Gezellekroniek. Jaargang 10

[p. 145]

Christine D'Haen/Archivalia
Inventaris Gezelle-archief, Brugge
(vervolg van Gezellekroniek VIII, 204-215)

De Gezelle-correspondentie 1872-1899

I Brieven aan Gezelle

1. Corpus

	brieven
1873	33
1874	38
1875	23
1876	21
1877	20
1878	15
1879	34
1880	24
1881	41
1882	85
1883	70
1884	80
1885	116
1886	171
	brieven
1887	208
1888	125
1889	163
1890	137
1891	99
1892	77
1893	68
1894	54
1895	68
1896	79
1897	103
1898	129
1899	99
tot briefnummer 3551

2 Belangrijkste feiten, vermeld in de correspondentie.

1873

In de loop van dit jaar krijgen we de verdere avonturen van de ongelukkige familie Smith. Ze leven boven hun inkomen en eindigen met failliet. Gustaaf Verriest wil G. naar

[p. 146]

Leipzig laten komen voor zijn gezondheid en de cultuur (9/11). Mary Kavanagh schrijft dat G. lijdend is ‘in body and mind’ (23/3). Gezelles meid, Stéphanie Hendryck (16/4), vraagt G. vergiffenis voor alles wat ze hem misdaan heeft (anders kan ze geen absolutie krijgen) - G. Verriest (19/11) over Gs ‘moedeloosheid en gelaten lijden’.

(19/11) over Gs ‘moedeloosheid en gelaten lijden’.

1874

Smith reist naar Australiē (6/9). Rembry vraagt G. afstand te doen van alle rechten op RdH (14/2). Nolet de Brauwere heeft tegen G. gesproken in de Academie (10/3). G. Verriest inviteert G. nog steeds in Leipzig (20/4).

1875

Op het XIVe Ned. Taalcongres was Heremans tegen, Prof. Kern uit Leiden vóór G. (v. Bogaert, 26/8). G. wordt tot medewerking aan RdH aangezet (Baes P., 26/11). Overlijden van Monica Devriese (V. Oye 4/6).

1876

F. de Potter heeft voorgesteld Khbl. te laten drukken voor de 3621 leden van het Davidsfonds. G. heeft te Tielt gesproken (Loosveldt 21/1). Er is sprake van liederen, spreekwoorden, plantensagen (Looten e.a.). Contact met Pol de Mont (6/7). V. Oye bemint en wordt bemind door Maria (19/7).

1877

Van Oye getrouwd. Brief van Longfellow aan H. Verriest (11/3). G. houdt zich bezig met het welzijn van de werkmeisjes van Goethals (1/6). V. Oye spreekt van Gezelles Engelse, Franse, Duitse en Italiaanse verzen (16/12).

1878

G. in correspondentie met V. Wtberghe H. (in Mongoliē) en met Van Doorne H. (Londen). V. Oye heeft de heruitgave van Dichtoefeningen ontvangen (13/10); ze werd bezorgd door H. Verriest, maar bevat veel drukfouten. G. heeft aan W. Robinson (2/12) een Irsh en Keltic en Low Scotch lexicon gevraagd.

1879

J. Algar geeft G. raad voor een inleiding tot Hiawatha (9/2 en 18/2). G. heeft Algar verteld, dat hij Hiawatha volledig herschreven heeft (31/3). Brief van Max Müller (4/6). Corr met E. Lauwers over Hiawatha (aug.-dec.).

1880

G. zal een boekje uitgeven over St.-Gregorius. G. is aan het verhuizen (Vyncke A., 22/1). G. vertaalt een hymne van Algar voor St.-Joachim en St.-Anna. Rodenbach overleden (Algar en B. Rodenbach 24/6). Een Capucijn, Père Augustin, zegt dat G. ‘a été traité d'une manière ignoble’ (16/7).

1881

Gs studie over St.-Gillis / zijn brochure over Mr Van Dale (Rembry 10/2). Loquela. Algar looft Gs ‘Spirit of invention under difficulties’, als ‘a man of expedients’, ‘a master in the construction of ordnance maps’ (26/9).

1882

Corr. met Karel de Flou. J. Claerhout komt bij G. Werken. Loquela mag niet naar het college gestuurd worden, maar naar de huizen van de leerlingen (J. De Meester 10/5). Er zijn 360 abonnementen. Onderhandelingen met Rembry over geldplaatsing. Brief van Skeat W. (18/12).

[p. 147]

1883

G. vraagt Araabs evangelie, er is sprake van Gabyls en Swahili (Vyncke 1/5). M. Kavanagh herdenkt, hoe hij 's avonds laat vanuit zijn slaapkamer G. zag werken en studeren (K. op de St.-Anna-rei, G. op de Verwersdijk!). G. is te Luik geweest (Cuppens 16/6).

1884

Met A. Cuppens over 't Daghet. Duikalmanak. G. geeft Engelse les (E. Berry 22/3). Brief van J. Verdam (21/9). Ons oud vlaemsch. Transvaals (Winkler 24/11). M.v. Aviano was een idee van Gezelle 20 jaar geleden (Rembry 7/12). Gs hand ‘wankelende ende onvast’ (Winkler 29/12).

1885

G. zal spreken over wijlen De Bo in 't Davidsfonds (Baes, sept.). De Bo-hulde te Tielt. 700 Duikalmanakken verkocht (Beyaert 26/10). Ruitenbrekers. G. wordt gelaakt (v. Robays E. 17/11), en aangeraden niet te antwoorden (Duclos, sept.) (Samijn 18/11). G. had een huizeke gewild te Ruiselede (Baes, sept.).

1886

Winkler (6/1): G. begrijpt zeer goed Fries. Rembry (19/4): Loquela is voor G. ‘une écrasante besogne’. Baes vindt gelegenheidsverzen van G. niet erg goed (6 juli). Van Oye spreekt van ‘hindustaanse spraakk.’ (10/7). G. lid vl. ac. (winkler 14/7), maar K. de Flou twijfelt eraan, of G. dat wel prettig vindt. G. is naar Engeland geweest (Rembry 13/8). Cuppens Aug. spreekt over Imitatio in 't chaldeeuws (11/9). G. zal 30 sept. gevierd worden (Cuppens 11/9). G. houdt zich bezig met zorg voor monument De Bo, met alle felicitaties voor lidmaatschap Academie, en met het aanbevelen van mensen tot lid Academie.

1887

G. doctor van Alma Mater (P.P. Alb. Thym, 29/3). Lesage (28/4) over een ‘Curaçao's boekske’. G. gaf te Roeselare les over Frithiofs Saga op zijn kamer (van Biervliet 11/5). Van Doorne heeft G. te Tielt gezien, ‘vermagerd en vermoeid’ (2/5). Artikel over Madoc. Prof. Franck niet erg gunstig over Madoc (23/10). Cordelia v.d. Wiele vernoemd (Janssens 2/11). Ook Moltzer H. (Utrecht) niet lovend over Madoc (27/11).

1888

De Lepeleer (11/3): G. is ziek. De dochter van Mrs Smith (Edith Frierdich - Smith) vraagt dat G. haar zou helpen ‘as you used to help mama’ (19/3). G. zou Dr. Verriests raad moeten opvolgen en met de Bisschop gaan spreken (Janssens 27/4). Gs benen zijn niet gezond (Winkler 6/6). Uit brief van Rembry blijkt dat de hereditie van Khbl. besloten is om mensen te helpen die doodsprentjes moeten opstellen (R. 23/7). G. reist met Louis Vercruysse voor 3 weken naar Wright en Oxford (Weale F. 7/9). G. zou RdH willen recupereren. Gs jichtige hand en arm (De Lepeleer 30/11).

1889

De Monie E.: Duclos wil RdH aan niemand afstaan. Gs rheuma (v. Caeneghem 2/1). Janssens A. (22/2) zal G. geldelijk helpen als G. eenmaal per jaar bij hem wil verblijven. Faict J.B. (22/2): feliciteert G. met zijn benoeming tot ridder in de Leopoldsorde. Dit Ridderschap komt (De Monie E., 2/3) de vlaamse zaak ten goede. Brief van ten Brink J. (8/3). Rembry (9/3): ‘à quand le camail de chanoine?’. Rembry (16/3) ‘une cure ne vous irait pas’. Lammens J. (24/3): G. heeft liever geld om aan de armen uit te delen dan bloemen. Faict/Rembry (22/5): G. benoemd tot Directeur van de Zusters van Kind Jesus, met behoud van alle onderpastoorsmacht.

G. naar Engeland (Janssens 24/7) V. Zuylen Frans. G. is ‘celui que papa aimait tant’.

[p. 148]

Rembry (22/9): G. moet een gedicht maken voor Faict, maar vreest dat Faict niet tevreden zal zijn, G. is nochtans persona grata. Gs meid zet bezoekers aan de deur (m. Vanderheyde - Labrique 2/10).

1890

G. ziek (Winkler 18/1) e.a. Gailliard E. (31/1): G. is een der beste vrienden van Minister v.d. Peereboom. Laporta A. (10/2): G. heeft gezegd dat Biekorf RdH zou vervangen. Les frères Janssens uit Kortrijk (6/3) vragen G. iets uit het Russisch te vertalen. Deflou K. (25/4): Noterdaeme maakt een tafel op Loquela. Van Severen (1/5) spreekt van ‘vestra bene nota benevolenti’. Correspondentie met Boekenoogen (10/5); Winkler (19/6): G. lid van Maatsch. Ned. Lett. Leiden. Rembry (8/10): G. ziek in het hoofd.

1891

Winkler (20/1): de academie wil Gs Schuimwoordenboek niet uitgeven. Zijn spelling in het In memoriam voor I. de Coussemaker wordt door de acad. betwist (W. 6/5). Over Pennsylvanisch Dutch (H. Allaeys 27/6). Tijdkrans. G. werkt nog steeds voor de fabrieksmeisjes van Goethals (20/8). G. moet verzen maken om als inscriptie te dienen voor drie huizen waar H. Bloed verborgen zat (voor Barones v. Caloen).

1892

G. heeft hs van Martin v. Torhout ontdekt in Br. Museum (Looten 11/5). Corr. met H. Jellinghaus (29/6). De zusters van het Kind Jesus hebben geen bezigheid meer. G. stelt voor Franse wezen te nemen (15/11 Rembry). Rembry (30/12) spreekt v. Gezelles ‘autobiographie’. Volgens v.d. Ven J. (15/11) heeft G. de vertaling van de Heliand ondernomen.

1893

Craeynest (18/1) vindt, dat G. geen Franse gelegenheidsgedichten mag maken. Scharpé L. (6/2): G. houdt zich met E. de Dene bezig. Rembry (23/9): zusters van K.J. hebben beslist weg te gaan. G. houdt zich bezig met H. Suso.

1894

J. Van der Plancke (10/5): ‘uwe zoo vermaarde bereidwillig- en gedienstigheid’. Ryelandt toonzet gedichten van G.G. begint te werken aan Cornycke van Brabant (Hennen van Merchtenen). G. biedt aan W. de Vreese zijn materiaal aan voor het woordenboek (W. de Vreese 13/6).

1895

Winkler (21/1): G. lijdt aan de ogen. Bethune J. (21/3): als G. gedichten maakt voor de rijken krijgt hij geld voor de armen. Gust Verriest (28/3): Gs beeld van Lagae staat op zijn werkkamer. Rommel H. (13/9) zal reis van G. betalen als hij naar Brugge komt, want G. is arm. J.v. Droogenbroeck (23/10): G. zal toelage van 1200 fr. krijgen op drie jaar.

1896

G. reist niet graag meer (Cuppens A. 4/1). G. stuurt aan kennissen de XIV Stonden die hij maakte voor Ryelandt. Corr. met Pol de Mont. Mgr Faict had de gilde v. Ste Luitgarde laten rusten (Baes 20/4). G. stuurt Hennen van Merchtenen aan vrienden.

1897

Rijmsnoer. G. zal de Meditationes Theologicae vervlaamsen (A. de Stoop 8/10). Cuppens (19/10): ‘'t Is altijd even jeugdig, al dat gij dicht, en gij zult lang leven’. Rembry (11/11): ‘on trouve toujours chez vous réponse à tout’. B. de Splenter (2/12): ‘I think you are

[p. 149]

getting younger and more energetic’. Prof. H. Kern (4/12) schrijft, dat de dichters tegenwoordig eigengemaakte woorden gebruiken, G. echter bestaande. G. moet de reclame maken voor de Bisschop, en zich haasten bovendien.

1898

Gust Devos (14/3): ‘men zegt dat gij een door- en door braaf man zijt, dat gij geern ondervraagd wordt’. G. moet overal inschrijvers zoeken voor Godd. Beschouwingen. C. Dhulst (5/5): ‘gij eerweerden heer wiens arm veel machtiger is dan van allen te zamen’. Beyaert (25/5): G. moet oppassen dat hij zijn ‘Soutane’ niet scheurt aan Godd. Beschouwingen! J.W. de Vreese prijst G. voor zijn woordverzameling (2/7). G. keurt Een dure Eed af. De kisten met woordentas worden naar de Vreese gestuurd. P. van Langendonck vraagt gedichten voor Van nu en straks. G. Verriest oordeelt dat Goddelijke Beschouwingen Gezelle teveel in beslag neemt (4/12).

1899

Dood van Romaan. F. Lapidoth (11/2): na de Monts voordracht zijn alle exemplaren van Gezelle uitverkocht in den Haag. A. Verwey (2/3) vraagt gedichten voor Tweemaandelijksch Tijdschrift. G. stuurt gedichten (Verwey 8/3). Florence Gezelle (2/4). ‘Gij moet nu naar ons oud gebuurte recht over den hof waar wij allen zoo lang gewoond hebben’. Sister Zita Cole (12/4): ‘It is usual to congratulate superiors etc. on any appointment, but I feel more like condoling with you.’ Rembry (14/4): G. krijgt opdracht van de bisschop te spreken met de hoofdredacteurs van Kortrijkse kranten over politiek (in verband met verkiezingswet). A. Verwey wil G. bezoeken, maar vindt hem niet thuis (4/5). Laura (ll. van Engels klooster) (4/5): G. vandaag aangekomen. Sister Mary Wilfine (23/10): ‘every one says to me you seem to be very happy and very much loved by the dear sisters, Mary wrote me about your lovely home and beautiful garden’. R. Verhulst (23/10): G. zal volgend jaar gevierd worden. Dr. L. Verhoef (7/11): G. is ziek aan de arm.

3 Algemene Thematiek

De brieven van na Gezelles verhuizing naar Kortrijk zijn over het algemeen veel minder persoonlijk dan die uit de eerste periode. Het filosofisch werk primeert. De intieme persoonlijke relatie die G. met zijn groep leerlingen had, en daarna nog met de Engelse parochianen op St. Walburga, is eens en voor altijd gedaan: G. heeft geen briefwisseling meer, waarin hij zijn gevoelens uitdrukt. De briefwisseling is nu objectief en wetenschappelijk. Men raadpleegt G. over alle taalkwesties, men vraagt hem ononderbroken naar gelegenheidsverzen. Hij wordt geëerd en als leider beschouwd, ook steeds lastig gevallen, maar hij schijnt altijd genereus en welgemoed alle lasten op zich te nemen. Niets is hem dood, wat hij ook doet maakt hij levend, licht, vitaal en vruchtbaar. Formaliteit kent hij niet, alles bezielt hij. De trouwste vriend lijkt Gustaaf Verriest. Men krijgt sterk de indruk dat bisschop Waffelaert Gs dood bespoedigd heeft door hem zo hard te doen werken en hem bovendien de propaganda en de uitgeverszorgen op te dragen. G. vond het boeiend een vlaamse theologische woordenschat op te bouwen, was ook wel vereerd door de goedgunstigheid van de bisschoppelijke vaderfiguur, maar de Bisschop maakte van Gezelles prestige gebruik om zijn eigen gewrocht aan den man te brengen.

Een ideëel-rijke correspondentie, of een correspondentie met veel concrete tijdsdocumentatie is dit corpus zeker niet: eerder een louter detail-informatief document met weinig bredere interesse. Men vraagt elkaar wederzijds inlichtingen over woorden, woordvormen of historische feiten i.v.m. taalstudie. Algemene conclusies, problemen, beschrijving van maatschappij, anecdotes, persoonstyperingen, theoretische beschouwingen zijn eerder schaars. Het is dus geen correspondentie die dient uitgegeven te worden, ze is m.i. weinig boeiend buiten specialistisch G.-verband. Dit alles moet misschien later herzien worden: misschien zijn van de boeiendste brieven verdwenen?

[p. 150]

II Brieven van Gezelle (autografen of afschriften)

1 Corpus

1 Brieven aan familieleden,

2 Brieven aan ongeïdentificeerden,

3 Brieven aan Aerts, Agricola, Augustin (Mc Donogh), Clara Andrews, Brennan, Buckleigh, Carlo (Charles Edmonstone), Carton, Catteeuw Mathilde, Cuppens Aug., Cuppens Ben, Damman, De Bo, de Flou, de Gheldere, Delescluse (?), Depoorter, Deschrevel, De Slijpere, De Vos J., De Wispelaere, De Wolf A., Dobbelaers, Duclos, Edmonstone Ch., Eeman, Mr. Emile, Engelsche Studenten, Faict, Flamen, Gadd G., Gailliart, Gouffaux, Haentjes Dekker, Hicks E., Hyacinthus, Janssens A., Janssens H.Q., Jochem, Ketele, Lewylle, Limburgsche Gilde, Margaret (Steinmetz), Mij Ned. Lett. Leiden, Minister, Newspaper Cy, Noterdaeme J., Pagliano, Pattijn, Pauwelijn, Persijn H., Plets P., Rembry, Rond den Heerd, Rousselaarsche Poëten, Ruzette, Ryelandt, Schollaert, Sale Th., Van Bogaert A., Barones van Caloen, E.v. Caloen, J. van Caloen, Van d. Broeck, Van d. Putte, Van d. Wiele Cordelia, Van Doorne H., Van Heuverswijn, Van Mullem, Van Oye (Z!), G. Verriest, Verschelde, Vervaecke, Waffelaert, Waldbott de Bassenheim, Walgrave A., Weale J., Weale H., Wemaer, Winkler J.

273 brieven; tot briefnummer 3824; + 19 fragmenten.

2 Gegevens die we uit die brieven vernemen

15/2 - (wsch. 50):	G. schrijft aan ouders, dat hij hoopt dat zij het wel stellen in den nieuwen hof. Hij verdient weinig met privé-les.
6/ 4/56:	G. vraagt aan zijn vader om den hof in het Klein-Seminarie te komen aanleggen.
2/10/58:	aan ouders, dat hij door de Superior slecht behandeld wordt.
7/1/59:	aan Edmonstone: G. verwacht zijn eigen brief terug.
5/59:	aan Edmonstone: Pater Dedune geeft G. raad i.v.m. de leerlingen en maant hem aan tot zachtheid.
6/8/60:	aan Faict: klacht over Van Hove.
31/8/60:	aan Van Doorne: hij geeft Engelse les in St. Louis, en filosofie in 't Groot Seminarie.
6/10/62:	G. was in Engeland.
15/6/63:	G. was in Arundel.
31/5/64:	G. aan Margaret.
11/6/70:	G. aan (Delescluse?): ‘Weale is tegen alle recht en overeenkomst uitgescheed’ (met RdH).
21/10/72:	G. logeert in Ecole des St. Esprit.
4/5/74:	aan Gust. Verriest: gedicht over peerlen op elpen tafel. Moeder kan alle dagen sterven.
81:	aan Winkler ‘Ik zou geerne in Noordned. als bestaande erkend worden’.
6/83:	aan L. Gilde: ‘het minste woordendeelke, hoe leelijk ook, eerbiedigen en kostelijk achten’.
1/12/83:	aan De Wispelaere: hoe G. zijn woordentas rangschikt.
12/83:	aan A. Cuppens: G. wenst niet naar ‘bloed en klauwen en leeuwen enz.’, wel naar ‘Dingen, zaken, waarheid, wezentlijkheid’.
86?:	aan Noterdaeme: G. is bezig met Hiawatha.
9/1/88:	aan Duclos: G. twijfelt eraan of een bepaald gedicht in Khbl. wel van hem is.
9/9/88:	aan M. Catteeuw uit Londen (over Jack the Ripper!).
16/5/89:	aan B. Cuppens: ‘mijn peter, Guido baron v. Zuylen’.
16/6/89:	aan Janssens Alf.: ‘De vl. “Beweginge” en staat mij al geen kanten vele aan’ - Spreekt over ‘den leeuw - en 't gekende bloed’.

[p. 151]

26/8/89:	aan Janssens Alf.: G. terug uit Jersey. Hij wil Miséio vertalen (‘tegen mistral zou ik durven om ter schoonst’).
13/11/92:	A. Rembry: er zijn nog drie filles de l' Enfant Jésus.
11/1/94:	A. Gouffaux: G. poogde vroeger ook in het latijn te dichten.
12/8/94:	aan E.v. Caloen: G. maakt rijmen voor Kasteel van Loppem.
23/8/94:	aan Rembry: Les Filles de l'Enfant Jésus zijn vertrokken.
5/6/98:	aan Pattijn: ‘mijn verzameling van 200.000 bladtjes’.
15/9/99:	aan M. Catteeuw uit Haywards Heath.

Ongedateerde:

aan Depoorter H. ...‘hunnen tijd verslijten met hetgene zij kampen of strijden heeten. Leeren moeten wij...’

aan Winkler J.: G. geeft wekelijks twee uur Engels. Meer dan 100 bl.

3 Oordeel

Alle brieven v. Gezelle zijn - zoals bekend - prachtig v. taal, altijd geconcipiëerd als een zinvol samenhangend geheel, bestemd om iets reëels zo interessant, bondig en fraai mogelijk mee te delen.

III Engelse ongedateerde brieven

1 Corpus

2 Feiten

Catulle J.: De regels van our Society waren te uiterlijk.

Crawley J.: G. bracht schorsenerenzaad naar E.

Mc Donogh A.W.: het overdraafsysteem is niet sympathiek.

Gadd Anne: G. vraagt plaats voor zijn zuster. zij bezoekt Gs vader en moeder.

Gadd G.: G. gebruikt middel van niet tegen ll. te spreken als hij boos is.

Galbraith Cecilia: wil Gezelles zuster een tehuis geven.

Hazeland Jemina: Dessein, Directeur van Engels College, kan niet goed Engels spreken. G. vriend van de Jezuieten.

Robinson C.: de jongens zijn blij als G. spreekt (in St. Vincent's orphanage, St. Jorisstraat, Brugge).