Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 140

[p. 757]

Bert van Molle
Verhalen

Niet verwittigd

We waren niet verwittigd: de ochtend kwam simpel als altijd, op het trottoir veegden buurvrouwen en eigen vrouwen - moeder, grootmoeder, de meid, het nichtje - de laatste nachtdonkere resten in de goot, de chocolademelk parfumeerde het binnenwerk van het huis, de klok was ochtendjong, de postman scherp op zijn fiets, snel en handig, de brouwer in zijn flesgroene vrachtwagen op weg naar dorstigheid, ik in mijn kamer op de buik, de benen in de lucht, speurdersneus en speurdersogen in alweer een boek: dat kind leest te veel!

Toen - we waren niet verwittigd - belden twee dames aan.

Ik opende en kauwde op ons brood, dat zelfmisbakken was, altijd met korsten waar je goed van zou kunnen fluiten, althans als je ze binnen kreeg.

Goeie morgen, zei ik door het brood heen.

Wat mocht het zijn?

Ze haalden noch bobijntjes met garen boven, noch goedewerkpotloden, noch het blad van de frontsoldaat.

Ze stonden roerloos, namen mij op, zetten dan tegelijk tweemaal één voet, tweemaal een tweede voet op de drempel en mij viel toen op dat ze dikke wollen rokken droegen, wollen kousen, want vrouwen heetten kouwelijk te zijn, althans naar het zeggen van mijn vader en grote broers, hoe dan ook.

Op de schouders hadden ze iets in de vorm van schildpadjes, rondingen, bij ons thuis verboden wegens mogelijke verwijzingen naar de schoudervormen van militairen.

Wij leden onder de oorlog.

Wel mooi, die schildpadjes, aaibaar.

Ik vroeg wat het mocht zijn?

Of mama thuis was, papa, iemand die groter was dan ik?

[p. 758]

Ze wachtten geen antwoord af, kwamen gewoon binnen zoals wijzelf dat deden, recht op onze kapstokken toe, de hoeden wip op de hoedenplank, de dikke tas die ze met z'n beiden droegen aan een haak, de kleine persoonlijke tasjes tegen en onder een borst aangedrukt.

De ene vingerde wat in krulletjes die ze in de spiegel weerbarstig zag zijn, de andere spande en ontspande de lippen, bruinrode krimp- en zwelslakken.

Ook streken ze allebij de open handen drukkend van onder de oksels tot bij de heupen, vormgevend.

Een vrouw is vreemd.

Ik wilde iets in het midden brengen, maar ik trad terzijde.

Ze keken wat om zich heen met een kop die zich scheen te herinneren: ze kenden het huis wel, maar 't was lang geleden.

Een van beiden trok de wijsvinger even over de bovenrand van de lambrizering vanwaar klein stof opsteeg.

Je schaamt je.

Wie zat er in de kelder?

Er hield een ziekelijk lichtje stand achter de gebobbelde ramen die de keldertrap omsloten. Je hoorde hout bewerkt worden: de kelder werd verstevigd, werd net als alle andere onderdelen van huis, tuin, dagen als te zwak ervaren.

Wie zaagde in de kelder?

Fraai vloertje, oordeelden de beide dames.

Ik liep immiddels in het versmalde ganggedeelte tussen ze in, stond wanneer ze stonden en oordeelden dat het een fraai vloertje was, bizar geel, als van winterdooiers.

Als bij struiken cassis, engelwortel, valeriaan, mieriks: je raakt ze even aan en ze treffen je met hun geur. Ik stond tussen hun rokken en ze geurden.

Wol?

Dons? (onze meid stond op de rug, iets hoger dan de billen vol dons, ik gezien)

Nacht en slaap?

Wij stonden voor de deur van de middenkamer, de zondagse.

Opzij, opzij! maande ik en zwaaide de deur vorstelijk open.

In die kamer de kilte van de week, lakens op banken, de dood van namaakbloemen, de hangspiegel dagenlang leeg, de onbegrijpelijkheid van het aquarel met de steeds varende aak die niet verder komt.

Vlug! zei ik, sloot de terugweg af en opende de volgende deur.

Door het deurenstelsel wordt de toegankelijkheid der huizen gedoseerd.

[p. 759]

Ja, zoiets.

Uit een hoek van de zondagse kamer griste ik - ik was er veel te groot voor - mijn bestrafte knuffelbeer mee en de dames lieten mij verstaan dat ze hem even bij zich wilden, troosten wellicht, liefhebben, opvoeden en alleszins kussen met het hele gelaat.

Mijn dank, mijn ontroering.

Papa, papa, riep ik, kijk eens wie hier is!

Grootmoeder zag eerst wie hier was.

Ze veegde de natte handen aan het schort, bracht uit dat ze zich verontschuldigde, ze zou de mensen van nu roepen.

De keuken glansde van de warmte. Heftige witte bloemen - daar kwam licht uit - stonden op de vensterbank, grijs van ruit. De koffie, in een open pan op het vuur, dampte overal heen. Er werd deeg gemaakt, boter, aardappelbloem, draad van wol, pels. Alles lag zo maar, in feite maakten die dingen zichzelf.

Wij, de herdertjes van de dingen.

De dames maakten elk een stoel vrij, gingen zitten, eerst op het puntje, dan voluit.

Heerlijk! zegden ze.

Ze zagen de ovalen lijsten met voorouders. Brandende kaarsjes daarbij.

De ernst.

Zij leverden de wereld ernst.

Ik haalde twee kopjes te voorschijn.

Ik liep met wiebelend koffiepannetje van het vuur naar de dames en goot een kwakje neer.

Ze roerden, roerden, roerden. Waren er blij om.

Zo mooi ze lachten.

Moeder kwam binnen.

Ze droeg een berg linnen, halfdroog, het moest de keuken in, aan de lijnen die vlak onder de zoldering liepen, als een soort web.

Ooo! zei ze verrast.

Ik werd buiten gestuurd, papa was ver de tuin in, een tuin zonder einde, beemden, moeras, verzakkingen, poelen, de rivier, onze bootjes, de vis van het midden.

Loop! zei ze en ik liep, ja, makkelijk, alsof er een belofte was, het leven is niets, tot op het moment dat.

Ja, wellicht.

Ik liep met mijn lange pas, mijn wippas, mijn korte pas die het langst kon duren, mijn aanlooppas gevolgd door vérspringen.

Ik was licht.

Ik vond papa bij het kelen van een kip, waarvan hij het roestige lijf tussen de dijen kneep. Ze schudde bloed uit het lek. Ze kokhalsde.

[p. 760]

Ze zag een laatste keer het kippeleven en ging er dood aan.

Er is iemand, zei ik, ja, er is iemand!

Het was de moeite, zei ik.

Iedereen zat in de keuken.

De dames in het midden.

Ze hadden al een jas en een gebreid vest uitgetrokken, de schouders waren zacht, de blouses licht, een kleinigheidje bij het lijf.

Er was niet veel gesprek.

Alsof iedereen wachtte.

En de wasmachine die zij, de dames, Stephenson hadden genoemd, was die er nog?

Jaja, stelde papa ze gerust, die was er nog.

Er was tevredenheid.

De klok sloeg tien.

Een van de dames maakte een groot kruisteken en boog het hoofd. Het gebeurde om tien uur, zei ze en ze vertelde van een man die in onze kamer om tien uur in elkaar was gezakt. Ze stond op en ging op de plaats staan van de in elkaar zakkende man.

Ze was aangeslagen, dat zag je zo.

't Is niets, zei ze en liep terug naar haar plaats.

Ik ging graag naast haar staan. Ze had een proppetje zakdoek en de ogen waterig. De mens bestaat voor negen tienden uit water. Ik dacht aan zwemmen in de mens. Of drijven. In zo'n mens. Ik legde een hand op een schouder. Ook haar broer, zei ze.

Daar!

Ze wees naar de ruimte vlakbij de kachel.

Op bakken, zei ze, daarop twee matrassen, verwarmde zandzakjes in zijn zij, een militair, een aanval met gas, een leven alsof het altijd oorlog was geweest.

Ik had slechts twee handen.

Ik stond achter haar en ik hoorde gniffelen dat ik als een grote stond, aangetrokken, wat mag dat zijn?

Mijn God! ging het door haar schouders en ik ving het op. Ik merkte dat ik lichtjes kneep. Dat vreemde lijf.

Ze kregen peperkoek met eigen boter voorgezet, ze aten uitgesmeerd, het was proeven, tussen twee vingers gebroken stukjes, het duurde als lange tijd.

Zullen we? stelde grootmoeder voor.

De dames kwamen overeind, schuifelden naar de tuin.

Er stonden vier, vijf fietsen op het achteruit.

Deze, zei een van de dames.

Ze wreef over het zadel.

Een vluchtfiets, zegden ze tegen elkaar en ze grepen elkaars hand.

[p. 761]

En wat niet gebeurde, zegde papa, ook dat blijf je je herinneren, omdat het wellicht erger is dat iets niet gebeurt, dan dat het wel gebeurt.

Verloren kansen.

De onmogelijkheid mogelijk maken.

Zie de dames lopen, slenteren, verwijlen, aanraken, alsof hier bij ons de vereld is en straks moeten ze weg, wij zijn engelen en verdrijven ze, de zonde van het vlees.

Vreemd als vrouwen.

Ze kwamen bij een zijmuur, de steen verslijt zienderogen, er bloedt rode steen, er zijn vettige plantjes tot bovenop gekropen, neergedaald, steen is aarde, moet groeien.

Hier!

Iemand neemt wat zoden weg en er komt een ijzeren plaat vrij, waarop nog wat resten van letters, die geen naam meer vormen.

Wij leden onder de oorlog.

Wij waren niet verwittigd.

Een van de dames trachtte moeder vast te pakken, die dichterbij te halen, te zeggen waar het volgens haar op stond.

Moeder stond er verveeld bij.

Van de andere dame - die had mij opgetild - kon ik de borst voelen, de inhoud, de veerkracht, de korrel.

Het was een groot geheim.

We waren niet verwittigd.

Tegen de middag - nee, we vroegen ze niet te eten - stonden we met z'n allen bij de voordeur, wij een tros binnen, zij met z'n tweeën buiten.

De zon raakte in de straat.

Ze wuifden erin.

We moesten al eens meer kunnen komen, zei een van de dames, maar het klonk als een wens waar geen gevolg wordt aan gegeven.

Het verleden vinden, zei de andere.

Het zag ernaar uit - dat merkte je vanuit een lage blik, vanuit de mijne dus, omsloten door heupen en dijen - dat we ze verdreven.

Opstaan is plaats vergaan.

Een vlammend zwaard: de zon weerkaatst in een bibberende ruit aan de overkant van de straat.

Een kleine engel weent.

De mens bestaat voor negen tienden uit water.

De rest is belofte en verdriet.

[p. 762]

Ik wel

Eerst het ene meisje, dan het andere.

Zussen weliswaar, maar voor ons, de jongens, toch ook meisjes.

Er was een nieuwe plee, binnen in het huis, in een hoek met een pas gehouwen raam en het eerste meisje wilde niet, deed lelijk tegen de vader en de moeder en holde de tuin in.

De ouwe plee stond ver in een krans van struiken en dikkere bloemen.

Was rond als een molengebouw en had een deurtje zonder voeten en zonder kop. Wél een hartje, niet links, niet rechts: in het midden.

Maar de ouwe plee was dichtgespijkerd. En degelijk.

Daar stond het eerste meisje dan.

Ze trippelde en trappelde wat, stak dan het kontje achteruit, zodat ze vooraan boog - wie, zoals de jongens, dichtbij haar sliep, wist dat ze borstjes maakte en meende die te kunnen zien, wanneer ze vooroverboog en die vol liet lopen. Dan keek ze links en rechts en het kontje duwde wat ruimte tussen de struiken en zakte. Ze hurkte.

De aandrang was groot.

Alles gaat voorbij.

Alweer opgericht, greep ze een stok en sloeg op de planken in, die het pleedeurtje afsloten.

Ze haalde in drie verschillende drafjes naar het huis toe, ook nog een tang, een zaag, een koevoet.

Ze maakte open wat dicht was.

Ze trok zich terug.

Je zag ze niet, maar hoorde ze. Hoe ze door het hartje zong, eigen liedjes, eigen vreugde en opluchting.

Ook die aandrang was groot.

Toen kwam het tweede meisje.

Ze zouden gezellig naast elkaar zitten en dat kon ook, want de zitplank had twee toegangsgaten naar de doofpot in de aarde waar je kwijt kan, wat je kwijt moet.

Tweestemmig.

Zo dun soms, dat je vreesde.

Zo dik, dat ze in lachen uitbarstten.

En de kalkoenen lachten mee.

Dankzij de meisjes was de tuin na korte niet-bewoning opnieuw bewoond: de grootste kamer.

En wij, de jongens, volgden.

Op de nieuwe plee - ja, dat bespraken we met de meisjes - zat je als het ware kont op kont: de eigen billen gingen koud en rillerig tegen de plastieken billen van de plee aan.

[p. 763]

Je schaamde je: zo wit en bloedloos.

En vanaf de eerste dag de haartjes van ouwe konten, die van de vader en de moeder. En lekkagedruppels. En hun geur.

En bovendien hun eenzaamheid.

Bedenk dat de ouwe plee plaats biedt voor twee.

Je zoekt en vindt altijd wel iemand. Zeker 's avonds als het donker in de tuin dik is en je te binnen valt.

Sluipen als bij een aanval en dan thuiskomen, de broekjes neer, de kaars aansteken, boeken lezen en studeren, jezelf leren kennen en de andere.

Weet je bij voorbeeld hoe ze borstjes maakte?

Ik wel.

Het hart bonsde.

Het hartje in de deur duizelde en er viel een ster.

Dankzij eerst het ene meisje, dan het andere.