje kunnen veroorloven.

De twee broers beginnen zoals steeds het eerst met het laden van de wagentjes.

- Niet zo snel, gromt Peter, die hierboven zijn toch rap genoeg stinkend rijk.

Als een verre echo dringt het geluid van de sirene tot hen door. Het is een vreemd, onaards geluid, het ontstaat ergens tussen de pijlers, groeit snel en valt op hen neer als de uiteen-gesperde tentakels van een reusachtige grijpvogel uit de prehistorie.

- God, wat kraakt dat hout toch ellendig, zegt Louis. Het zal waarachtig niet lang meer duren eer deze varkensstal zal verrekken.

- Kom we gaan eten, stelt Josef voor.

Vittorio houdt van het schaftuurtje; het is dan vreemd stil in de galerij; boven het rustige praten uit hoor je alleen het geluid van de compressoren. Het is een uurtje dat je even de mijn doet vergeten, een uurtje waarin de lucht rondom je dunner wordt.

- Men zou nog eens moeten aandringen, zegt de Lange vaag. Met die twee Berry's is de lucht hier bijlange nog niet ververst.

- Ai man, je zou vlug zien wat dat zou geven. Als je geluk hebt, zal men je wijsmaken dat men het geval eens zal onderzoeken. Ik ken dat: iedere keer als wij iets vragen, spelen ze ons een vuile toer.

Lucien tast tussen de opzij neergelegde kledingstukken naar zijn schaftzak.

- Je vrouw zou jouw hemd wel eens mogen wassen, zegt hij in de richting van de Lange, want je hebt er iets bruins in gedaan.

- Dat is dan zeker het uwe, kaatst de Lange terug, het uwe zit vol kak.

- Jongens we eten, komt de Ouwe er vredig tussen.

De zeven kompels gaan naast elkaar tegen de wand op een hoopje steengruis zitten. Zij schuiven hun helmen af en beginnen traag te kauwen, zonder vreugde, zonder smaak.

Louis opent zijn tas, neemt er een appel uit en veegt het stof van zijn handen af aan de onderkant van zijn broek. Langzaam maalt hij de stukken tussen zijn tanden.

- Jij eet als een konijn, spot Lucien.

De ouwe man neemt zijn gamel, die vol gesneden tomatenstukjes zit en gemarineerde vis. Uit zijn broekzak delft hij een mes op en snijdt

[p. 105]

grote stukken brood af, die hij in de vissaus dopt. Op zijn gezicht ligt een zwaarmoedige uitdrukking.

- Luister, zegt hij, weet iemand of ze deze week de kinderbijslag zullen betalen? Filip heeft mij gezegd dat ze zullen betalen.

- Filip kent er niets van, zegt de Lange, hij kan alleen maar de boel in het honderd jagen. Hier moet je anders hemel en aarde bewegen om je geld vast te krijgen.

- In Italië, zegt Vittorio onverschillig, zijn ze weer eens in staking gegaan; mijn schoonbroer schreef het me gisteren.

Hij eet in stilte; af en toe snijdt hij zijn brood met het mes van de Ouwe en hij kauwt nadenkend. Van tijd tot tijd spuwt hij het stof uit dat in zijn mond zit, het zwarte stof dat onvermijdelijk tot in de maag dringt en in de longen.

Lucien is het eerst klaar. Hij staat op, leunt tegen een stijl; zijn zwarte ogen blinken als karbonkels. Hij zet een liedje in; tegen de wand geleund luisteren de anderen nors naar de lage, volle stem. De keel van de Ouwe zwelt als hij drinkt; Vittorio moet dan steeds aan de krop van een duif denken.

- Kerel, zegt Lucien tot één van de broers, het werk hier is wel hard en pijnlijk, maar op de duur ga je ervan houden. Ik sta mijn plaats hier aan niemand meer af, en als ik het houweel in de hand heb en de kolenwand onder mijn boor trilt als een griet met wie je liefde bedrijft, jongen, dat doet mij wat!

- Zeker, zegt de Ouwe. Als de mijnwerker in vorm is, kan geen enkele vrouw hem weerstaan. Zij houden van de mijnwerkers. Het enige nadeel is, dat je vóór je tijd crepeert. Kon je maar een griet mee in het graf nemen.

- Eén van deze dagen, zegt Lucien, was ik aan het station en ik zag daar een mokkel met zulke bollen! Man, het was alsof alle feestklokken tegelijk in mij begonnen te luiden. Zij had de ogen van een kat, de stap van een gazelle. Ik zei bij mijzelf; jongen, dat meidje is de beste taille waarin je ooit tewerkgesteld kan worden. Ik ben haar gevolgd; wij zijn in de Texasbar geweest en we hebben er wat gedronken, duur spul, weet je. Maar ik kreeg de kans niet haar aan te raken, al jeukten mijn handen.

De Ouwe grijnst:

- Jullie, jongens, zijn als knapen die avonturenverhalen gelezen hebben; jullie kennen maar één verlangen: de bladzijden zo vlug mogelijk om te keren om te zien of er geen nieuwe prentjes staan.

- Daarna, gaat Lucien ongestoord voort, daarna zijn wij toch naar boven gegaan.

[p. 106]

- En je hebt je hele goeie geld daaraan verknoeid, gromt de Ouwe, je bent niet méér dan een redeloos dier.

- Hang jij maar niet de kwezel uit, zegt Lucien smalend, jij zal ook geen engel geweest zijn in jouw beste tijd, Ouwe. Alsof jij nooit bier gezopen hebt of met een vrouw bent gaan slapen. Jij was toch wel normaal, of niet?

- Je stelt je maar wat voor, man, zegt de Ouwe hulpeloos.

- Wat? Ik? Klootzak! - Het lijkt erop dat Lucien nu écht kwaad wordt. Het enige wat jou zit te duwen is dat de meiden niet meer naar jouw ouwe karkas kijken.

De ouwe knipt zwijgend het mes dicht en slaat tegen één der stijlen alsof hem een plotselinge gedachte te binnen schiet.

- Deze middag, jongens, zegt hij opgewekt, gaan wij naar Amelie. Vandaag is het mijn huwelijksverjaardag en ik heb er nu eens écht trek in te doen wat ik graag doe, en dat is: met jullie te gaan zuipen. Vandaag nodig ik uit!

- Hoelang ben jij nu al getrouwd, vraagt Louis.

- Laat eens kijken, zegt de Ouwe. Zij was achttien jaar en net zo arm als ik, maar lenig, man, lenig als een katje. Wij gaan trouwen, zei ik haar. Het is te gek, zei zij, wij hebben zelfs geen nagel om aan ons gat te krabben. En tóch deden wij het...

- En jouw zoon, Ouwe?

- Hij? Hij is een heer, weet je. Geen hongerlijder als jullie. Hij rijdt in een grote wagen en iedere dag doet hij een vers boordje om.

Filip komt uit de vale donkerte van de galerij.

- Gaat het zo? vraagt hij schijn-vriendelijk.

- Juist gedaan met schaften, meneer, gromt Lucien.

Vittorio hoort opeens de sirene weer en de stemmen van de mijnwerkers die naar hun werk in de schachten gaan.

- Allez, jongens, zegt Filip, ineens minder vriendelijk, het is tijd. Zij kruipen traag recht.

- Je moet naar het bureau gaan, Filip, zegt de Ouwe, en nieuwe stijlen eisen.

Vittorio neemt zijn lamp van de stijl; zij verspreidt een diepblauwe schijn op de wand. De afbouwhamers splijten weer de wanden, worstelen met de taaie stenen aarde om ze haar rijkdom te ontrukken. Zij zijn als reusachtige marionetten die een grimmige pantomime spelen met de zwarte aarde.

De tweelingbroers, Gerard en Karel, komen klaar met het laden van de wagentjes. Vittorio stuurt de vracht hogerop. Hij kijkt achter zich, de lichtcirkels worden kleiner naarmate hij vordert.

[p. 107]

- Lucien is een grapjas, zegt hij luidop. Hij gelooft zijn eigen sterke verhalen. Nu, laat hem doen, straks fiets ik naar Piet en spreken wij af voor de oogst.

In het vale licht ziet hij een bruine vlek op de dofglimmende rails. Hij stopt; het is de rat, die onbeweeglijk zitten blijft. Vreemd, denkt Vittorio, dit is de eerste maal dat zij niet vlucht. Nadenkend neemt hij een steen, smijt die naast de rat. Maar zij beweegt niet meer, zij is dood.

Vittorio trapt haar opzij en schuift verder weg van de lichtkrans. Ten slotte hoort hij maar heel vaag meer het geluid van de mannen en het schuiven van de wieltjes.

- Wat kraken die stijlen toch, denkt hij bezorgd. Het is een vreemd, akelig geluid boven de vele verwarde geluiden uit de verte. Dan volgt een tweede gekraak en onmiddellijk daarop nog een.

- Ze gaan instorten, schreeuwt Vittorio ontzet. Het daaropvolgend gekraak gelijkt sterk op een boom die door een windhoos ontworteld wordt. Het gewelf achter hem stort in. Vaag dringt het gehuil van schrille stemmen tot hem door. Een dikke, witte stof schuift zich voor zijn ogen. Vittorio begint te lopen in de richting van zijn ploegmakkers.

- Carlo, Filip, Gerard, schreeuwt hij.

De zoldering van de galerij splijt open, het woud wordt met één slag geveld.

- Carlo, schreeuwt hij opnieuw in de stofwolk. Het is nu helemaal donker geworden, een nacht zonder sterren.

Zijn langgerekte kreet klinkt als de stem van een spook in de galerij. Hij heeft de indruk dat zijn bloed stilstaat en hij hoort kreten die onophoudend uit de diepte opstijgen. Opeens wordt hij door iets neergeslagen; hij valt in het water van de schachtbedding. Hij worstelt tegen de verstikking, tegen het genadeloze stof dat in zijn ogen dringt, in zijn mond, dat hem de oren verstopt. Hij kruipt op de tast recht en begint in de doffe duisternis te lopen. Tenminste, zijn voeten bewegen mechanisch maar hij heeft niet het gevoel vooruit te komen. Het is alsof zijn hoofd gaat barsten en hij beseft dat hij gaat sterven. Als een steen stuikt hij neer en hij heeft het gevoel daar voor alle eeuwigheid te liggen. Hij hapt als een stervende vis in de tastbare stofwolk en het is alsof alle reuzebomen uit dit versteende woud in beweging komen en de hele galerij op hem neerstort.