Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 131

[p. 674]

Carlo van Baelen
Literatuur en boek-handel

Wie een boek verkoopt aan een ander, leest het zelf niet.
(vrij naar Karel Jonckheere)

90.000 leverbare Nederlandstalige titels, jaarlijks 14.500 nieuwe titels en herdrukken in Vlaanderen en Nederland samen; bijna 1 op 2 Vlamingen die nooit een boek kopen, slechts 16 pct. koopt meer dan 5 boeken per jaar; ongenuanceerde ‘boeken-zijn-duur’ kreten; bijna 1000 erkende uitgevers in Vlaanderen en Nederland; onbereikbaarheid en niet-verkrijgbaarheid: de distributie bottle-neck in Vlaanderen; te weinig boekennieuws in media; boek-houding en boek-handel; enkel wie woorden zaait, zal omzet oogsten... oorzaken? excuses? verklaringen? van een boekhandelaar die steeds minder tijd kan steken in het lezen van wat hij verkoopt. Literatuur en boekhandel: een verzwakkende liefdesverhouding?

Letter-hoop, letter-wan-hoop

Wie de Antwerpse Boekenbeurs geconcentreerd en boek-per-boek bezoekt, eindigt onherroepelijk met een boekenindigestie. En nochtans worden daar maar (?) ongeveer 50.000 van de in totaal 90.000 leverbare titels getoond. In Vlaanderen verschenen in 1985 nieuw of als herdruk bij erkende uitgevers 50 poëziebundels, 188 romans, 51 titels literaire varia en 1 toneelstuk in boekvorm. In 1984 waren de Nederlandse uitgevers goed voor een jaarproduktie van 412 dichtbundels, 2233 literaire romans, 51 toneelstukken. Voor Vlaanderen is dat ruim 9 pct. van de jaarproduktie, voor Nederland 20,4 pct.

Aan afnemerskant is fiction goed voor 46 pct. van de algemene boekenaankopen in Vlaanderen (50/50 verdeeld tussen literaire werken en ontspanningsromans). Nederland scoort voor hetzelfde genre in totaal 31 pct., verdeeld naar literaire romans (12 pct.), romantische fiction (12,4 pct.) en thrillers, detectives (6,6 pct.). Uitgedrukt in harde franken: 1,2 miljard - in harde guldens: ruim 110 miljoen.

Het Nederlandstalige literaire titelaanbod kan geschat worden op 16 à 18.000 items. Een goed gesorteerde boekhandel heeft 15 à 16.000 titels in huis (een investering van ruim 20 miljoen) waarvan 30 pct. literaire titels. De beste literaire boekhandel biedt dus maximaal 1/3 van de beschikbare literatuur aan. Als literaire fijnproever heb je dus theoretisch twee

[p. 675]

kansen op drie om het papieren neusje van de literaire vissen niet te vinden. Frustraties dus alom: bij auteurs, uitgevers, bij literatuurders... bij de boekhandelaar. Immers hij/zij moet erover waken dat zijn dure geld niet in stof- en renteverslindende voorraden geblokkeerd raakt. Elke uitgever die bij hem de nieuwe aanbieding komt presenteren in lente-, zomer- en herfstgolven, heeft de potentiële bestsellers bij, dé literaire revelatie, de nieuwe Claus, Wolkers, Hermans, Hemingway...

Als verkoper van de uitgever - want dat ben je als boekhandelaar - en als inkoper voor je klant - want dat ben je ook als boekhandelaar - dreig je wel eens tussen hamer en aanbeeld, of beter tussen hoge-oplagen-draaiende drukpersen en boekenvernielende papiermolens terecht te komen. Hoe voorspelbaar is de koper? Hoe waar en volledig is het verhaal van de verkoper? Gokken dus maar, want meer dan een werktitel, een kaftontwerp en een beknopte verkoopsgerichte flaptekst heb je nog niet gezien. De tijd brengt raad... en financieel succes of onherroepelijke opruimingsverkoop. Het ongeduld in boekenland is groot. De levenscyclus van een boek wordt steeds korter. Of het wordt na zes maanden een best-seller of een De Slegte-seller. De EEG heeft haar boterberg en melkplas, het boekenvak zijn letter-wan-hoop.

Zoveel hoofden...

Pech voor de exquise literatuurgastronoom. Dwalend langs de boekenrekken wordt hij/zij permanent afgeleid door kleurrijke Konsaliks, Mac Leans, Kings en andere Queens. Hij dreigt door het easy-readingbos, de close-literature bomen niet meer te zien. De boekhandelaar is niet meer in staat uit de boekenproduktie de aanrader voor ‘zijn’ klanten te plukken. Van de boekenkoper wordt meer dan ooit maturiteit verwacht, zelf-keuze en eigen kritisch inzicht, al of niet ondersteund door media-informatie. De bibliofiele boekenheer heeft plaats moeten maken voor de marktgerichte boekenzakenman. Cultuur en economie in een voordurende tweestrijd. Dat de verwende boekenkoper dan al ook eens zijn hoofd stoot aan de gevolgen van strakke rotatienormen, return-on-investment drempels en liquiditeitsdwarsbalken, ervaar je dagelijks.

Is er dan geen uitweg en moeten we de mediocriteit blijven aanvaarden in boekenland? Ik vrees van wel. De economische druk dwingt tot boekhouden meer dan tot boek-handelen. De dalende bestedingen aan boeken, de afnemende boekencultuur bij jongeren, de Assepoester-aandacht voor boeken in de media, meer computerlanguage dan literatuurenthousiasme in het onderwijs, een blijvend laag professioneel niveau van boekhandelen in Vlaanderen... weinig bemoedigende vaststellingen voor een boek-rijke toekomst.

[p. 676]

Distributieverwarring

Twee derde van de verkochte boeken in Vlaanderen komen uit Nederlandse uitgevershuizen. Een steeds sterker wordende druk door fusies en opslorpingen, naar het Noorden overlopende auteurs, dominerende commercialisering van het Nederlandse boekenvak.

Door het ontbreken van een centrale boekengrossier in Vlaanderen besteedt de boekhandelaar heel wat opzoektijd aan waar welk boek besteld moet worden. Moeilijk bereikbaar, niet altijd ter beschikking, want de bulkvoorraad ligt soms ver weg. Dus wachten tot de volgende oversteek... Gevolg: een verbolgen boekenconsument die meer dan twee weken moet wachten op een besteld boek - misschien is de leeszin intussen verplaatst in zin naar een toneelstuk, compact disk of een goed glas wijn.

De bak (om aan te komen) is klein...

‘Small is beautiful’ schijnt ook in boekenland opgang te maken. Concernuitgeverijen worden opgesplitst in overzichtelijke units, tientallen eenmans- en vrijetijdsuitgeverijen rijzen uit de papierberg op. De schaalgrootte wordt echter zo smal dat de impact naar de markt steeds kleiner wordt. Honderden literaire krekels, smekend om aandacht maar overschreeuwd door het verbale geweld van zelfbewuste conceptbouwers of mediageile producers-uitgevers.

Dagbladruimte is beperkt en sport en regionaal nieuws doen beter verkopen dan een doorwrochte recensie. ‘Wie schrijft die blijft’, blijft schrijvers en boekenvakkers boeien, maar ook kijkers? BRT-radio telefoneert en radiospeelt, maar slaagt er niet in boeken en auteurs bij het publiek te brengen ‘à l'Apostrophe’.

En de boekhandelaar hij schreeuwde voort in de cultuurwoestijn... en zag af en toe oases vol boekenlezende volksmassa's - fata morgana's helaas.

Epiloog

Een negatief toekomstbeeld voor literair Vlaanderen? De situatie op de boekenmarkt stabiliseert - de voorbode van een herleving of het valse plat voor de verdere aftakeling?

Professionalisering in het boekenvak is noodzakelijk: produktkennis, managementvaardigheden, oor voor consumentenwensen, beoordelingsvermogen voor investeringen, geloof in de toekomst van het produkt boek. Maar dan ook professionele... en realistische... gebruikers: bereid om kwaliteit te betalen, met een brede belangstelling, geactiveerd door een competente pers, kritisch en zelfstandig, met oog voor de moeilijke positie van de boekhandelaar en... veeleisend.

[p. 677]

Omgaan met boeken is te boeiend om het door onbekwame consumenten te laten verknoeien... te belangrijk om het aan onbekwame boekhandelaars over te laten.