Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 129

[p. 70]

De laatste ronde

Bekentenis

In dit nummer staat een artikel dat de hoofdredacteur niet vooraf heeft gezien, noch beoordeeld, noch goedgekeurd. Waarschijnlijk is het de eerste maal in de geschiedenis van ons tijdschrift dat dit gebeurt, en in elk geval is het sinds de Tweede Wereldoorlog nog nooit voorgekomen. De redactie heeft het opstel in het nummer gesmokkeld met de medeplichtigheid van velen, ook van de auteur, die zij er zeer erkentelijk voor is. Zij had geen andere keus, omdat de bijdrage zonder de minste twijfel op het veto van de betrokkene zou zijn gebotst. Dat veto hebben wij willen omzeilen, ongetwijfeld met de instemming van al onze lezers.

Redactie

De Jezuïeten

Onlangs heeft Karel van Isacker S.J., gevierd en verdienstelijk geschiedschrijver, in een t.v.-gesprek verklaard dat hij zijn orde snel tot ontbinding ziet overgaan. Hij heeft mij dat jaren geleden reeds gezegd in een auto die hij zelf stuurde, maar ik heb er geen ruchtbaarheid aan gegeven.

Het zal niemand hier ten onzent verwonderen dat ik dit een gunstig bericht vond, zeldzaam in deze donkere tijd. Ik kan mij vergissen, alhoewel ik de volledige ‘Exercitia Spiritualia’ van de heilige Ignatius van Loyola heb doorgemaakt. Van de eerste dag af vond ik dat geestelijke oefeningen voor nauwelijks geletterde begijntjes. Ik heb met volle aandacht gelezen een Leven van Ignatius, geschreven door een van zijn ordebroeders. Ik vond hem een zuiver type van de fanatieke militaire ijzervreter. Ik heb ook verscheidene jezuïeten van dichtbij en door hen ook hun orde vrij goed leren kennen. Ik denk dat zij ver en veruit de hovaardigste orde zijn in de katholieke kerk.

Ik zou al deze gratis affirmationes gaarne staven met persoonlijk waargenomen en beleefde ervaringen, maar ik wil niet meer schieten op soldaten van Ignatius die op de vlucht slaan.

Ik wil slechts iets amusants vertellen over mijn reis in Kongo, nu Zaïre, in 1952. Ja, mijn vertelsels zijn allemaal oud.

Het eerste dat ik na mijn aankomst moest zien volgens ik weet niet meer wie, was de missiepost van de jezuïeten in Kisantu. De overste heette Cools of iets dergelijks, een Antwerpenaar. Hij zeide dat zij daar met een modelmissie hadden willen tonen wat jezuïeten willen doen waar zij volledig vrij van de grond af kunnen beginnen.

Hij ging met mij vriendelijk geheel het indrukwekkend complex rond. Hij was er terecht zeer fier op. Ik herinner er mij niet zeer veel meer van, behalve de kerk die veel te groot en te luxueus was voor Kisantu en bovendien niet echt mooi.

Toen ik op het punt stond van hem af-

[p. 71]

scheid te nemen om op zijn aanraden op mijn eentje nog een wandeling door de post te maken en te gaan waar ik wilde, kwam een zwarte jezuïet met een kromme pijp en uitgedunde tanden in de mond hem er in het sappigste Antwerps dat ik ooit had gehoord aan herinneren dat hij om vier uur moest biecht horen.

Ik dankte pater-overste voor zijn leerrijk gidsen, feliciteerde hem met zijn prachtige modelmissiepost en bekende hem dat hij mij stap voor stap zoveel kreten van bewondering had ontlokt dat ik de behoefte voelde hem te vragen ook eens iets antiklerikaals te mogen zeggen:

De Jezuïeten kunnen inderdaad alles, maar een groot kunstenaar, een groot kunstwerk hebben ze tot nu toe nog niet voortgebracht, niet waar?

Dat is waar, zei de overste, we geven dat toe en onlangs hebben we dat ook eens aan onze missiebisschop gezegd. Weet u wat hij geantwoord heeft? Roofvogels zingen niet.

Gerard Walschap

Broeder Odratus

In de krant stond dat broeder Odratus, geboren in 1904, overleden was. Ik zei aan Marie, die zich evenals ik interesseerde voor de overlijdensberichten, zij het om andere redenen, dat de familienaam van Odratus mij herinnerde aan een keurige, ontwikkelde heer van die naam, die mij tijdens de oorlog herhaaldelijk had opgezocht, met mij van gedachten wisselde over de mij toen nog maar weinig boeiende geloofsproblemen en mij vertelde dat zijn broer, een benedictijnermonnik, in de weerstand was en toen hij aangehouden werd door twee Gestapo's, bij zijn overste ging afscheid nemen met een nachtkaarsje dat hij op zijn bureau plaatste, zeggende: ‘Zodra dat kaarsje zal opgebrand zijn, zal het gedaan zijn met mij.’

Marie fronste de wenkbrauwen en vroeg hoe dat mogelijk was. Hij kon toch niet verhoord, gevonnist en terechtgesteld worden binnen de tijd dat het kaarsje nog te branden had. Zij maakte nog andere opmerkingen, ik voelde zelf dat mijn verhaal niet klopte, maar ik was er zo zeker van dat ik volhield. En toch is het waar.

Marie moest boodschappen doen, ik zette mij aan mijn dagelijks gekribbel, vast van plan niet meer te denken aan die Odratus, en opeens viel mij de ware toedracht van de feiten in. Marie, die om 19 uur terug thuis zou komen, daagde niet op en ik zelf moest naar een vergadering. In zeven haasten schreef ik op wat er precies gebeurd was, Marie moest nog dezelfde dag vernemen dat ik niet gebazeld had.

Het was oorlog, er moest streng verduisterd worden, de monniken hadden slechts een klein kaarsepannetje zoals die waarmee wij als kinderen naar boven gingen. De overste wist dat zijn weerstander onder allerlei voorwendsels van zielzorg zonder enige twijfel zijn vaderland diende, de weerstander wist dat zijn overste, die telkens zijn toestemming gaf zonder uitleg te vragen, al niet anders kon dan op de hoogte zijn, maar om veiligheidsredenen deden ze allebei alsof.

Toen de weerstander de twee Gestapo's vroeg aan zijn overste de reglementaire toelating te mogen vragen om de abdij te verlaten voor zielzorg in het stadje, wachtten de twee mannen aan de deur. De weerstander had zijn kaarsje meegenomen omdat het donker was in de gang, hij vroeg de toelating, kreeg ze en tot verbazing van de overste plaatste hij zijn kaarsje op diens bureau zonder een woord te zeggen.

Slechts enkele dagen later begreep de overste dat zijn weerstander, een der beste paters van zijn convent, hem het kaarsje had gebracht omdat hij het niet meer nodig had.

Gerard Walschap

[p. 72]

One World...

Onder de titel ‘Eerste liefde’ heeft Meulenhoff zeventien novellen gepubliceerd aan dit fraai onderwerp gewijd. Vlaanderen is daar enkel in vertegenwoordigd door Monika van Paemel. De meeste van deze schetsen heb ik gelezen en ik kan getuigen dat onze Monika er qua vorm en inhoud heel goed uitkomt. Ze herhaalt de waarschuwing van een non die aan de meisjes zegt dat indien een jongen zijn hand op haar knie legt, ze kans loopt zwanger te worden. Hetgeen klopt met het Engelse liedje: ‘Never trust a sailorman an inch above your knee’.

In een merkwaardige flashback resumeert ze twintig jaar later het lot van haar medeleerlingen op de volgende wijze: een aantal hebben zelfmoord gepleegd, een vrij behoorlijk aantal zijn hoer geworden (call girl), het grootste deel is getrouwd, gescheiden en hertrouwd en nog niet tevreden.

In Katanga bezocht ik jaren geleden de mooiste meisjesschool die ik ooit heb gezien. Ik vroeg aan de francofone moeder-overste wat de meisjes werden als ze afgestudeerd waren. Haar antwoord was kort: ‘Des putains à Lubumbashi’.

Als de toestand van het vrij onderwijs rond Poesele (O.Vl.) is zoals Monika van Paemel hem beschrijft, dan zou de zusteroverste uit Katanga hier wellicht nog goed werk kunnen verrichten.

Marnix Gijsen

De overlezer

(46) Ik hoor soms zeggen dat de Vlaamse schrijvers zich zouden moeten verenigen in een syndicaat. Puur cultuur krijgt het immers kwader en kwader. De kredieten die op de begroting van Cultuur voor de bevordering van de letteren ter beschikking gesteld worden, zijn bedenkelijk klein. Je kunt dat niet vergelijken met de (ook weer relatieve) rijkdom van de sport, die ook tot de cultuurbevordering behoort. Stel je voor dat een groep Vlaamse schrijvers, al of niet in het gezelschap van ‘begeleiders’ en schaduwlopers, op stage naar Font-Romeu (of Ibiza) gestuurd zouden worden, dat zij daar in ideaal uitgeruste informatiecentra aan conditietraining zouden kunnen doen, over de verschillende afstanden zouden proeflopen en hun resultaten onder mekaar en met hun begeleiders zouden bespreken. Cultuur zou voor alles hebben ingestaan, voor alles. Behalve voor de kwaliteit van het resultaat. Daarvoor zouden de auteurs zelf moeten tekenen. Maar ze zouden zich minder misdeeld hebben kunnen voelen ten opzichte van de hordenlopers, de hoogspringsters, de paddelaars en de dames van de vrije grondoefeningen, die zonder veel misbaar aan de kassa mogen passeren. Maar de televisie zou die schrijvers bij hun terugkeer op Zaventem niet verwelkomen, onze kranten zouden er niet katernenvol van staan, over een jaar of wat zal het rapport over het resultaat van hun zuurstofstage op de literaire pagina worden weggedrukt. Geen gekozene des volks zal er een parlementaire vraag over stellen. Tenzij misschien toch die rendementsfanaticus die vernomen had dat de Ibiza-stage maar twee in het boekjaar 1982 geregistreerde boekwerken had ‘opgeleverd’ en vlug een deling had gemaakt. Over die parlementaire vraag werd wél in de kranten gerapporteerd. Las ik onlangs niet de resultaten van een enquête onder de stemgerechtigden net vóór de jongste parlements-

[p. 73]

verkiezingen? Ongeveer 65 pct. van de ondervraagden waren van mening dat er op cultuur bezuinigd kon en moest worden. Natuurlijk vooral op bewapening, maar ook op cultuur. (Er werd niet zo genereus gespecificeerd welke posten op 's lands begroting dat zijn. Dat is natuurlijk een bont allerlei in de diffuse publieke opinie. Maar als de rode lap cultuur in zicht komt, gaan de wenkbrauwen omhoog. Dan wordt direct geschermd met onrendabele luxe, verspilling, weggegooid geld van de gemeenschap - alsof puur cultuur een niet meer concurrentiële staalfabriek ware. Het hele budget voor de aankoop van literaire werken is amper voldoende om de jaarwedde van twee staaldirecteuren en hun secretaressen te betalen.) Dus bezuinigen op cultuur, zegt de publieke opinie met ruime democratische meerderheid. Onze regeerders zien helaas de cijfers van die enquêtes ook in hun krant. Onlangs zei een bestuurslid van de Vereniging van Vlaamse Letterkundigen aan een hooggeplaatste politicus, dat hij in het kernkabinet toch ook eens een goed woordje zou kunnen doen voor zeshonderd Vlaamse schrijvers. Maar zeshonderd?, vroeg die politicus verwonderd, met de meewarige glimlach van de grootschalige dienstbetoner. God ja, we zijn maar met zeshonderd. Hoe groot is het politieke gewicht van zeshonderd letterkundigen? En nu je het zegt, zijn wij wel met zeshonderd? Misschien zijn we maar met zestig? Of met zestien. We houden het stil, of ze maken weer hun delingen.

(47) Ik lees in de reeks preprints van de Campus Kortrijk van de K.U. Leuven een enquêteverslag van Edwin Coulier over het probleem ‘Wat zegt Albrecht Rodenbach aan de hedendaagse jeugd?’ In het Rodenbachjaar 1980 wilde de auteur met cijfermateriaal wat zekerheid verkrijgen omtrent de volgende vragen: Is Rodenbach nog wel actueel? Worden zijn werken nog wel gelezen, en kunnen zij de mens van vandaag nog aanspreken? Betekent hij voor de Vlamingen van onze tijd nog iets? Aan 247 proefpersonen werden 25 open vragen voorgelegd. De proefgroep bestond uit 87 leerlingen uit het laatste jaar van het secundair onderwijs (in een Westvlaams college), uit 93 kandidaatsstudenten in de Germaanse Filologie Campus Kortrijk en 70 onderwijzers op een recyclage-stage. Het grootste aantal vragen waren zgn. kennisvragen die betrekking hadden op vrij precieze feitelijke gegevens omtrent Rodenbachs afkomst, levensloop, literaire produktie en ideologische oriëntatie. Zoals te verwachten was, bevestigden de resultaten van de enquête de uitgangshypothese. De jeugd is noch met de persoon, noch met de activiteiten en werken van Rodenbach grondig vertrouwd, aldus Edwin Coulier, en de oorzaak daarvan is makkelijk te vinden: in de opvoeding, vooral op school, wordt over hem weinig of niets verteld. Mij is opgevallen hoe goed de recyclerende onderwijzers zich in de proefgroep verdedigden. Ze zijn allicht een stukje ouder dan de Kortrijkse studenten, die overigens ook beter scoren dan de scholieren. Vooral voor de kennisvragen komen de onderwijzers er goed uit. Misschien zijn zij tijdens hun loopbaan en in het Westvlaamse socioculturele leven met hem, zijn rol in de Vlaamse Beweging e.dgl. nauwer in contact gekomen (of gebleven). Iets heel raars gebeurde met vraag 4: Van welke Franstalige auteur was hij een achterneef? Juist antwoord: Georges Rodenbach (1855-1898), die een jaar ouder was dan Albrecht, hun grootvaders waren broers. Aangenomen moet worden dat de proefpersonen min of meer wisten wat een achterneef is (‘een mannelijk persoon die een of twee graden verder dan een neef tot iemand in bloedverwantschap staat’), en dat er onder de scholieren

[p. 74]

en studenten niet te veel grapjassen zaten. (Edwin Coulier had bij vraag 4 evengoed iets kunnen krijgen als: Georges Brassens of Jacques Brel. Dat hebben ze hem bespaard). Niettemin noemden 7 studenten Victor Hugo als achterneef van Albrecht Rodenbach. De scholieren maken het nog bonter: Franstalige auteurs én achterneven van Albrecht Rodenbach waren: Hendrik Conscience, Emile Verhaeren, Maurice Maeterlinck, Honoré de Balzac, Paul Verlaine, Emile Zola, François Mauriac en Jean-Paul Sartre. Jean-Paul Sartre achterneef van Albrecht Rodenbach... On aura tout vu.

Marcel Janssens