De Franse Nederlanden / Les Pays-Bas Français. Jaargang 1984
(1984)– [tijdschrift] Franse Nederlanden, De / Les Pays-Bas Français–
[pagina 127]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hagepreken in het Vlaamse Westkwartier (mei-december 1566)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 128]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
activiteiten namen zienderogen toe. Werden de sermoenen, zoals in het begin van het decennium, oorspronkelijk nog 's nachts gehouden, vanaf juni 1566 preekte men in het openbaar en de maand daarop hielden Matte, Algoet en Jacob de BuyzereGa naar eindnoot(3) bijeenkomsten over praktisch het hele zuidelijk deel van het Westkwartier.Ga naar eindnoot(4) Het heeft er alle schijn van dat de sermoenen aanvankelijk een pacifistisch karakter hadden, maar geleidelijk werden de leerverkondigers agressiever. Het aantal toehoorders steeg voortdurend en ook nam de hoogspanning toe. Op 10 augustus 1566 brak toen, na een opruiende preek van Sebastiaan Matte en Jacob de Buyzere, in St.-Laurentius de Beeldenstorm los. De preken zouden nog voortduren tot december 1566.
***
Het ligt geenszins in onze bedoeling in dit artikel in herhaling te vallen door een relaas te geven van de gebeurtenissen in het Westkwartier tijdens de hier behandelde periode. Daarvoor verwijzen we naar de talrijke studies en bronnenpublikaties in verband met het onderwerp. Het is echter in sommige gevallen onmogelijk het resultaat van ons onderzoek te verduidelijken zonder, zij het dan uiterst beperkt, enkele feiten aan te halen. De geraadpleegde bronnen geven informatie prijs over 155 calvinistische hagepreken, die tussen mei en december 1566 in het Westkwartier gehouden werden. Bovendien identificeerden we 357 toehoorders.Ga naar eindnoot(5) Van deze 155 sermoenen stelden we van 79, d.i. 50,9%, de exacte datum vast, en van 36, d.i. 23,2%, konden we enkel de maand achterhalen waarin ze plaatsvonden. Van de overige 40, d.i. 25,8%, is de datum, of enige aanwijzing ervan, ons volledig onbekend; wel kennen we de predikant en de lokaliteit (cf. Appendix I). Meer in detail betekent dit, dat we gegevens vonden van 11 hagepreken van mei, 13 van juni, 16 van juli, 40 van augustus, 26 van september, 1 van oktober, 2 van november en 6 van december 1566. Uiteraard mogen we deze cijfers ‘so wie so’ niet aanvaarden en hopelijk zal de toekomst meer gegevens aan het licht brengen, maar we zijn van oordeel dat de beschikbare informatie toch voldoende draagkracht bezit om een aanvaardbaar besluit te geven. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 129]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Logischerwijze ligt het hoogtepunt van de hagepreken in augustus 1566. De Beeldenstorm en andere calvinistische activiteiten zoals plundering van particulieren en gewelddaden tegenover de geestelijkheid zijn daarvan een voldoende bewijs. De septemberacties van Sebastiaan Matte, hoofdzakelijk in de kasselrij van St.-Winoksbergen, laten ook geen twijfel. Tussen 10 augustus en 29 september werden in het Westkwartier meer dan 100 kerken, kloosters en abdijen verwoest;Ga naar eindnoot(6) van de 66 preken in deze periode, waarover we gegevens vonden, vonden na minstens 23, d.i. 36,3%, beeldenbrekingen en gewelddaden plaats. Totaal onaanvaardbaar blijkt dat er in juli 1566 slechts 16 sermoenen zouden plaatsgevonden hebben. Immers, op 22 juli schreef Georges Mattaert, lieutenant du baillage van Veurneambacht naar Margaretha van Parma: Sy esse, Madame, que j'advysse à Vostre Altèze que non obstant les dernières ordonnances de Sa Majesté publyés en se quartier surs les nouvelles assemblés et prédications qu'il se font journellement contre nostre anchienne et bonne foy catholique...Ga naar eindnoot(7) Over predikant Jacob de Buyzere schreven de autoriteiten: On le voit à cette époque à Bailleul, à Cassel et dans un grand nombre de paroisses de ces deux châtellenies, tenir des prêches et exercer les pratiques du culte protestant,Ga naar eindnoot(8) en... oocmede dat de predicatien ende vergaederingen vande sectarissen ontrent Ypre zeer vermeerderden, ende dat oock diverssche inwoonende van Ypre dezellve frequenteerden...Ga naar eindnoot(9) De bronnen spreken duidelijk voor zichzelf. De drastische daling van het aantal preken in oktober, november en december valt niet moeilijk te verklaren. Immers, noch de hagepreken noch de Beeldenstorm hadden hun doeleinden, o.m. godsdienstvrijheid, bereikt en de calvinistische activiteiten zouden nu op een andere leest geschoeid worden, nl. het rommelen van de trommel, het rekruteren van een Geuzenleger om op het slagveld het verder verloop van de gebeurtenissen te bepalen. Wanneer we Appendix I aandachtig bekijken dan stellen we vast dat in mei 1566 de sermoenen zich hoofdzakelijk in de kasselrij van St.-Winoksbergen en gedeeltelijk in het zuiden van het Westkwartier concentreerden. De fundamentele economi- | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 130]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
sche wijzigingen, gepaard gaande met fundamentele sociale wijzigingen in de loop van de zestiende eeuw, maakten van de uitgebuite textielarbeiders in de Hondschootse agglomeratie immers een zeer vruchtbare voedingsbodem voor de fanatieke leerverkondigers. Meer nog, de beeldenstormers die in het Industriegebied actief waren bestonden vooral uit te Hondschote tewerk gestelde arbeiders.Ga naar eindnoot(10) De maand daarop waren de predikanten bedrijvig in het zuiden van de streek, zoals o.m. in Wulvergem, Niepkerke, Nieuwkerke en Kemmel. Evenals de omgeving van Hondschote was ook dit deel van het Westkwartier al in het begin van het decennium uiterst ontvankelijk voor calvinistische propaganda.Ga naar eindnoot(11) Het verbaast ons dus geenszins dat in juli 1566 de hagepreken over beide gebieden verspreid waren. Zoals in 1559-1562 waren dus de lokaliteiten waar de predikanten het meest actief waren zorgvuldig geselecteerd en niet zomaar uitgekozen.Ga naar eindnoot(12) In augustus 1566 raasde de Beeldenstorm over het gehele Westkwartier en het lijkt dan ook vanzelfsprekend dat men in praktisch de hele streek preekte, vooral dan binnen de driehoek St.-Winoksbergen-Ieper-Stegers. Het blijkt dat de volgende maand de sermoenen zich beperken tot het noorden van het Industriegebied, nl. de kasselrij van St.-Winoksbergen en voornamelijk de omgeving rond Hondschote, zoals o.m. Herzeele, Bambeke, Arneke, Wormhout, enz. Eén der voornaamste kernfiguren van de beweging, Sebastiaan Matte, was nu de officiële predikant van het Hondschootse consistorie geworden. Terwijl het plakkaat van 25 augustus 1566, dat het beeldenbreken en de gewapende bijeenkomsten verbood, tijdelijk een domper zette op de hagepreken in het algemeen, negeerde Matte het verbod en samen met zijn volgelingen besloot hij de ‘kerkzuiveringen’ voort te zetten. Elk van zijn predikaties had rellen tot gevolg.Ga naar eindnoot(13) In oktober, november en begin december zien we de actie verschuiven naar steden zoals Ieper en Veurne. Een der doeleinden van de calvinisten in het Westkwartier tijdens de Troebelen was immers het innemen van een ommuurde stad, waar men, naar het voorbeeld van de Anabaptisten te Münster, de nieuwe leer in veiligheid zou kunnen belijden. Men zou echter nooit in | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 131]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
dit opzet slagen en we constateren dat tijdens de tweede helft van de maand december de preken zich hoofdzakelijk in Mesen en Waasten concentreerden. In die lokaliteiten sloegen de calvinisten hun hoofdkwartier op om het Geuzenleger te rekruteren dat aan het einde van de maand te Wattrelos en Lannoy verslagen zou worden.Ga naar eindnoot(14)
***
In het totaal identificeerden we 35 predikanten die tussen mei en december 1566 in het Westkwartier actief waren. De onderstaande tabel omvat de volgende gegevens: in kolom I vinden we de naam van de predikant en in kolom II het aantal sermoenen waarover we - per predikant - informatie bijeen konden brengen. De kolommen III en IV stellen respectievelijk zijn oorspronkelijk beroep en de plaats van herkomst voor. Kolom V verwijst naar vorige activiteiten. Tenslotte vermeldt kolom VI tot welke strekking de predikant behoorde, radikaal (R) of gematigd (G).Ga naar eindnoot(15)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 132]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
We stellen vast dat van de 35 leerverkondigers die we in de tabel aantreffen minstens 20 onder hen, d.i. 57%, uit het Westkwartier zelf afkomstig waren en samen hielden ze niet minder dan 104 sermoenen, d.i. 67% van het totaal aantal predikaties waarover we informatie vonden. Slechts drie predikanten kwamen uit andere lokaliteiten, en van de overige twaalf konden we de streek van herkomst niet bepalen. Van 22, d.i. 62,8%, waren we eveneens in staat de strekking te achterhalen: 15, d.i. 68,1% van 22, zijn radicalen, terwijl 7, d.i. 31,8%, tot de gematigden behoren. Ons baserend op het resultaat van ons onderzoek moeten we besluiten dat in het Westkwartier van Vlaanderen de radicalen ongetwijfeld de bovenhand hadden: in het totaal hielden ze immers op zijn minst 103, d.i. 66,3% van 155, sermoenen, terwijl de gematigde strekking er slechts 15, d.i. 9,6% voor haar rekening nam. Uiteraard zijn deze cijfergegevens geenszins definitief, maar onbetwistbaar oefenden fanatieke extremisten zoals Sebastiaan Matte, Jacob de Buyzere, Anthonis Algoet, Pieter Hazaert, die reeds in 1560-1562 in het Industriegebied had geopereerd, e.a. een enorme invloed uit op de bevolking van de streek en lagen ze aan de basis van de heftige woelingen in de streek tijdens de Beroerten. Zoals Ph. Crew stelt: ‘If the ministers chose, in 1566, to portray themselves and their doctrine as fundamentally ambiguous, persecution would induce them to | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 133]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
become what many have always believed them to be - a band of revolutionary fanatics.’Ga naar eindnoot(16) Wanneer we de situatie vergelijken met de periode 1559-1562, toen de bijbellezingen en conventikels in het Westkwartier een hoogtepunt bereikten, is de overeenkomst opmerkelijk. In die jaren, zoals in 1566, was de meerderheid der leerverkondigers afkomstig uit de streek zelf en uiterst fervente radicalen namen eveneens het leeuweaandeel van de acties voor hun rekening. De redenen daarvoor hoeven niet herhaald te worden.Ga naar eindnoot(17) Toch moeten we op enkele verschilpunten wijzen. In 1559-1562 immers behoorden de conventikelhouders die niet uit het Westkwartier afstamden meer tot de ‘intelligentsia’, terwijl de overgrote meerderheid van diegenen die wel uit de streek kwamen uit het volk afkomstige predikanten waren. In 1566 krijgen we echter een totaal ander beeld. Van 15 predikanten uit het Westkwartier konden we het beroep opsporen: 8 onder hen behoren tot de zogenaamde ‘intelligentsia’ en 7 zijn geschoolde arbeiders. Het is dus duidelijk dat in 1566 de calvinistische aanhang zich uitbreidde, zij het dan niet zo massaal, van de onderste bevolkingslagen tot de middenstand en de hogere sociale klassen van het Industriegebied. In beide categorieën hadden de radicalen de bovenhand: 4 bij de geschoolde arbeiders en 5 bij de ‘intelligentsia’ en de welgestelden. We beschikken over onvoldoende gegevens om de predikanten die niet uit het Westkwartier afkomstig waren aan een nader onderzoek te onderwerpen. Wel weten we dat 2 van de 3 eveneens als ‘intelligentsia’ kunnen worden beschreven. Het lijkt uiterst merkwaardig dat, hoewel we gegevens verzamelden over 155 hagepreken, we in feite niet de minste aanwijzing konden vinden over de inhoud van een sermoen, vooral dan kort vóór en na 10 augustus 1566. Wel weten we wat de reacties op bepaalde preken waren, maar om te weten wat de predikanten precies verkondigden moeten we ons baseren op de informatie van - meestal vijandige - tijdgenoten. Zo schrijft P. Heinderyckx: De ministers... vertoonden hun daerom, dat de oorbiechte niet noodigh en was om vergiffenis der zonden te verkrijgen, verfoeyden seer den vasten, den maechdelicken staet en het cloosterlick leven. Sy vielen seer uut tegen den | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 134]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
paus, de bisschoppen ende prelaten, midtsgaders het besit die sy hadden van soo groote goederen.Ga naar eindnoot(18) En volgens Ch. Wynckius: Eodem tempore sectarii, ut plures ad se suaque dogmata pertraherent, in nundinis hebdomadariis et in plerisque locis suos virulentos libellos: ut, Exequias missae; Casum Babylonis; Antiquam fidei doctrinam contra novos errores papistrarum, et convitia contra Rum cardinalum Granvellanum; Rythmos suos et cantiones adversis Rum fidei inquisitorem (Titelmannum), diversas fidei confessiones Calvinistarum, Martinistarum, Anabaptistarum, et hujusmodi, in defesso studio spargunt, vel publice cantant.Ga naar eindnoot(19) Wat er ook van zij, op basis van de beschikbare informatie is het toch mogelijk een beeld te scheppen van wat er zich in feite afspeelde en terzelfdertijd een evolutie van de activiteiten tijdens de hagepreken vast te stellen. Zo heeft het er alle schijn van dat tussen mei en begin juli 1566 de predikanten en hun toehoorders zich voornamelijk toelegden op het tekeer gaan tegen de Rooms Katholieke Kerk, het zingen van psalmen, het houden van dopen en huwelijken volgens de traditie van de nieuwe leer, het organiseren van geldinzamelingen en het uitdelen van aalmoezen aan de armen van de gemeenschap.Ga naar eindnoot(20) In de zomer van het ‘Hongerjaar’ keerde het tij echter. De leerverkondigers, nu wetend dat een groot gedeelte van de inwoners van de streek hen ondersteunde, begonnen nu langzamerhand de beeldencultus aan te vallen en eisten verder de bewapening van de bevolking. Tegen het midden van de maand juli waren de gewapende predikantenlijfwachten een algemeen verschijnsel geworden. De gebeurtenissen van 10 augustus en daarna zijn maar al te bekend. En zoals J. Scheerder stelt: ‘Het is niet altijd mogelijk formeel te bewijzen dat de predikanten uitdrukkelijk hun toehoorders aangespoord hebben tot de Beeldenstorm tijdens de preek, die daaraan onmiddellijk voorafging; het zou echter wel aan naïviteit grenzen te geloven dat er hoegenaamd geen verband mag gezien worden’.Ga naar eindnoot(21) Dat een degelijke voorbereiding achter het organiseren van de hagepreken lag kan niet ontkend worden. We moeten er eerst en vooral op wijzen dat minstens 8 van de 35 leerverkondigers in 1566, d.i. 20,2%, uit Engeland waren overgekomen. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 135]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Onder hen bevonden zich de meest fervente radicalen zoals Sebastiaan Matte en Jacob de Buyzere. En op het belang van de Engelse vluchtelingenkerken tijdens de periode 1559-1568 voor de geschiedenis van het Westkwartier hoeven we helemaal niet meer te wijzen.Ga naar eindnoot(22) Maar ook andere elementen tonen duidelijk aan dat het geheel zeer bewust gepland was. Zo schreef o.m. de magistraat van de kasselrij van St.-Winoksbergen in een verslag op 27 september 1567 over de preek van 16 juni 1566 die Matte hield nabij de Haeghe Muelen: ... il estoit impossible de sçavoir auparavant le temps et lieu, quant et où ladicte prèsche se debvoit faire...Ga naar eindnoot(23) Verder maken de bronnen ook duidelijk dat in sommige gevallen de inwoners van bepaalde lokaliteiten de predikanten aanspoorden om in of nabij hun woonplaats te komen preken. Dit was o.m. het geval te Ieper: ... bemoedende nietmin dat eeneghe van de persoonen uit voorgaende immediat article ghementionneert ende zonderlinghe Adriaen Walewyn, Daniel Walewyn, Charles Bouve ende Hendrik Oyseel zouden moghen cause gheweest hebben vande zelve predicanten by Ypre te komen doen prediken, ende overzulck heeft men by ghemeene maere verstaen dat Charles Bouve 't Ypre ghebrocht heeft, corts naer de kercke-braecke, eenen Jacob Pontfort, predicant calveniste, ghebooren van Ypre ende aldaer ghecommen uut Embden, de welcke ten huyze vande zelven Charles altydt converseerde ende logeerde.Ga naar eindnoot(24) De hagepreken en de daarmee gepaard gaande Beeldenstorm liepen, ondanks het succes bij de bevolking van het Westkwartier, op een mislukking uit. Geen enkel gesteld doeleinde, zoals het innemen van een ommuurde stad en de godsdienstvrijheid, werd bereikt. De desperate onderneming van de Bosgeuzen in dit gebied tijdens de jaren 1567-1568 moet dan ook in dit perspectief gezien worden. Maar ook deze actie mislukte en na 1568 waren de Troebelen in het Westkwartier, die op een bepaald ogenblik de loop van de geschiedenis van de zestiendeeeuwse Nederlanden bepaald hadden, praktisch uitgestorven. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 136]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Appendix I: Tabel van hagepreken gehouden in het Westkwartier tussen mei en december 1566.Ga naar eindnoot(25)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 137]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 138]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 139]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 140]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Appendix II: De voornaamste lokaliteiten in het Westkwartier waar tussen mei en december 1566 hagepreken werden gehouden.![]() | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 142]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In kolom I vinden we de datum en in kolom II de lokaliteit waar het sermoen gehouden werd. Kolom III bevat de naam van de predikant, terwijl kolommen IV en V respectievelijk het aantal toehoorders dat door de tijdgenoten geschat werd en het aantal toehoorders dat we zelf konden identificeren als zijnde aanwezig bij de betrokken preek voorstellen. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Résumé:Après la répression qui suivit la démonstration massive à Boeschèpe, le 12 juillet 1562, la diffusion du calvinisme dans le Westquartier se figea. Mais la crise du blé en décembre 1565 et la présentation de la ‘Supplique des Nobles’ quatre mois plus tard, remirent en mouvement la machine de propagande calviniste. De nombreux réfugiés revinrent d'Angleterre vers le Westquartier et, dans la nuit du 26 mai 1566, le célèbre Sebastiaan Matte commença ses prédications ne plein air, prédications qui trouveraient leur point culminant dans le mouvement iconoclaste le 10 août et se prolongeraient jusqu'en décembre de la même année. Pour la période traitée, nous avons pu rassembler - au total - des données sur 155 sermons: 11 pour le mois de mai, 13 pour juin, 16 pour juillet, 40 pour août, 26 pour septembre, 1 pour octobre, 2 pour novembre et 6 pour décembre. Quoiqu'on ne puisse pas accepter ainsi ces chiffres sans plus, surtout pour ce qui est du mois de juillet, il est malgré tout évident que l'avènement du mouvement iconoclaste saute aux yeux, mouvement qui, dans la zone industrielle, durerait jusque fin septembre. La baisse nette des prédications en octobre, novembre et décembre provient du fait que les activités calvinistes s'appuient sur une autre base, notamment le recrutement d'une armée de Gueux, afin d'infléchir sur le champ de bataille le cours des événements. Nous avons trouvé des informations sur 35 prédicateurs actifs en 1566 dans le Westquartier. Au moins 20 d'entre eux étaient originaires de la région même: 15 sont des radicaux, 7 des modérés. La ressemblance avec la période 1559-1562 est remarquable. A cette époque aussi la majorité des prédicateurs étaient originaires du Westquartier et les radicaux fervents étaient responsables pour la plus grande part des activités. Mais si, en 1559-1562, la majorité des prédicateurs de la zone industrielle était formée de gars rudes, issus du peuple, nous constatons, par contre, qu'en 1566, huit prédicateurs de la zone industrielle appartenaient à l'intelligentsia ou à la classe bourgeoise et que sept autres étaient des ouvriers qualifiés. Il est donc clair que le parti calviniste se fraya un chemin jusqu'aux classes moyennes et socialement élevées de la région, même s'il ne les atteignit pas en masse. Ce furent les radicaux qui, dans les deux catégories, occupèrent la place prépondérante. Bien que nous n'ayons pas trouvé le moindre indice sur le contenu des sermons, il nous est cependant possible, sur base des données disponibles, de | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 143]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
nous former une idée de ce qui se déroula et de constater, en même temps, l'évolution des activités lors des prédications en plein air. Entre le mois de mai et le début de juillet, les prédicateurs s'occupèrent surtout des baptêmes, des mariages, des psaumes etc., tandis que vers la mi-juillet le ton changea et, soutenus par une bonne organisation, ils commencèrent à critiquer, petit à petit, le culte des images et exigèrent l'armement du peuple. Le résultat nous est connu. Malgré leur succès auprès de la population du Westquartier, les prédications en plein air et le mouvement iconoclaste échouèrent. Pas un seul des buts poursuivis, prise d'une ville fortifiée et liberté religieuse, ne fut atteint. L'action désespérée des Gueux des bois dans la région, pendant les années 1567-1568, doit être comprise dans cette perspective. Cette action aussi avorta et, après 1568, les troubles dans le Westquartier qui, à certains moments, ont déterminé le cours de l'histoire des Pays-Bas au 16e siècle, étaient pratiquement éteints.
(Traduit du néerlandais par Paul Lecompte) |
|