Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 129

[p. 557]

Boekbesprekingen

Interviews van Paul Koeck

Paul Koeck bundelde elf interviews uit Humo onder de titel De andere kant (Antwerpen, Manteau, 1983, 207 blz.). Guy Mortier (van Humo) schreef er een kort Woord vooraf bij, Koeck zelf verbindt de interviews met korte teksten die fungeren als overvloeiers. De rode draad door de gesprekken met mensen van ‘de andere kant’ wordt er wat explicieter in blootgelegd. Wat de interviews inhoudelijk verbindt is precies de constante invalshoek: een op informatie belust, niet door discussie- of polemische objectieven gesteund gesprek met de zogenaamde andere kant. Wat die andere kant precies voorstelt, is voor mij de interessantste vraag in het boek.

Ik meen een drietal betekenissen, die overigens nauw samenhangen, te kunnen onderscheiden. Aan de andere kant leven vooreerst mensen die hun mening niet kwijtkunnen ‘in de progressieve pers’ (67) - wat dat laatste ook moge zijn (maar Humo behoort daar kennelijk toe). De interviewer stelde zich tot doel, ‘naar de weggedrukte meningen te speuren’ (31), naar meningen, standpunten, vooroordelen die niet aan bod kunnen komen in wat de progressieve pers genoemd wordt. Bijvoorbeeld zouden naast de hier geïnterviewde personen ook nog geschikt zijn: een vertegenwoordiger van de Joodse gemeenschap in Antwerpen of een pedofiel (170). De serie is onuitputtelijk, want aan alles is een andere kant. Dergelijke gesprekspartners blijken, ten tweede, van de andere, d.w.z. de nogal rechtse kant te zijn. Bijvoorbeeld: een Antwerps politieman die een Vlaamsgezind café (dat bestaat ook) frequenteert, die jammert over z'n hondestiel en helemaal geen fascist blijkt te zijn, eerder zo iets als ‘de rijkswachter je vriend’. Of een man die het gebruik van chemische middelen in de landbouw verdedigt en rechtvaardigt, of die de vivisectie verdedigt, of de wapenproduktie, of het jachtinstinct, enzomeer. Er is ook een gewezen kolonist bij die melancholisch doet over de weldaden van het koloniale tijdperk in Belgisch Kongo. Iemand durft zich zelfs beklagen over de onvoorstelbare manier waarop vreemdelingen een volksbuurt in Borgerhout hebben ingepalmd en voor inboorlingen onbewoonbaar gemaakt. Een derde karakteristiek van de andere kant bestaat erin dat daar - van de linkerkant uit gezien een verrassende constatering! - ook nog een gelukkige mens voor kan komen. Wij leven in de tijd van het Grote Zeuren en het Groot Maatschappelijk Verdriet. Iedereen kniest, bromt, stapt op in betogingen of zegt nee. Het Grote Ongenoegen, het Grote Ongeluk, dat is de boventoon. En zie, naast al die klagers die bestendig in het nieuws komen, ‘zeker in de progressieve pers’, val je plots op een Gelukkige, op iemand die met zijn lot tevreden is (68-69). Bijvoorbeeld een gepensioneerde met eigen huis en tuintje.

De interviewer lijkt te zijn uitgegaan van het idee, dat de anderen van de rechterkant

[p. 558]

nogal fascistoïde zijn. Althans, zo denkt ‘de comfortabele meerderheid’ over hen (134). Zijn gesprekken met hen hebben hem echter zijn uitgangspunt wat doen retoucheren. Zijn bundel kan er zowaar uitzien als een bijdrage tot ‘meer verdraagzaamheid, en meer democratie’, zoals Guy Mortier zegt (8). Ja, waarom niet? Een constante in de interviews is de belijdenis: ‘Ik ben ook maar een mens’. En iedereen moet zich eens kunnen uitspreken. Als dat dan nog naar de overkant toe kan geschieden, blijken de mededeelzaamheid en de opluchting, alsook de kiemen van verdraagzaamheid dubbel zo groot te kunnen zijn.

Marcel Janssens

Kafka-literatuur

Zonder enige aanspraak te willen maken op volledigheid, toch nog een aanvullend overzicht van enkele recente, belangrijke publicaties n.a.v. het Kafka-jaar. Van de hand van J. Amann verscheen bij Piper, München: Franz Kafka - Eine Studie über den Künstler (174 blz.). Bij Scherz, München een behoorlijke kanjer van 399 blz. van R. Hayman: Kafka - Sein Leben, seine Welt, sein Werk. J. Born, die de receptie van Kafka's oeuvre onderzoekt, heeft na de publikatie van een eerste deel: Kritik und Rezeption zu seinen Lebzeiten (214 blz.), een tweede deel laten verschijnen: Kritik und Rezeption 1924-36 van 508 blz. Het werk bevat 12 fascimile's. Het zijn uitgaven van Fischer, Frankfurt. Bij dezelfde uitgever valt de heruitgave te vermelden van de Briefe an Milena. Opmerkelijk is hier het feit dat het om een ‘erweiterte und neugeordnete’ uitgave gaat. Ze werd verzorgd door J. Born en Michael Müller (344 blz.). Nog te vermelden een vrij handige en informatieve DTV-pocket (nr. 3252) van Chris. Bezzel: Kafka-Chronik: Daten zu Leben und Werken. Er zijn ook een paar belangrijke, rijkelijk van foto-materiaal voorziene uitgaven, o.a. Jiri Grusai: Franz Kafka und Prag (126 blz.), 77 foto's. De onvermoeibare Klaus Wagenbach, die overigens in het door hem uitgegeven tijdschrift ‘Der Freibeuter’ (nr 16/1983) een stuk brengt over drie sanatoria die duidelijk in Kafka's werk terug te vinden zijn, kan terecht trots zijn op zijn, eveneens in eigen uitgeverij verschenen fotoband: Franz Kafka-Bilder aus seinem Leben (192 blz., 500 foto's). Wagenbach die bekend is om zijn nuchtere zakelijkheid, van speurwerk houdt en vaststaande feiten verkiest boven gissingen en speculatieve interpretaties, weet hier door middel van beeldmateriaal en documenten én een daarbij aansluitend commentaar dat even direct en duidelijk is, niet alleen Kafka's leven, maar ook zijn leefwereld, het Praagse milieu en de sfeer van die tijd op de lezer-kijker over te brengen. Het is inderdaad een boek dat je onmiddellijk in zijn greep heeft omdat de auteur sterk de nadruk weet te leggen op treffende realiteiten, alledaagse dingen en gebeurtenissen die, ook al hebben ze niet rechtstreeks te maken met het oeuvre van de auteur, de belangstellende lezer vaak op sterk suggestieve wijze met de schrijver en diens werk confronteren. Naast de vele familiefoto's, de huizen waar hij woonde en werkte, het briefhoofd van de firma met het bekende embleem, de kauw (Tjechisch: kavka) en de wetsteen met de Hebreeuwse inscriptie ‘kosjer’, die ooit toebehoorde aan zijn grootvader-slachter, is het toch wel boeiend even te kunnen nagaan hoe een toenmalige fiets, merk Odradek (later Skoda) - het woord is terug te vinden in de cryptische

[p. 559]

tekst ‘Die Sorge des Hausvaters’ - of een der eerste vliegtuigen (waarover hij schreef in ‘Die Aeroplane von Brescia’) eruit zagen. Wonderlijk genoeg had Kafka vrij veel belangstelling voor de toenmalige wonderen van de techniek. Hij was overigens zeer sport-minded, wat in verband dient te worden gebracht met zijn bekommernis om zijn wankele gezondheidstoestand. Enkele originele foto's evoceren een speciale wereld, nl. die van wat men de radicale natuurvrienden zou kunnen noemen. Sommige mensen trokken zich toen geregeld terug in luchtkuuroorden, deden aan naaktcultuur en zwoeren bij turnoefeningen, vegetarische kost, modderbaden, hydrotherapie e.d.m. Een dergelijk oord prijst zich aan als ‘Heimstätte und Musterort für reine Naturliebe, Pension, Erholungsheim, Harzidyll zwischen Harzburg und Ilsenburg’. Het is bekend dat Kafka belangstelling, heil en genezing verwachtte van de toenmalige alternatieve levenswijze. De diepere zin van zijn werk wordt soms op verrassende wijze relevant via deze oude ‘lichtmalen’. Zo b.v. de foto van de lange wenteltrap of van de kale gangen van de ‘Arbeiter-Unfall-Versicherung’ waar hij als Dr. juris jarenlang werkte. Zo ook de binnenzichten van Boheemse textielfabrieken die hij als veiligheidsinspecteur geregeld diende te bezoeken. En men kan lang mijmeren bij de afbeelding van zijn (vermoedelijke) schrijftafel of bij de nuchtere, getijpte vaststelling van een ambtenaar: ‘Der Vizesekretär Dr. Franz Kafka ist an einem ärztlich konstatierten Lungenspitzenkatarrh erkrankt und seit II. September l.J. aus dem Büro weggeblieben’. Deze tekst dateert van 1917. Toen had Kafka nog amper 7 jaar te leven.

Wagenbachs boek, dat in het door de Südwestfunk gepubliceerde ‘Literaturmagazin’ van september 1983 bij de bestsellers figureert, is ongetwijfeld een der meest aangrijpende fotoboeken over de grote Praagse auteur.

Edmond Ottevaere

Ingezonden dichtbundels

Jan Blokker jr., Kind. De Bezige Bij, 1984. 42 blz.

Francesca Cleve, Achter gesloten ramen. In eigen beheer (Cardijnlaan 24, 3130 Begijnendijk), 1984. 30 blz. 200 fr.

Ed Leeflang, De veren. Middelburg, Zeeuws Kunstenaarscentrum, 1984. (Met illustraties van Rein Dool.) Ongepagineerd. Hfl. 4 (Slibreeks, nr. 25).

Ljoebomir Levtsjev, Caprices en andere gedichten. Vertaald uit het Bulgaars door Raymond Detrez. Manteau, 1984. 46 blz.

Mark Meekers, Verrukkelijk vergankelijk. Gent, Yang Poëzie Reeks, 1984. 56 blz.

Dirk Rommens, Stilte als overstap. In eigen beheer (Sint-Pietersstraat 39, 8720 Kuurne), 1984. 41 blz.

Ina Stabergh, Gedragen door de wind. In eigen beheer (Papenbroekstraat 217, 3290 Diest-Webbekom), 1984. 38 blz. 200 fr.

Theo van Stichel, Treurdicht voor vierentwintig Limburgse partisanen. Brussel, Kelder uitgaven, 1984. (Bibliofiele uitgave)

Achilles M. Surinx, Het koninklijk patiencespel. Gent, Yang Poëzie Reeks, 1984. 47 blz. 200 fr.

Bespreking volgt naar mogelijkheid.

Redactie