Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 144

[p. 139]

Over tijdschriften

In de vorige aflevering beschreef ik literaire tijdschriften (of het gesubsidieerde culturele tijdschrift meer in het algemeen) enigszins pessimistisch als de papiermand van de literatuur: een vergaarbak van de minst populaire genres (poëzie, kortverhaal en essay) in de kleinst mogelijke oplage, in het slechtste geval als gezichtsloze, zelfgenoegzame bladen zonder eigenschappen. Is het werkelijk zo slecht gesteld met de culturele tijdschriften, zijn de redacties zich daarvan bewust en valt er wat aan te doen?

De Revisor
25ste jaargang nr. 5/6, december 1998

Tegenwoordig leiden zelfs jubilea tot mistroostige overdenkingen, zeker in een blad dat met een identiteitsprobleem geboren lijkt, zoals De Revisor. Vijfentwintig jaar geleden opende het blad met een beginselverklaring die er geen mocht zijn (het tijdperk van de manifesten lag net achter de rug). Vijf jaar later had het blad naar het woord van toenmalig uitgever Johan Polak moeten worden opgeheven, want hij beschouwde vijf jaar als de maximale periode van bloei voor een zichzelf respecterend blad. De redactie bleef echter stug doorgaan, wat af en toe in een geslaagd themanummer resulteerde, zo blijkt uit de terugblik van een kritische Bas Heijne. En tot een schrijverij die er zijn naam aan ontleende: het Revisor-proza. Dat ondanks het gebrek aan groepsvorming: ‘We gingen na een vergadering zelden of nooit naar de kroeg, althans ik niet. Verbroedering gaat ten koste van je onafhankelijkheid, leidt tot kongsies, tot vriendjespolitiek’ (aldus D.A. Kooiman, Revisor van het eerste uur, in gesprek met Kees 't Hart en Anthony Mertens).

Na een kwart eeuw kan er nog geen beginselverklaring af. In de katern achterin het blad, ‘de laatste stelling’, komen we misschien te weten waarom. Voor de gelegenheid is die afdeling volgeschreven door de vijf kernredactieleden. Wat de redactie van HP/De Tijd bij het verschijnen van dit nummer aanleiding gaf om te spreken over een vrolijk ‘jongensclubje’ is vrij raadselachtig. Of het zou moeten dat de vijftigplussers met het hoge voorhoofd (en die ene veertiger) terug kinds worden. Dat is misschien een verklaring voor het warrige gehalte van Jacob Groots bijdrage over Ida Gerhardt en tegen het donorcodicil. Symptomatischer zijn de bijdragen van Oek de Jong, Kees 't Hart en P.F. Thomése. Allen maken ze, zoals het echte Revisorianen betaamt, een groot en kunstmatig onderscheid tussen de wereld van de taal en de werkelijkheid. 't Hart: ‘Maar er is ook iets verontrustends aan leren lezen. Je leert de woorden te lezen voor de verschrikkingen en het duistere. Het vreeswekkende wordt benoembaar, leesbaar, ja zelfs aanvaardbaar. Omdat er tekens voor bestaan. Het lijkt wel alsof je via lezen medeplichtig wordt gemaakt aan de wereld.’ De Revisor-kamerplantjes hebben kennelijk nog altijd moeite om buiten te komen, om de ‘kooi van glas’ van Kooiman te doorbreken. Dan verval je algauw in romantische

[p. 140]

holle fantasieën zoals P.F. Thomése: ‘Je zou daarom idealiter de taal eerst af moeten leren om te kunnen gaan schrijven. Om te kunnen gaan leven.’ - enigszins hoopvol stemmend zijn dit ook de laatste woorden van dit nummer, maar je zal zien, over twee maanden ligt er weer één. Of je kan, zoals Oek de Jong, denken dat het vroeger - en dan vooral ten tijde van Baudelaire - allemaal veel beter was en je ongenoegen uiten over het steeds maar zoeken naar ‘het nieuwe’ in de literatuur en de kunst, toch al iets waar dit blad altijd een uitgesproken hekel aan heeft gehad.

Je zou ook kunnen zeggen dat een al te grote preoccupatie met overmediatisering, een te zwaardoorwegend gevoel van het einde van alle grote ideeën en het sterke gevoel dat alles al geschreven is geen goede uitgangspunten kunnen zijn voor het maken van een tijdschrift. Of om nogmaals met Bas Heijne te spreken: ‘Literatuur moet zichzelf niet al te veel bewust worden. Als je één ding leert van vijfentwintig jaargangen De Revisor, dan is het dat.’

Bas Heijne (overigens geen lid van de redactie) is als enige in dit nummer in staat om het Revisorisme in tijdschrift en literatuur van achteraf en van bovenuit te bekijken. Zijn analyse is behoorlijk negatief en misstaat niet in de recente teneur van deze kolommen: ‘Wie oude jaargangen van een literair tijdschrift doorbladert, daalt af in een graftombe.’ Maar ook: ‘Het ongemakkelijkst voel je je in aanwezigheid van polemiek in het tijdschrift, dat bij uitstek vergankelijke literaire genre.’

De Brakke Hond
nr. 61, december 1998

Nu is het nieuwe op zich natuurlijk niet alleenzaligmakend. Bij De Brakke Hond is het alvast een opluchting dat er na vele jaren knip- en plakwerk eindelijk weer aandacht wordt besteed aan de grafische vormgeving. Het resultaat is sober maar geslaagd, en de storende zetfouten ongetwijfeld slechts symptomen van een jeugdziekte. Bovendien zit er een losse kleurenkatern bij met een soort grafische kunst. Enige uitleg over het hoe en waarom hiervan en over de mogelijke herhaalbaarheid van het procédé ontbreekt, omdat ook hier (bewust?) geen nieuwe ‘beginselverklaring’ of een anderssoortig woordje van de redactie wordt opgenomen. 't Zal vast wel allemaal voor zich spreken, en dat doet het ook. Hier is een redactie met uiteenlopende interesses aan het werk, schilderend met een palet dat reikt van Charles Bukowski tot Patricia Lasoen. En onbekend talent, veel onbekend talent, zij het met de nadruk op onbekend: Niels Borrey, Jan Roets, Vincent Neyt. De zucht naar het nieuwe an sich is ook niet zo interessant, en je zou - God beware me - Oek de Jong nog gelijk moeten geven.

Hollands Maandblad
40ste jaargang, nr. 612, november 1998

Hebben we dan zo onderhand geen Professor van de Universiteit nodig (of liever: twee) om ons uit te leggen wat er nu allemaal aan de hand is met die literatuur? Hollands Maandblad doet alvast zijn best door niet minder dan twee hoogleraren in de economie te laten schrijven over ‘waarde en prijs van literatuur’.

Het eerste dat opvalt is dat het literaire referentiekader van beide geleerden kennelijk behoorlijk beperkt is, of zou het toeval zijn dat ze allebei zo enthousiast verwijzen naar Márquez - al heet die dan bij Paul de Grauwe ‘Garcia

[p. 141]

Marquez’ en bij Jan Pen ‘Gabriel Garcia de Marques’.

Paul de Grauwe heeft al wel vaker voor polemiek gezorgd door zich als een economische olifant in de porseleinwinkel van de kunst te gedragen, en probeert zich dan ook bij voorbaat in te dekken (‘Het spijt me dat ik als econoom een dergelijke ontluisterende terminologie gebruik’). Ondanks dat is het alweer te verleidelijk voor hem om ‘waarde’ en waardering al te zeer vanuit puur economisch perspectief te bekijken - met een licht voorbehoud voor kwaliteit. Maar toch, de waarde van een werk wordt voor hem fundamenteel door één ding bepaald: door hoeveel mensen bereid zijn ervoor te betalen. Dat maakt Barbara Cartland meteen waardevoller dan Hugo Claus, en de kok Piet Huysentruyt zit daar volgens de bestsellerlijstjes ergens tussenin. De avonturen van Kuifje moeten dus tot de top van de wereldliteratuur gerekend worden. En zo kan je vrijwel elke stelling van De Grauwe onderuithalen door even over zijn consequenties door te denken. De andere professor, Jan Pen, zal daarbij ook opmerken dat volgens De Grauwe met zijn nadruk op betalen ‘de prostitutie waardevol is en de echtelijke liefde niet’.

De bijdrage van Jan Pen is veel minder schematisch en weliswaar persoonlijker en anekdotisch, maar dat maakt ze er niet minder sterk op. Hij spreekt als een boekenliefhebber met een ruime interesse en weet tegelijk de bellettrie - waar De Grauwe het de hele tijd over meent te hebben - in zijn precieze, relatief onbelangrijke economische betekenis te duiden. Zonder daarbij af te doen aan het genre. Met Jan Pen komen we eindelijk nog eens bij de kern van de zaak: het leesplezier. Het genot om te kunnen kiezen tussen veel boeken, zowel binnens- als buitenshuis, het plezier die boeken te hebben, ze vast te nemen, te doorbladeren en ze te (her)lezen. Dáár was het al die tijd om te doen en dát is wat zoveel tijdschriften wel eens missen.

In het verlengde van hun verschillende leeshouding hebben De Grauwe en Pen ook verschillende aanbevelingen voor de overheid. Wat subsidies betreft, is het volgens de Grauwe vooral voor ‘jonge schrijvers’ moeilijk om van hun pen te leven. Voor hen en alleen voor hen moet de overheid corrigerend optreden. ‘Monumentenzorg’ om de oudere werken leverbaar te houden, steun bij vertalingen en dergelijke komen in zijn bijdrage eenvoudigweg niet ter sprake. Jan Pen vindt dan weer dat de overheid wel op de bres moet staan voor het boek (ook door ‘verticale prijsbinding’, de door De Grauwe verguisde ‘vaste boekenprijs’), in de eerste plaats door het bewaren van boeken, door het investeren in bibliotheken.

De Gids
161ste jaargang nr. 11/12, november-december 1998

De conclusie dat het leesplezier op de eerste plaats moet komen, geldt bij uitstek voor literaire tijdschriften, de lustprieeltjes van de bellettrie. Ook een monument als De Gids heeft af en toe wel eens te veel last van bewaarwoede en soms domweg van sleet, maar deze keer vond ik het nog eens een sublieme aflevering in de gedaante van ‘De Teylers Museum Gids’.

De Gids belichaamt in zijn beste dagen een van de belangrijkste aspecten van het literaire tijdschrift: het gidsen van de lezer naar onbekende, vergeten talenten, het werpen van een nieuwe blik op een soms bestofte kwestie. Dat gebeurt ook letterlijk in dit nummer. Een vijftigtal schrijvers, kunstenaars, politici, filosofen en natuurwetenschappers hebben elk één object uit het natuurkun-

[p. 142]

dige en culturele Teylers Museum gekozen om er hun hoogstpersoonlijke interpretatie aan te geven. ‘De Teylers Museum Gids is geen rondleiding noch een catalogus. (...) Het is een bijzonder gastenboek waarin emoties prevaleren boven wetenschappelijke verworvenheden uit de moderne tijd. Het is een postmoderne gids.’

Jan Bosteels