Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 113

[p. 565]

Roger van de Velde / Monsieur Delcourt en de wormen

Het was tijdens het middagmaal, bij het eten van aardappelpuree, rode kool en een Frankfurter worstje, dat Bernard Delcourt voor de eerste maal de wormen zag.

Ik zat schuin tegenover hem en omdat het eten me niet smaakte keek ik lusteloos om me heen; al was het zicht van die vretende tronies en het smakkende, slurpende geluid dat ze daarbij produceerden weinig hartverkwikkend.

Bernard Delcourt was een anemieke vijftiger met een lachwekkende en volkomen nutteloze krans van rossige haartjes rond zijn kale schedel en een ijzeren lorgnet boven een neus als een blikopener. Achter het lorgnet, dat nog in de vorige eeuw moest gefabriceerd zijn en waaraan hij niet alleen wegens zijn myopie zeer gehecht was, flikkerden twee rusteloze oogjes als kogeltjes in een ziek gelaat. Hij was het gedroomde type van een notarisklerkje in een toneelgezelschap van liefhebbers.

Bernard Delcourt was niet wat men een vriendelijk man noemt. Hij was te schuw om met wie dan ook toenadering te zoeken en juist daarom liet hij iedereen met rust. Dat was zijn enige verdienste. Overigens was hij bijzonder welgemanierd in zijn schaarse woorden en gebaren, en die hoffelijkheid verleende hem een zekere consideratie. De bewakers noemden hem monsieur Delcourt zonder een zweem van ironie en van al de patiënten was hij de enige die zijn persoonlijke kalfslederen schoenen mocht dragen, wat een uitzonderlijke gunst was.

Ook was Bernard Delcourt een der weinigen die van de dokter toestemming hadden verkregen om boeken naar eigen keuze te ontlenen uit de bibliotheek. Wel mocht het eigenaardig heten dat hij met zijn precieuze maniertjes een uitgesproken voorkeur aan de dag legde voor de Franse realisten en naturalisten. Bij herhaling las hij de werken van Sue, Flaubert, de Maupassant, Zola en Huysmans, en hij maakte daarbij ijverig aantekeningen in een dik schoolschrift dat hij na gebruik zorgvuldig achter slot bewaarde. Madame Bovary moet hij zo dikwijls gelezen hebben dat hij het boek waarschijnlijk voor een groot deel uit het hoofd kende. Maar wàt kon Madame Bovary met de wor-

[p. 566]

men te maken hebben?

Dat het incident aan tafel gebeurde bij het eten van aardappelpuree, rode kool en een Frankfurter worstje, is een detail dat ik mij goed herinner omdat monsieur Delcourt een klad kleverig voedsel vol afschuw terug in zijn bord spuwde. Ik dacht aanvankelijk dat het bloed was, maar het bleek de rode kool die, vermengd met speeksel, als een rozige brij over het worstje dreef.

Ik kokhalsde met een kramp in mijn zure maag, terwijl de overige tafelgenoten een ogenblik verwonderd opkeken en dan met smaak verder aten. Dat uitgerekend de doorgaans zo welvoeglijke monsieur Delcourt zo gortig uit zijn rol viel, verbaasde en ergerde mij in hoge mate.

De bewaker kwam langzaam maar met kordate tred in de richting van de tafel en fronste de wenkbrauwen in twee spitsbogen om zijn afkeuring te kennen te geven.

‘Scheelt er wat, monsieur Delcourt?’ vroeg hij rustig en een beetje uit de hoogte, zoals onverstoorbare schoolmeesters plegen te doen tegenover baldadige leerlingen.

Delcourt gaf geen antwoord. Hij zat verstijfd vóór zijn bord en keek als gehypnotiseerd naar het slijmerige braaksel.

‘Voelt u zich niet lekker?’ vroeg de bewaker met een lichte stemverheffing maar zonder boze ondertoon.

De kogeloogjes van Delcourt bleven als gemagnetiseerd naar het bord staren. Met een spitse vinger wees hij naar de roze smurrie en er kwam geen woord over zijn bloedeloze lippen. Naast hem zat Lamartine als een gekieteld kostschoolmeisje te giechelen. Hij vond het hoogst vermakelijk.

De bewaker knipte met duim en middelvinger en de keukenknecht kwam, kennelijk met tegenzin, in zijn witte schort aangeslenterd om de smeerboel af te ruimen. Hij droeg het bord zover mogelijk van zich af alsof het vol excrementen lag en wendde zijn hoofd krampachtig naar links, met de neus ostentatief in de lucht. Het schouwspel was zo aanstekelijk dat de zaal er rumoerig van werd. De bewaker klapte hard en vlug in de handen om te beduiden dat de maaltijd afgelopen was en het werd een gedrom naar de uitgang om te commentariëren welke vreselijke straf Bernard Delcourt vast en zeker te wachten stond.

Alleen Delcourt bleef roerloos en met een starre blik achter de blinkende glazen van zijn lorgnet op zijn plaats zitten.

Met gekruiste armen installeerde de bewaker zich breeduit vóór hem en herhaalde geduldig zijn eerste vraag:

[p. 567]

‘Wat scheelt er, monsieur Delcourt?’

Zonder uit zijn starre houding los te komen, fluisterde Delcourt met grondeloze verachting:

‘De smerige beesten.’

‘Welke beesten?’ vroeg de bewaker zuchtend. Hij had al met zoveel beesten in de meest vreemdsoortige variëteiten te maken gehad, dat het zoölogisch fenomeen hem hartgrondig begon te vervelen.

‘Wormen’, antwoordde Delcourt. Er trilde een koude huiver in zijn stem. ‘Smerige, vette wormen.’

Natuurlijk wormen, dacht de bewaker. Het begint bijna altijd met wormen en men weet nooit met welke vervaarlijke monsters het zal eindigen. Hij begon al heel wat psychiatrische ervaring te krijgen.

‘Welke wormen?’ vroeg hij met onuitputtelijk geduld. ‘Rode, witte, gele, zwarte?’

‘Orange,’ zei Delcourt, ‘dikke en lange oranje wormen.’

Die kleur hebben wij nog niet in onze verzameling, dacht de bewaker. Oranje lijkt mij geen agressieve kleur. Met voorbehoud van nadere kennismaking lijken oranje wormen mij nog altijd verkieslijk boven zwarte specimens, want met dat donkere gebroed krijgen wij gewaarborgd gedonder in de glazen.

Hij klopte Delcourt bemoedigend op de schouder.

‘Daar hebben wij wel een remedie voor’, zei hij. ‘Ik zal u een drankje geven om die rotwormen grondig te verdelgen en over een uurtje voelt u zich al veel beter.’

Die avond schreef de bewaker zelfvoldaan in het patiëntenboek: ‘Monsieur Delcourt prétend voir des vers de couleur orange. Je lui ai administré dix gouttes de RL-793, conformément aux instructions du médecin-psychiatre Dr. Poulard. Une demi-heure avant le coucher le malade me paraît décontracté.’

Delcourt passeerde een rustige nacht. De volgende morgen kreeg hij opnieuw zijn tien druppels RL-793 in een glas water dat hij zonder bezwaar en bijna gulzig uitdronk. Hij weigerde echter obstinaat de eetzaal te betreden. Met zachte aandrang trachtte de bewaker hem tot betere inzichten te brengen maar gaf het op na drie vergeefse pogingen. We krijgen weer eens een voedselstaking, dacht hij mismoedig, maar op hetzelfde ogenblik moest hij al zijn aandacht concentreren op de graaf van Orléans die de kreupele Semmelinck met een houten lepel stond af te troeven. Ondanks zijn chlorpromazine werd de graaf van Orléans met de dag lastiger.

Ook dokter Poulard scheen belang te hechten aan de oranje kleur van de wor-

[p. 568]

men want na inzage van het rapport zei hij: ‘remarquable’. Tot groot genoegen van de bewaker.

Dokter Poulard was een psychiater van de oude stempel, die spitsvondig naar de diepste oorzaak der dingen zocht. In onderhavig geval lag het voor de hand dat hij zijn diagnose moest richten op een mogelijke osmose van dierlijke hallucinates met allergische kleurassociaties resulterend in een shock. Intuïtief wist de bewaker dat ook wel, maar het was hem minder duidelijk wat hij daarmee moest beginnen. En om de waarheid te zeggen, was het ook dokter Poulard niet zo duidelijk.

‘Laat eens kijken’, zei hij. ‘Werd de patiënt de laatste tijd gebruskeerd door een of ander voorwerp van die bepaalde kleur? Iedereen weet natuurlijk dat oranje een derivaat is van de primaire kleuren rood en geel. De shock van Delcourt kan dus gegroeid zijn uit een mengsel van woede en haat. Welk hatelijk object kan de woede van monsieur Delcourt ontketend hebben?’

De bewaker bleef het antwoord schuldig, want hij wist het niet. En eigenlijk begreep hij ook niet welke rol de wormen in die kleurencombinatie speelden. Als haat en woede werkelijk wormstekig zijn in het onderbewustzijn van de mens, dan moet de wereld onvermijdelijk door de wormen vergaan. Omdat hij zich die overweging niet kon veroorloven tegenover dokter Poulard, haalde de bewaker de schouders op.

‘Voor zover ik weet, zijn er in de omgeving geen objecten van een opvallend oranje kleur’, zei hij aarzelend. Voor alle zekerheid keek hij naar de lampekappen van de kroonluchter maar die waren uitgesproken rood. De zaal had 's avonds altijd iets van een bordeel.

‘Levende wezens zijn ook objecten’, preciseerde de psychiater. ‘Is er wellicht iemand onder de patiënten of het personeel met een gebasaneerde huidskleur die naar het oranje zweemt? Sommige Mongoolse rassen bijvoorbeeld hebben een geprononceerd oranje pigment. Ik zeg zo maar iets.’

Stoffels, dacht de bewaker. Stoffels die er met zijn leverziekte uitzag als een aan lager wal geraakte Chinese mandarijn. Hij liet het denkbeeld echter onmiddellijk weer vallen want Stoffels lag al twee maanden in de ziekenzaal en had ook voordien zo goed als geen contact gehad met Delcourt.

‘Het kan natuurlijk ook louter psychisch zijn’, zei de psychiater. Hij had tijd noch zin om elk object in de omgeving op zijn oranje tint te gaan onderzoeken.

‘Wat leest monsieur Delcourt zoal de laatste tijd?’

De bewaker ging de leeskaart halen in de bibliotheek en zij stonden daar allemaal in het gelid, een beetje gedemodeerd maar toch nog presentabel met hun

[p. 569]

gloedvolle geschriften: Flaubert, Sue, de Maupassant, Zola.

‘Remarquable’, zei de psychiater nog eens.

De bewaker knikte beamend, alhoewel het hem helemaal ontging wat er zo merkwaardig was aan de vergeelde bladzijden van een groepje fantaisisten uit de vorige eeuw.

‘De patiënt maakt ook geregeld aantekeningen bij zijn lectuur’, zei hij. Als Flaubert zo merkwaardig was dan kon dat gekribbel van Delcourt misschien eveneens het lezen waard zijn.

‘Dat had u mij eerder moeten zeggen’, zei de psychiater met een licht verwijt in zijn stem. Is het mogelijk een vluchtige blik te werpen op die nota's?’

De bewaker stapte uit het kantoortje in de zaal, waar Delcourt eenzaam in een hoekje aan de wormen zat te denken.

‘Mag ik even de sleutel van uw kast, monsieur Delcourt?’ vroeg hij vormelijk. Hij had zelf een duplicaat van die sleutel op zak, maar het reglement luidde dat persoonlijke bezittingen niet mochten aangeraakt worden zonder toestemming van de eigenaar. Tenzij in geval van noodzaak, en dit was vooralsnog geen geval van noodzaak.

Zwijgend overhandigde Delcourt het sleuteltje. Hij deed machinaal wat men hem zegde, behalve voedsel met wormen tot zich nemen.

Dokter Poulard bladerde nieuwsgierig in het schrijfboek, maar de inhoud bleek een teleurstelling. Hoofdzakelijk sentimentele beschrijvingen van idylles of drama's bij zonsondergang en in de maneschijn. Geen letter over ongedierte. ‘Eigenlijk waren die zogenaamde realisten en naturalisten toch maar een bende romantische dromers', zei de psychiater een beetje blasé. Hij onderdrukte een oprisping en vroeg zich af waar hij die woede en die haat moest vandaan halen.

‘Laat Delcourt maar eens hier komen’, zei hij. ‘Misschien kan hij ons zelf méér vertellen.’

Delcourt wist echter niets te vertellen. Hij reageerde niet op zinvolle en ook niet op zinloze vragen en keek vanachter zijn lorgnet geobsedeerd naar een rozig puistje op de wang van de psychiater.

Dokter Poulard van zijn kant keek vragend naar de bewaker alsof hij uit die hoek nog een suggestie verwachtte en haalde tenslotte de schouders op.

‘Wij zullen het nog een paar dagen aankijken’, zei hij. ‘Misschien komt het vanzelf in orde. Per slot van rekening is oranje een secundaire kleur en die wormen kennen we al lang. Zij komen en zij gaan. Geef hem verder RL-793 en tracht hem wat voedsel op te dringen. Bij voorkeur vast voedsel, beschui-

[p. 570]

ten, chocolade, u weet wel. Maar niet forceren. Een paar dagen vasten kan geen kwaad. Als er na drie dagen geen schot in komt, geven wij hem intraveneuze voeding.’

Hij keek haastig de overige rapporten in, schreef een hogere dosis chlorpromazine voor aan de graaf van Orléans, en telefoneerde naar zijn vrouw dat hij op komst was voor het middagmaal.

Een paar dagen vasten kan inderdaad geen kwaad, dacht de bewaker en hij bekommerde zich verder niet meer om Delcourt, die zich voor de rest van de dag verheugend kalm hield.

Alleen bij het slapengaan werd hij weer een beetje onrustig. In zijn bed lag hij, klaaglijk en kreunend als een bange hond, te blaffen naar het oranje licht van de maan.

Toen Gaston, de oude nachtwaker, die een beetje seniel begon te worden maar tech nog flink op de been was, terugkeerde van zijn ronde, schreef hij met zijn stramme vingers in het patiëntenboek: ‘Monsieur Bernard Delcourt souffre d'un rhume. Il tousse lamentablement. Je lui ai administre une cuillère de sirop pectoral, dose forte, conformément aux instructions du médecin-interniste Dr. Hoffmann dans un cas pareil. Une demi-heure plus tard le malade s'est endormi.’

Een halfuur later sliep monsieur Delcourt inderdaad een vaste slaap waaruit hij nooit meer zou wakker worden. Zijn lichaam was nog juist goed genoeg voor de wormen.