Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 144

[p. 855]

Over tijdschriften

De Brakke Hond
nummer 64, herfst 1999

Ongeveer gelijktijdig met het DWB-nummer over elektronische literatuur (DWB 99/4) verscheen een Brakke Hond (DBH) over literatuur en Internet. Op hetzelfde moment begonnen Belgische Internetproviders en allerlei andere bedrijven met gratis Internet-abonnementen te gooien. Zal de lezer die zapper werd nu tot surfer uitgroeien en helemáál geen boek meer lezen? Het boek als papieren medium verdwijnt niet meteen, daar lijkt iedereen het over eens. Maar het is wel boeiend om in te gaan op de mogelijkheden die de technologie biedt. Deze DBH is zonder meer lezenswaard als het gaat over de veranderde aspecten van uitgeven, drukken en distribueren. De technologie is er kennelijk niet zozeer op uit om het medium boek in te palmen, maar veel in het boekenvak verandert er wel door. Het meest spectaculaire is misschien wel het verschijnsel Internetboekhandel. De evolutie in de fysieke boekhandel lijkt de laatste jaren vooral te gaan naar een verschraling van het aanbod, enkele uitzonderingen niet te na gesproken. Bovendien evolueren we (ondertussen al een hele tijd) naar een vaste boekenprijs, misschien zelfs op Europees niveau. Een Internetboekhandel als Amazon.com daarentegen biedt een ongelooflijk groot aanbod aan en kent de boekhandelskorting op populaire titels bijna integraal toe aan de lezer: kortingen tot 40% zijn geen uitzondering. Nu is het wel te verwachten dat dit soort reducties vooral in de huidige concurrentieslag worden gebruikt en later zullen stabiliseren. Maar als je bedenkt wat een virtuele boekhandel aan mogelijkheden biedt en tegelijk aan kosten bespaart, zal de strijd met de fysieke boekhandel hard zijn.

Yang
35ste jaargang, nummer 3, september 1999

Nog meer elektronisch lezen, schrijven en publiceren. In Yang zet Jacques Derrida in een interview zijn visie uiteen op de gevolgen van ‘tekstverwerken’, het effect van de technologie op het schrijven. De filosoof, die rond 1986 van de elektrische schrijfmachine op de tekstverwerker overschakelde, laat zich vooral positief uit over de veranderingen die de technologie met zich meebrengt. Het klinkt als een deconstructieve boutade: ook het zogenoemde machineschrift is manueel, stelt Derrida. Knippen, plakken en verplaatsen van tekstblokken is makkelijker geworden, ook dat is positief. Derrida merkt op dat hij eigenlijk niet meer weet hoe hij schreef vóór de tekstverwerker...

Fascinerend is dat door de nieuwe technologie het statuut van de tekst verandert. Hij is tegelijk sneller af en ‘gepubliceerd’ - al is het op het Internet, maar tegelijk nooit af en altijd nog bewerkbaar. Het boek was/is een ‘onderbreker’ met veel status, stelt Derrida - het onderbreken staat hier voor het letterlijk vastleggen van een tekst of een geheel van gedachten in een bepaald medium. Het boek ‘leek legi-

[p. 856]

tiem omdat het was geëvalueerd, geselecteerd en geconsacreerd’. Maar uiteindelijk zei dat niets over de intrinsieke kwaliteit van het boek. Het ziet er veeleer naar uit dat we opschuiven naar een ander soort ‘onderbreker’ dan het boek. Derrida vindt het positief dat er op het Net en bij de media in het algemeen een meer open discussie ontstaat. ‘De selectie door uitgevers of publicerende instanties is namelijk niet altijd de beste; ze onderdrukt, marginaliseert of verzwijgt.’

Yang bevat overigens de derde aflevering van het Boon-feuilleton Het boek Jezebel. Prachtige B-literatuur die ons (inderdaad) te lang door andere publicerende instanties is onthouden.

Granta
nummer 66, zomer 1999

Het meest revolutionaire aan het Internet op informatiegebied is dat geen enkele tekst nog ‘vast’ is, hoewel het voor wat betreft literatuur nog de vraag blijft wat dit zal gaan betekenen. Door de overvloed aan tekstmateriaal en de mogelijkheden om het voortdurend te veranderen lijkt één punt centraal te staan: het moeilijke onderscheid tussen feit en fictie. Nu hadden we daar het Net niet voor nodig. Dat blijkt ten overvloede uit deze aflevering van Granta die gewijd is aan ‘Fact & fiction’, naar aanleiding van de discussie rond het holocaustboek van Binjamin Wilkomirski, in het Nederlands verschenen als Brokstukken. Een jeugd.

De discussie rond de historische kern van het boek, dat als non-fictie is gepresenteerd, gaat puur over het strikt persoonlijke, niet over de historische context. De kwestie vertoont interessante gelijkenissen met de tribulaties rond The painted bird (De geverfde vogel) van Jerzy Kosinski destijds. Ook bij die publicatie heette het dat de auteur zijn eigen belevenissen te fel had aangedikt met verzonnen gruwelijkheden. Maar dat boek werd tenminste gepresenteerd als een roman.

The New York Times meldde op 14 oktober 1999 dan dat de uitgever van Wilkomirski, Suhrkamp, een historicus had ingehuurd die erachter was gekomen dat de auteur de hele oorlog lang in Zwitserland had doorgebracht en nooit in de concentratiekampen was geweest die hij beweerde overleefd te hebben. Daarop werd het boek door de uitgever uit de handel genomen.

Optima
17de jaargang, nummer 4, september 1999

De dwang van het autobiografische schrijven lijkt me erg verlammend - schrijvers moeten soms liegen en manipuleren om een hogere waarheid te bereiken. Of, anders gezegd: dat je iets ‘echt’ hebt meegemaakt is nooit een garantie voor een goed verhaal. En omgekeerd. Natuurlijk zijn er gevaren verbonden aan het vervagen van de grens tussen fictie en non-fictie, maar het ergste lijkt me als fictie in de eerste plaats op zijn werkelijkheidswaarde wordt beoordeeld. Dat krijg je nu eenmaal als het ‘echt gebeurde’ en het puur persoonlijke commerciële successen lijken te garanderen zoals onder andere bij Connie Palmen het geval was.

Liever dan over feit en fictie te theoretiseren, laat De Nieuwe Optima een aantal schrijvers aan het woord. Over de onmogelijkheid en zelfs de onwenselijkheid van puur autobiografische fictie gaat het hier. Charlotte Mutsaers heeft het over de schrijver als schaar, die stukjes ‘werkelijkheid’ tot een nieuw geheel aan elkaar plakt. ‘Is het autobiografisch?

[p. 857]

(...) Het enige wat me schelen kan is dat andermans verhaal je blijkbaar het gevoel kan verschaffen dat je iets essentieels omtrent je eigen leven leest.’ Je moet de werkelijkheid aan jezelf aanpassen, niet noodzakelijk je teksten door de werkelijkheid laten dicteren.

Aleid Truijens formuleert het zo: ‘Literatuur is door en door kunstmatig (...). Dat neemt niet weg dat zij wel degelijk iets te vertellen moet hebben over “de wereld”, de onze, het leven waartoe wij veroordeeld zijn.’

Nog even iets over het taalgebied waartoe wij veroordeeld zijn. Het colofon van Optima vermeldt als een van de weinige literaire tijdschriften zijn losnummer- en abonnementenprijzen alleen in guldens. Toch is dit geen zelfgenoegzaam Noord-Nederlands tijdschrift, maar een blad dat door zijn lichtheid en intelligentie verdient veel bekender te zijn, ook in Vlaanderen.

Neerlandia
103de jaargang, nummer 3, september 1999

Alleen op het gebied van het colofon kan Optima nog wat leren van het onderhavige tijdschrift, dat de beschaafde spreekbuis is van de ‘Heelnederlanders’. In een wereld met vele meningen, culturen en kleuren wordt tegelijk gestreefd naar waarheid, zuiverheid en identiteit. Aan elke globaliserende tendens zit een diversifiërende keerzijde. Het tijdschrift Neerlandia kan model staan voor beide. Het blad wil graag bewijzen dat Nederland en Vlaanderen behalve een zelfde taal ook een zelfde cultuur koesteren. Op zich is daar niets mis mee. Maar de wederzijdse culturele interesse bij het grote publiek is ongetwijfeld vrij beperkt. Of is het nog altijd het eenrichtingsverkeer van Vlamingen die zo graag door Nederlanders serieus willen worden genomen? Dat vermoeden wordt gesterkt door de blije bijdrage van Marcel Janssens rond een Nederlandse doctoraatsthesis over Guido Gezelle - het moet zowat de eerste zijn. De recensent hoopt dat het niet de laatste is: ‘Dat ware toch een prominente vorm van Algemeen-Nederlands grensverkeer die ons tot eer zou strekken.’

De eengemaakte Nederlandse cultuur moet zichzelf uiteraard beschermen tegenover andere talen, zo blijkt uit het korte bericht ‘Plakken tegen stickers’ elders in dit blad. De terminologie van meer extreme organisaties als Tak en Voorpost ontbreekt hier. Hier geen Groot-Nederlanders of Heel-Nederlanders, maar een wat omfloerst jargon over ‘taalmisstanden’. ‘In veel reclame-uitingen, maar ook op andere terreinen, gebruikt men te vaak Engels om een (nieuw) begrip, instelling of product aan te prijzen.’

De ‘Dit kan ook in het Nederlands’-plakkers - ‘dus niet stickers’ - van het Algemeen Nederlands Verbond roepen associaties op met het overplakken van niet-Nederlandstalige reclameslogans zoals door mensen uit de omgeving van Voorpost wordt gedaan. Toegegeven, er is erg veel Engels te horen. Maar de kladders en plakkers verhogen het taal-onveiligheidsgevoel, zonder er valabele alternatieven voor aan te bieden. Het blijft altijd bij kladden: deze lieden zijn geen copywriters maar censoren. Hebben ze alternatieven? Ik ook niet: Martini Wit: De Juiste? Labatt IJsbier? Philips, Laten we de dingen beter maken? De grens tussen ludiek bezig zijn en etnische taalzuivering is in deze sector erg vaag. Uiteindelijk is de vraag: geven we de vreemde woorden politiek of economisch asiel in onze woordenboeken of willen we een zuivere en homogene taal? Dat laatste is in ieder geval een utopie.

Jan Bosteels