Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 144

[p. 758]

Frans Pointl

De tijd gaat voorbij zeggen we
maar wij vergissen ons
de tijd blijft
wij zijn het die voorbijgaan.

(Pascal 1623-1663)

Amsterdam, 23 augustus '99

Beste Martin,

Nu we met ons allen, de armen en de rijken, de overvoeden en de hongerigen, de laatste maanden van deze eeuw aan het savoureren zijn (savoureren in deze context = nadenkend nuttigen), voel ik de behoefte je eens te schrijven. Toen wij in de hoogste klas van de lagere school zaten en ik je af en toe bij je thuis bezocht, was ik vreselijk jaloers op je opwindgrammofoon. Pathologisch jaloers kun je wel stellen. Herinner je je nog dat de veer ervan sprong en dat ik op de vlooienmarkt een andere veer voor je kocht en die in de ‘veerton’ van je grammofoon zette? Toentertijd bezat ik niets van enige waarde, ik bestond louter uit verlangens - vijftig jaar later trouwens nog.

Ik sluit drie foto's bij: op de foto waarop ik een fluitje om mijn hals heb hangen, ben ik ongeveer zeven jaar. Op de foto met de geruite kraag ben ik tien jaar. Dat was in 1943 toen ik bij een pleeggezin in het gehucht Krommenie verbleef. Het fotootje waarop ik met een hondje loop (ik herinner me totaal geen hondje uit 1943) stamt ook uit Krommenie. Ik voelde me daar niet ongelukkig, wist nauwelijks wat er allemaal aan boosaardigs speelde in de ‘buitenwereld’. Omdat je er geen idee van zult hebben hoe ik er nu uitzie nog een foto die tijdens een signeersessie is genomen. Parafraserend op Pascal: de ene eeuw gaat over in de andere; ik ben het die voorbijgaat. Op 23 augustus, de datum van deze brief, zou mijn moeder die in 1889 werd geboren, honderdentien jaar zijn geworden.

De geluidsdragers die zij heeft gekend waren de opwindgrammofoon, de ronde bakelieten luidspreker die men radio noemde en later de ‘radiodistributie’, een vierkant kastje met een soort gaas ervoor. Je kon er vier zenders op ontvangen. Mijn eerste grammofoon (mono, met één box) bezat ik op mijn achtentwintigste. Toen ik 35 jaar was bezat ik een heuse stereo-installatie met twee luidsprekers. De grammofoon was loodzwaar, met een contragewicht zodat je de juiste druk van de naald op de plaat kon bepalen.

[p. 759]

Nu zijn er alweer jarenlang de cd's waarop de



fabrikant alle oneffenheden kan wegpoetsen waardoor ze soms steriel gaan klinken. Nee, geef mij maar een echte, live opgenomen grammofoonplaat, liefst in een concertzaal waar je af en toe hoort kuchen, of een stoel verschuiven. Dan pas ben je er - al ben je thuis - steeds weer ècht bij.

De zaken die het liefst bij me horen blijven: het opwindhorloge, de vinyl grammofoonplaat en de niet-elektrische schrijfmachine. Ik typ dit op een schrijfmachine merk ERIKA uit 1980, toen de DDR nog in vol bedrijf was.

Het meest kenmerkende van deze eeuw vind ik de snelle overbrenging van bewegende beelden, de televisie. Helaas valt er zelden wat interessants te zien op tv maar dat doet niets aan de uitvinding ervan af. Iets geheimzinnigs (stralen) vliegen zomaar door de lucht en in jouw toestel worden al die stippeltjes gebundeld en opeen geperst (zoals het raster van een krantenfoto), ze zijn gekleurd en bewegen! En dan die gsm's, de draagbare telefoontjes waarmee je op straat of in de tram zomaar iemand kunt bellen. Ik begrijp het niet. Helemaal niets begrijp ik van Internet, online, websites. Ik ben dus niet met de in deze eeuw gewonnen techniek meegegaan, heb zelfs geen computer. In de volgende eeuw zal menigeen me vergelijken met een schrijver uit de oudheid of met een boer die heeft geweigerd dat er gas en elektriciteit in zijn woonstee werden aangelegd.

Maar ik blijf even bij het wonder van de vinyl-groefjes. Laatst nog kocht ik op de vlooienmarkt een grammofoonplaat uit 1960, waarop Wilhelm Kempf o.l.v. Ferdinand Leitner (V Berliner Philharmoniker) het derde pianoconcert van Beethoven speelt.

Is het geen wonder dat zo'n plaat de muziek jarenlang vast blijft houden? Om een reden die mij nooit onthuld zal worden, was de hoes nog verzegeld, de plaat dus ‘nieuw-oud’. In het midden van de volgende eeuw zal Wilhelm Kempf dat concert nòg spelen, als de plaat goed wordt bewaard en er dan nog iemand een grammofoon heeft. En de mensen die je op die opname hoort hoesten, hoesten ook dan nog. Vind je het niet vreemd dat er een jaar met drie nullen aankomt? Ook op vele grafstenen zullen drie nullen verschijnen.

Laatst droomde ik zo vreemd: ik lag in een geopende kist, de bekleding was van blauw fluweel,

[p. 760]

dat mooie heldere blauw van een strakke zomerhemel. Het hoofdkussen was van roze fluweel. Iemand boog zich over me heen en vroeg of ik digitaal gecremeerd wilde worden.

Tijd, die opeenvolging van momenten, is een raar begrip. Wie hebben ooit bepaald dat er 60 seconden in een minuut dienen te zijn? Ik zie het begrip tijd soms alleen maar af aan het gezicht van iemand die ik in geen twintig jaar heb gezien. Zou het flauwe vermoeden van een tijdloosheid die zich in alle richtingen uitstrekt en wordt weerspiegeld in de multidimensionaliteit van ons brein, ons niet in verwarring of tot wanhoop moeten brengen? Nee, deze tijdloosheid zou juist een bevrijding moeten betekenen voor ons en onze verbeelding.

Martin, wil je mij terugschrijven en in je brief de bijna afgelopen eeuw aan bod laten komen?

In de hoop dat je lichamelijke èn geestelijke gesteldheid op ontvangst van dit schrijven goed is,

een hartelijke groet van je oude, ik bedoel (daar heb je weer de tijd) nù oude schoolkameraad:

(C) Frans Pointl