Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 144

[p. 286]

Over tijdschriften

Yang
34ste jaargang, nr. 4, december 1998

‘Yang was een uitgave van Manteau,’ zo prijkt tot tweemaal toe trots op het decembernummer dat met enige vertraging in februari 1999 verscheen. Aanleiding tot de breuk met de uitgeverij was een oververhit essay van ex-Manteau/ Kritak-medewerker Hans Vandevoorde dat de redactie weigerde terug te trekken.

Het essay is onderdeel van een drieluik over literatuur in Vlaanderen. Hans Vandevoorde en een andere recensent, Jeroen Overstijns, blijken vrijwel op dezelfde golflengte te zitten. Overstijns haalt Vandevoorde instemmend aan, maar verwijt hem wel ‘een bijna onwerelds idealisme’. Op een paradox meer of minder wordt in zijn stuk niet gekeken. Dat is blijkbaar kenmerkend voor het spanningsveld waarin de Vlaamse criticus zich beweegt: platonisch hooggestemd over auteurs die zich (volgens Overstijns) beter zouden bezighouden met ‘beschouwingen over het eigen vak, problematisering van het medium, poëticale essays, stukken over literaire technieken (...), theorievorming’. Maar helaas wordt de criticus pijnlijk geconfronteerd met de werkelijkheid in de grot die Vlaanderen heet. Hij maakt dan ook deel uit van ‘het handjevol critici die door hun collega's met een mengeling van ongeloof en meewaardigheid (sic) worden benaderd, want “wie houdt dat nu vol, al die Vlaamse rotzooi”.’ Zo moet esthetisch zuiveraar Jeroen Overstijns vaststellen dat de literaire productie in Vlaanderen ‘zich in een flink deel van de gevallen nog steeds ver beneden elke fatsoensnorm voor literaire hygiëne situeert’.

Nu is het makkelijk om de criticus aan de hand van deze en vele andere citaten in zijn eigen bombast te laten gaarkoken. Het zal allemaal wel extra overtrokken op papier zijn gezet, want pas dan ontstaat enige polemiek, weetjewel. Overstijns is overigens ook niet mals voor de (andere) critici, die hij beticht van ‘een onrechtmatige pudeur, een overmatige vriendelijkheid tegenover de tekst en de schrijver’, het kiezen voor de samenvattingsrecensie of het ‘excuusgesprek’ in plaats van een strenge evaluatie van het boek.

Maar de meeste verantwoordelijkheid legt Overstijns, net als Vandevoorde, bij de uitgevers. Het zijn uiteindelijk zij die de markt overspoelen met hun opgeklopte flodders. Ik ben natuurlijk zelf maar een uitgeversknecht, maar mij lijkt het toch een onterecht verwijt. In de eerste plaats omdat op dit moment blijkbaar alleen televisiezenders en uitgevers van boeken in ons land een soort culturele verantwoordelijkheid hebben. Wie verwijt ooit een platenfirma een voor de hand liggend nummer uit te brengen, een wat banale maar fijn in het oor liggende hit? Niemand verplicht krantenuitgevers, filmmaatschappijen of Internetmagazines een bepaalde hoeveelheid hoge cultuur te brengen. Net zomin pretenderen uitgevers van boeken Literatuur en niets dan Literatuur te publiceren, laat staan in de betekenis die Overstijns daaraan lijkt te hechten. Natuurlijk, zoals de recensent terecht

[p. 287]

opmerkt, is de ‘bijna overspannen valorisering van literatuur als cultureel medium - met alle verwachtingen die dat met zich meebrengt’ een feit, maar volgens mij is dat voornamelijk door toedoen van boekenbijlagen, critici, literaire prijzen, een traditionele academische benadering van literatuur, de literaire traditie, en, gelukkig, een hoop hedendaagse lezers. Die willen echter niet alleen de hooggestemde schone letteren lezen waar sommige critici van dromen. Ik zie ook niet in waarom je gevestigde maar zich niet vernieuwende auteurs niet zou mogen blijven uitgeven, zoals de criticus suggereert. Wie haalt het in zijn hoofd? Of iets literaire geschiedenis wordt, is noch door de uitgever noch door de recensent te bepalen. De criticus is niet onbevangen en evenmin afstandelijk. De oorlogsreporter die in Bagdad de bominslagen staat te tellen zal ook wel eens spreken van een historische gebeurtenis, maar de daaropvolgende dagen, weken of maanden zal zijn uitspraak in perspectief worden geplaatst. In boekenbijlagen bepaalt één mannetje of een boek wordt bejubeld of neergesabeld.

‘De zelfgenoegzame attitude van het cultureel correcte denken dat zo uitblinkt in het resoluut uitgommen van de eigen foutenmarge’ zoals Jeroen Overstijns al onnavolgbaar signaleerde in zijn inleiding, is nog pregnanter aanwezig in de gewraakte bijdrage van Hans Vandevoorde. Wild om zich heen schoppend maakt hij een paar keer een terechte opmerking, maar gaandeweg blijkt zijn paranoia en zijn frustratie groter dan zijn ‘onwerelds idealisme’. Vroeg u zich eigenlijk ook niet af wie na het overlijden van Herman de Coninck de nieuwe letterenpaus in Vlaanderen is geworden? Vandevoorde onthult: ‘Zo is het mogelijk - met wat aanleg voor paranoia - een Atlas-lobby bij De Morgen, een Meulenhoff-lobby bij Knack Weekend en een Van Halewyck-lobby bij De Standaard der Letteren te onderscheiden.’ Kop van Jut is dan ook Mark Schaevers: coördinator van DSL, redacteur van het NWT, oud-redacteur van Van Halewyck, oud-journalist van Humo én auteur bij Atlas. Daarmee vergeleken is Hans Vandevoorde (oud-redacteur van Kritak, medewerker van de Financieel-Economische Tijd, voormalig redactielid van Yang en scout voor VUB-press) hoogstens de paus van Avignon.

NWT
16de jaargang, nr. 1, februari 1999

En waarmee zou het Atlas-De Morgen-blad van DSL-goeroe Schaevers deze maand zijn lezers indoctrineren? Ons oog valt op een merkwaardig, aanvankelijk wat bombastisch stuk van Atlas-auteur, ex-VRT-medewerker en dichter en denker Geert van Istendael. Over poëzie. Ha! Theorievorming!

In eerste instande lijkt Van Istendael op dezelfde lijn te zitten als de hierboven aangehaalde recensenten: ook bij hem is het vooral de schuld van de markt en ook hij heeft een hooggestemd idee van literatuur. Zijn jammerklachten blijven wat in het vage: ‘Poëzie is schier onzichtbaar geworden, poëzie heeft geen enkele sociale of politieke relevantie meer. Poëzie is geen integrerend deel meer van een mensenleven. Poëzie is geen noodzaak meer.’ Niet meer: dus ooit wel? Je kan het woord poëzie in het bovenstaande ook vervangen door religie of respect en het conservatieve denken wordt al duidelijker. Bij nader inzien blijkt de door Van Istendael verdedigde poëtica een stramien te schetsen dat voor kunst in het algemeen belangrijk en zinnig is, zij het misschien wat ouderwets. In het volgende kan je ‘de poëtische praktijk’ dan ook vervangen door het woord kunst. ‘De poëtische praktijk heeft geen nut. De poëti-

[p. 288]

sche praktijk verloopt in een traag tempo. (...) De poëtische praktijk druist systematisch in tegen iedere vorm van rationele bedrijfsvoering.’ Ietwat poëtischer drukt Van Istendael het als volgt uit: ‘De paradox van het gedicht is dat het zich moet binden terwijl het ontsnapt. Dat het opwiekt terwijl het zijn kooi bouwt. (...) Eén waarheid is altijd wreedheid. (...) Gedichten zullen de wereld niet redden, maar de wereld is reddeloos zonder gedichten.’

Gierik & Nieuw Vlaams Tijdschrift
16de jaargang, nr. 61, winter 1998

De kongsies die Hans Vandevoorde ontwaarde in en rond het NWT kan je - zonder de minste paranoia - herkennen op microniveau in een small press-uitgave als Gierik NVT. Het tijdschrift bevat zowaar ook een thema-afdeling over ‘SCHRIJVEN, UITGEVEN, VERSPREIDEN... DAGDROOM OF NACHTMERRIE...?’ Op het voorplat verschijnt de titel in steeds groter wordende kapitalen. Toch iets wat de mensen bezighoudt, zo lijkt het wel. Het ‘Editoriaal’ schippert wat moeilijk tussen beamen dat Kristien Hemmerechts als vrouwelijke auteur van betekenis vrijwel alleen staat in Vlaanderen en haar betichten van het ‘bijenkoningin-syndroom.’ Maar: ‘Persoonlijk voelt zij zich daar niet gelukkig bij?’ De nuance zit hem in het vraagteken. De ‘solidaire zusters’ (sic) die het hoofdartikel ondertekenen gaan zich een paar pagina's verder te buiten aan het bewieroken van elkaars ondergewaardeerde kwaliteiten. Ik durf te vrezen dat inteelt in een tweederangstijdschrift daar niet veel zal aan veranderen. Je krijgt de gelijkgestemden die je verdient.

En hoe zou het zijn met Marc Alstein? Die maakt zich zorgen over een spook dat door de hedendaagse Nederlandstalige literatuur waart: ‘Het is het tijdperk van de ongegeneerde bekentenissen en onthullingen.’ Waarna een opsomming volgt over het drinken van Herman de Coninck, het masturberen van Leonard Nolens (met handige paginaverwijzing) en de stoelgang van Luuk Gruwez. Jerry Springer en Ward Beysen mogen ook even opdraven en Alstein stipt exhibitionisme, voyeurisme en commercie als mogelijke oorzaken aan, alvorens hij besluit het spook te laten waren en schrijvers op het hart te drukken geen spektakel van zichzelf te maken. Daar is hijzelf alvast wonderwel in geslaagd, maar de oplettende lezer zal gemerkt hebben dat deze auteur zomaar even vijf op vijf scoort op de Schaal van Overstijns (beschouwingen over het eigen vak, problematisering van het medium, en dat in een poëticaal essay, over literaire technieken, met theorievorming). Het komt nog goed met de Vlaamse literatuur.

Jan Bosteels