Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 129

[p. 553]

De laatste ronde

Emancipatie

Een Fait Divers uit een recent Hamburgs dagblad: de acteur Burkhard Driest - nomen est omen? -, bekend om zijn brutale rollen waarin hij dames hardhandig moet bejegenen, schrijft een boek ‘Mann ohne Schatten’. Bij die gelegenheid zal hij in een Hamburgse galerij een voordracht houden over zijn memoires.

Als hij het zaaltje betreedt, in zwartlederen jack, coltrui, dunne spijkerbroek, zijn daar ongeveer 80 belangstellenden verzameld waarbij een peloton van 30 militante dames. Zij bekogelen de gastspreker met rotte eieren, tomaten en zakjes verf, onder woedende uitroepen als ‘Smerige schoft, verkrachter, brute rotvent, schaam je je niet?’

De lezing uit zijn roman ging niet door want de auteur nam de vlucht, tot op straat achtervolgd door de ‘Frauenrechtlerinnen’ (zegt de krant) die hem wraakzuchtige kreten nazonden.

Vrienden van de 44-jarige specialist in barre en koele agressie zeggen dat hij in werkelijkheid een bescheiden, sensibele gentleman is: geen Monster Zonder Waarde dus, veeleer een Rechter Jespers - om andere schrijvende prominenten uit een andere maar Vlaamse havenstad te citeren.

Anthony Mertens

Een jong historicus

In korte tijd is al veel dood verklaard: God, Marx, de roman, de studie van het verleden en noem maar op, maar de mens nog niet, hij ploegt voort. Met genoegen zie ik in de pers (De Nieuwe, Knack, e.a.) bijdragen verschijnen van Jan Lampo, historicus, filius Huberti. Onder meer een schets van het leven van een Antwerpse ketter uit de 16de eeuw, Eligius Pruystinck.

Pruystinck was een analfabeet die, zoals het woord zelf zegt, werkelijk niet lezen of schrijven kon. Met welke ‘leerstellingen niet bijzonder diepzinnig’ hij ‘zeer talrijke aanhangers’ wierf ‘in de wereld van de kooplieden en de burgerij’ is niet relevant. Al zien we de krachttoer in de wereld van vandaag nog herhalen bij de discipelen van Moon, Jehova en dergelijken, wij zouden het niet begrijpen.

Twee van Pruystincks acolieten werden onthoofd, de profeet zelf werd op de stadswallen verbrand. Ik heb dit met wat meer dan de gewone aandacht gelezen omdat ik sedert vele jaren tegenover de Warande woon. Dit park werd in het verleden achtereenvolgens het Papenmoer, het Galgeveld, het Reigermeer, La Pépinière en uiteindelijk de Warande genoemd.

Gedurende de 250 bewogenste jaren van onze geschiedenis dat de Warande Galgeveld heette werden hier alle terechtstellingen van Antwerpse boosdoeners voltrokken,

[p. 554]

althans de doodstraffen door ophanging, radbraking of vierendeling. Voor verbranding of onthoofding moest men elders zijn. Hier bij ons bleef men aan de galg hangen zo lang er rot vlees van afviel. Eenmaal proper werd het skelet hier ter plaatse begraven.

Bijgevolg, à twaalf executies per jaar, zouden hier een kleine drieduizend min of meer beschadigde, doch nagenoeg geheel wormvrije geraamten ter aarde zijn besteld. Als we nu eenmaal weten dat hun vervroegd en roemloos overlijden met niets ontziende precisie vollediger werd geboekstaafd dan het eerzaam leven en sterven van de kleurloze meerderheid en zelfs van heel wat notabelen, dan lijdt het geen twijfel meer of die archieven zijn overvolle graanschuren waaruit de geschiedschrijving nog lang niet alles heeft binnengehaald wat er voor het opscheppen ligt. Een geschiedenis van 250 jaar Antwerpen aan de leidraad van 3000 gerechtelijke dossiers zou buiten en boven onze vakboeken een verhaal zijn dat nog niet bestaat.

Toen L.P. Boon in de archieven van Aalst gegevens zocht om de een of andere bandiet die dat niet verdiende zalig te verklaren, heb ik me vaak verweten niet eens het begin van een eerste stap naar ons stadsarchief te hebben gezet om een begin van uitvoering te geven aan een mijner mooiste onbegonnen symfonieën: ‘Tweehonderd vijftig jaar Galgeveld’.

Toen ik driemaal in schoon Antwerps al de anekdoten van onze sappigste verteller, Maurice Gilliams, had gehoord, heb ik hem niet eens gesuggereerd zijn kennis uit te breiden van de figuren die hij zelf gekend had of leren kennen door zijn vader tot de gesupplicieerden van de Warande.

Maar uitgesteld is misschien ook ditmaal niet verloren. Zie daar komt hij, de vakkundig geschoolde historicus en romanschrijver in spe Jan Lampo.

Gerard Walschap

De overlezer

(54) Ik vertelde iets over De kaukasische krijtcirkel aan iemand die aan het afstuderen is (zij het niet in de literatuur). Ik vertelde over een kolchoz. Toen werd me gevraagd: ‘Een kolchoz, wat is dat?’ Ik zei dat het geval zich in de Kaukasus afspeelde. Er werd me gevraagd: ‘De Kaukasus, waar is dat?’ Ik sprak over een Salomonsoordeel. Men nog groter ogen: ‘Een Salomonsoordeel, wat is dat?’ In dat tempo kun je niet veel stukken van Brecht uitleggen. Het werd me nog maar eens duidelijk met wat voor intellectuele bagage onze jongeren opgroeien. We zullen het maar weer niet op het onderwijs steken. Alhoewel, alhoewel... In nagenoeg alle vormen van onderwijs die niet te maken hebben met de overdracht van positief-wetenschappelijke materies (wiskunde of scheikunde, bij voorbeeld), werd toch wat lichtvaardig toegegeven aan de rage van de ‘actualisering’. Ik stel mij voor dat er in het heetst van de actualiteit hele projecten in klasverband uitgewerkt werden omtrent Afghanistan en El Salvador, dat daar klaslokalen mee werden volgeprikt en dat geen van de deelnemers aan het project nog ooit zal vergeten waar Kaboel ligt. Maar hoeveel witte plekken bleven inmiddels onaangeroerd? Ik meen dat op die manier in verscheidene vakken onderricht wordt. Het gevolg is een heel specifieke intellectuele bagage én een eenzijdig georiënteerde interesse, wat allemaal zijn weerslag heeft op de verdere stadia van de opleiding. Ik hoor toch ook collega's-linguïsten aan de universiteit zeggen dat zij de laatste jaren van de nood

[p. 555]

een deugd hebben moeten maken. Zij dompelen hun studenten niet meer zo direct onder in geleerde taaltheorieën, zij... leren hen aan wat een onderwerp en een meewerkend voorwerp is. Dat bleek een barre noodzaak te zijn geworden. Nu mag men dat meewerkend voorwerp de namen geven die men wil, als het resultaat maar is dat men weet wat zo'n functie in de zin is. Daarna kun je komen vertellen dat zo iets in sommige talen een bepaalde naamval vraagt. Maar dat blijkt een vrij groot percentage ‘schoolverlaters’ niet te weten. Wat weten zij dan wel? Heel wat, van alles wat. De actualiteit pikken ze mee via het scherm, eventueel via de krant of een magazine. Ze hebben meestal ook wel enige kennis van positieve wetenschappen. Ze hebben een en ander over twee of drie moderne talen horen verluiden. Maar hun bagage is niet meer ‘humanistisch’ zoals dat het geval was na beëindiging van de humaniora van het vroegere type. De witte plekken zijn verschoven. Vooral het ‘verleden’ jen dat begint zeer vroeg) is verzonken onder de interessedrempel. Dat doet vaak heel vreemde problemen rijzen. Zo moet je zeggen wie of wat Salomon is als je iets over de Kreidekreis wil vertellen. Je geeft je daar niet voldoende rekenschap van, maar eer je het beseft, schuift je exposé uit op een witte vlek. Je mag zo bitter weinig voor-onderstellen. De grote lijnen in mijn uiteenzettingen worden elk jaar groter.

(55) Ik werd onlangs weer lijfelijk geconfronteerd met Het Wanbegrip tussen Noord en Zuid. Plaats der handeling: een vergaderzaaltje in een hotel in Roosendaal. Datum: januari 1982. Aanleiding: een werkvergadering van een gemengde studiegroep, ter voorbereiding van de werkzaamheden van een Algemene Conferentie van de Nederlandse Letteren. Onderwerp: grensoverschrijdende informatie over literatuur in diverse media. Dramatis personae: een delegatie uit Nederland en Vlaanderen, een paar ambtenaren van de beide ministeries voor cultuur (en omstreken), een onderzoeker uit Vlaanderen die al voor de Conferentie werkte en nu een nieuwe opdracht krijgt: binnen de zes maanden ten gerieve van de Conferentie over genoemd onderwerp een kwantitatieve inventaris opmaken; hij wacht nog op steun van een collega uit Nederland. Uitgenodigd: een journalist, neerlandicus en literair rubriekleider op de cultuurredactie van een belangrijke Nederlandse krant. Het gesprek spitst zich toe op de prioritair te onderzoeken informatie in de krant. Moet de inventaris beperkt worden tot de (inderdaad makkelijk af te zonderen) recensies, die in menige krant nog wekelijks samengetroept zitten op de literaire of culturele pagina? Brengen vele kranten echter niet veel meer informatie over het literaire gebeuren buiten die geijkte pagina's? De onderzoeker zou interviews, aankondigingen, columns, achtergrondnieuws missen als hij alleen die - inderdaad breed geplaveide - weg insloeg. Het blijkt dat respectabele kranten geen aparte ‘literaire pagina’ meer hebben. En welke plaats krijgen radio en televisie in het onderzoek? De journalist, neerlandicus en literair rubriekleider op de cultuurredactie van een belangrijke Nederlandse krant, stelt terecht dat die informatie over het literaire boek erbij betrokken zou moeten worden. De onderzoeker schermt met zijn timing. In het gesprek valt plots een schampere bedenking omtrent vreemde disproporties in het grensoverschrijdende recensiepatroon (zuiver kwantitatief bekeken: in welke proporties recenseren Nederland en Vlaanderen mekaar?). Het oude zeer, de harde weer. De journalist, neerlandicus en literair rubriekleider op de cultuurredactie van een belangrijke Nederlandse

[p. 556]

krant, zegt dat hij erin kan komen dat er in Nederlandse kranten zo weinig recensies van Vlaams werk verschijnen: ‘op jullie Vlaamse reus na, verschijnt er in België toch niets meer dat niveau haalt.’ Terzake, zegt de voorzitter. Ik vraag achteraf aan de journalist, neerlandicus en literair rubriekleider op de cultuurredactie van een belangrijke Nederlandse krant, of hij zich het hele debat rond ‘de stille generatie’ nog herinnert. De stille generatie, zei hij wat verbauwereerd, wat is dat? Hij had er nog nooit van gehoord.

(56) Ik lees in de reeks Agora van De Nederlandse Boekhandel een in het Nederlands vertaalde bloemlezing van antieke teksten over ‘Jong zijn’ in de Romeinse Oudheid, samengesteld door Emiel Eyben. De auteur wil ons de jonge Romein tijdens zijn adolescentie leren kennen. Hij verzamelde daartoe tientallen citaten uit de antieke literatuur, de Griekse zowel als de Latijnse, de profane en de christelijke, teksten in gebonden vorm zowel als in proza. De samensteller schrijft in zijn Woord vooraf dat een kennismaking met de antieke jonge Romein ons inzicht in het fenomeen ‘jeugd’ in het algemeen kan bevorderen. Oudere lezers zullen door een confrontatie met de jeugd van zoveel eeuwen geleden de adolescenten van nu beter kunnen begrijpen; de jongeren van hun kant zullen zich in het profiel van de jonge Romein kunnen herkennen. Na lectuur van dit leerrijke boekje twijfel ik daar niet aan. Ik hoor de classicus al zeggen: ‘Nil novi sub sole’. Dat is gemakkelijk aforistisch gezegd, en dus betwistbaar. Maar toch. Lees de teksten die Emiel Eyben bloemleest over het studentenleven. Echte universiteiten waren er in de Oudheid nog wel niet, maar er waren retorenscholen en dergelijke, die met het opleidingssysteem in de vroege middeleeuwen (en... in onze tijd) toch veel gelijkenis vertoonden. We laten ons door Augustinus en diens Confessiones III en V leiden en herkennen een profiel met verrassend scherpe gelijkenissen. Augustinus leerde het studentenleven kennen in de retorenschool van Carthago waar hij studeerde, en doceerde zelf later in Rome. Hij kan dus getuigen als student en als professor, over Afrika en over Europa. Over Carthago is hij niet te spreken. Daar hielden jeugdbenden die zich ‘eversores’ (verwoestere) noemden lelijk huis op de campus (om het zo maar Romeins te zeggen) en in de stad. Ze vielen nieuwelingen lastig, randden ze aan, beschimpten en mishandelden ze sadistisch. Wat een opluchting voor Augustinus dat hij naar Rome kon gaan doceren, waar de jeugd ‘rustiger studeerde en door een beter geregelde schooltucht ingetoomd en kalm gehouden werd’. Het baldadig sadisme van de Carthaagse benden bleef er gelukkig achterwege - al was het leven te Rome op de campus en in de stad ook niet van de poes. Emiel Eyben vraagt de lezer van zijn bloemlezing of zij geen moderne varianten kennen van de Carthaagse ‘eversores’. Welja, de door Augustinus beschreven brutaliteiten en ongeregeldheden komen toevallig ook nog wel eens een keer voor. Moderne broertjes van de ‘eversores’? Ja, The Rockers, The Mods, The Punks en, heel recent, The Skinheads. Ik lees in Eybens bloemlezing niets over de gronden en oorzaken van dergelijke sadistische baldadigheden. Nil novi sub sole? Allicht gelijkaardige oorzaken als die achter en onder het gedrag van de Skinheads of van andere jeugdige lieverdjes als de supporters van Manchester United of F.C. Utrecht.

Marcel Janssens