De Huisvriend. Jaargang 1897-1898

Nederlandsche vorstinnen.
Met portretten.

Er zijn weinig landen, waarover zoo vele vrouwen geregeerd hebben als ons land. Reeds in het eerste grafelijke huis, dat van Holland, komt een regeerende vorstin voor, de ongelukkige Ada, en behalve in het laatste, mogen alle gravenhuizen zich op het bezit van gravinnen beroemen. 't Is waar, veel genoegen beleefden deze prinsessen niet van haar regeering.

Margaretha van Oostenrijk, Hertogin van Savoye. 1507-1530.

Meestal was haar troonsbeklimming het sein tot hevige binnenlandsche onlusten en oorlogen; in ongestoord bezit van haar erflanden bleven zij niet.

Wie kent niet de geschiedenis van Ada van Holland, van Margaretha van Henegouwen, die door haar eigen zoon beoorloogd werd, van Jacoba van Beijeren, het beklagenswaardige slachtoffer van haar ooms en haar mannen? Dertig jaar na haar te vroegen, eenzamen dood vond men den zoon van haar vervolger - Philips de Goede - Karel den Stoute, gesneuveld, naakt, verlaten en met zijn gelaat bevroren in een poel van bloed en water, en de landen, die Philips de Goede uit de zwakke vingers van Jacoba van Beijeren had gerukt, onder voorwendsel dat vrouwen niet mogen regeeren, kwamen weer in het bezit van Karel's dochter, Maria van Bourgondië, een ander meisje, even schoon, even weerloos en nog onschuldiger dan Jacoba. Nog geen jaar na haar vaders dood vond men voor Maria een beschermer in den persoon van een telg uit het huis Habsburg. Trouw aan haar zinspreuk, die thans veilig kan worden aangenomen door de moderne fortuinjagers (‘Laat anderen oorlog voeren! Gij, gelukkig Oostenrijk, treed in het huwelijk!’) had Oostenrijk zich meester gemaakt van de rijke erfgename; maar ook haar wachtte geen lang geluk. Een val van het paard maakte een einde aan haar leven. Zij werd opgevolgd door haar zoon, een schoon, losbandig man, en na hem kwam als regentes aan de regeering haar dochter Margaretha, een degelijke vrouw, wier portret wij hier geven.

Zij was niet mooi, als wij oordeelen naar haar beeltenis, ook geen troetelkind der fortuin, maar een dichteres en philosofe, die den moed niet verloor in moeilijke omstandigheden, welke 999 van de 1000 begaafde vrouwen zouden hebben ontmoedigd, een vrouw die gedurende het kwart eeuw, dat zij haar broeder overleefde, al het kwaad trachtte te verhelpen, gedaan eerst door haar vader, toen door haar broeder en na diens dood weer door haar vader; een vrouw die den stijgenden vloed van den opstand bezwoer door iets anders

[p. 314]

dan brute kracht, een vrouw die zich verhief boven haar eigen leed, waarvan zij trouwens genoeg haar deel had. Want werd haar niet ronduit gezegd dat haar eerste verloofde,

Maria van Oostenrijk. 1531-1555.

de Dauphin van Frankrijk, later Karel VIII, niets met haar te maken wilde hebben? En toen zij eindelijk uitgehuwelijkt werd, stierf haar man, de Infant Juan van Castilië en Aragon, een paar maanden na hun huwelijk. Zij trouwde den tweeden keer met den hertog Philibert van Savoye en gaf als hertogin bewijzen van haar hooge staatsmanskunde bij het Congres van Kamerijk, toen zij met de moeder van Frans I, Louise van Savoye, de onderhandelingen voerde, die leidden tot den zoogenaamden Vrouwenvrede (Paix des Dames, 1529). Kort daarna stierf zij, nog pas een-en-vijftig jaar oud, te Mechelen.

Een enkele blik op het beeld van haar opvolgster als landvoogdes der Nederlanden is voldoende om het verschil te toonen tusschen tante en nicht. Het gelaat van Maria van Oostenrijk zou dat van een man kunnen zijn; er is haast geen vrouwelijke trek in, maar men kan de kracht, die er uit spreekt, niet loochenen. Zij ook was weduwe ten tijde van haar benoeming, daar zij 18 jaar oud, getrouwd was met Lodewijk II van Hongarije, die vijf jaar later sneuvelde in een veldtocht tegen de Turken. Na den dood zijner tante Margaretha benoemde Karel V haar tot landvoogdes der Nederlanden. Onder haar regeering begonnen de onlusten in de Provinciën, die Maria's taak zeer verzwaarden. Over haar hoedanigheden als regentes zijn de meeningen zeer verdeeld, en het standpunt waarop de geschiedschrijvers zich plaatsen zal hieraan wel het meeste schuld hebben. Allen zijn er echter over eens haar vrijgevigheid te prijzen, die wel eens tot verkwisting oversloeg en zeer verschilde met de aan gierigheid grenzende spaarzaamheid van haar keizerlijken broeder. Haar grootste liefhebberij was de jacht. Na de abdicatie van Karel V legde ook zij de regeering neder en trok zich terug in Cigales, waar zij in hetzelfde jaar als hij stierf (1558).

Vier jaren na het vertrek van Maria van Hongarije kwamen de Nederlanden weer onder de regeering eener vrouw, Margaretha van Parma, de onwettige dochter van Karel V, wat echter niet belette dat zij als vorstin erkend werd en een opvoeding ontving, passend bij haar hooge afkomst van vaders zijde.

Algemeen wordt zij voor meer begaafd gehouden dan haar tante en oudtante. Haar taak was nog moeilijker dan die harer tante. Zij was ook lichamelijk zeer ontwikkeld, majestueus in houding en vorstelijk in manieren, toch hoogst bevallig; alleen haar gelaat was niet schoon. Haar huwelijkslotgevallen waren ook hoogst eigenaardig. Haar eerste man, dien zij pas twaalf jaren oud huwde, was vijftien jaar ouder dan zij en een zeer losbandige afstammeling der Medicis. Gelukkig voor haar viel hij nog geen jaar na hun huwelijk onder het mes van een sluipmoordenaar. Na zeven jaar weduwe te zijn geweest moest zij een knaap van dertien jaar trouwen, Ottavio Farnese en zoon van Paus Paulus III. Later werd dat huwelijk echter zeer gelukkig en Margaretha zag zich moeder van tweelingen, waarvan een in het leven bleef, namelijk de beroemde Alexander van Parma. Hem overlaadde zij met haar liefde en haar moederlijke hoop werd niet beschaamd. De geschiedenis van haar regentschap is genoeg bekend dan dat wij er verder over zouden uitweiden. In 1567 legde zij het neder en keerde naar Italië terug, waar zij in 1583 stierf. Zij is de laatste der landvoogdessen van de Vereenigde Nederlanden. Over de Zuidelijke Nederlanden, die in het bezit

Margaretha van Oostenrijk, Hertogin van Parma. 1559-1567.

[p. 315]

van Spanje bleven, hebben ook nog verscheidene vrouwen geregeerd. Isabella van Spanje, de dochter van Philips

Maria II als prinses van Oranje.

II en de vrouw van Albert van Oostenrijk, Maria Elisabeth van Oostenrijk (1725-1741), zuster, en Maria Christina van Saksen, dochter van keizerin Maria Theresia.

In de Noordelijke Nederlanden duurde het lang vóórdat de vrouwen weer deel aan de regeering verkregen; de vrouwen der stadhouders bleven meer op den achtergrond. Na den dood van Willem II kwamen de vrouwen weder aan het woord; de grootmoeder van het een maand na den dood des vaders geboren kind - Amalia van Solms - en de trotsche 19-jarige moeder Maria van Engeland streden om zijn voogdij; geen van beiden verkreeg ze echter. De kleine prins, die later Willem III zou worden, bleef het kind der Staten. Maria deed wat zij kon om haar rechten op het regentschap te doen gelden; zij vertrok naar Frankrijk om de hulp van het hof en van Mazarin in het bijzonder, voor haar belangen in te roepen. Doch de dood kwam tusschenbeide; evenals haar jongere zuster Henriette, hertogin van Orleans, stierf Maria nog geen dertig jaar oud. 't Was haar niet gegeven de schitterende loopbaan van haar zoon te aanschouwen.

Prinses Amalia zag hem nog als stadhouder. Drie jaar later stierf zij en twee jaar na haar dood huwde Willem met een andere Maria van Engeland, dochter van Jacobus II. Hoeveel men Maria als dochter ten laste kan leggen, als vrouw van een man, dien zij slechts met weerzin haar hand had gegeven, was zij onberispelijk, zelfs bewonderenswaardig. Zij, de schoone, bloeiende vrouw, hechtte zich met hart en ziel aan den uiterlijk zoo onaanzienlijken Willem III, die als echtgenoot zich niet altijd zulk een vrouw waardig toonde. In de rij der Oranje-vorstinnen mag Maria II een eerste plaats innemen, zelfs boven vrouwen zoo liefhebbend, zoo trouw of zoo begaafd als Charlotte de Bourbon, Louise de Coligny, Amalia van Solms vóór haar. In de rij der Engelsche koninginnen mag zij vrij gesteld worden niet naast Elisabeth, die geheel hoofd en geen hart was, en wier roem voornamelijk berust op hoedanigheden, die haar evengoed de meerdere maakt van hoogbegaafde mannen als de mindere van echte vrouwen - maar naast koningin Victoria.

Een andere Engelsche prinses die een rol speelde in de staatkundige geschiedenis van ons land, is Anna, de dochter van George II en de vrouw van Willem Hendrik Friso, later stadhouder onder den naam van Willem IV. Prinses Anna schijnt een vrouw te zijn geweest van meer dan gewone bekwaamheden; haar taak was nog zwaarder dan die harer beide landgenooten de vorige Maria's, toen zij voogdes werd van haar zoon Willem V. In naam stond zij aan het hoofd der regeering, maar de Staten-Generaal maakten het haar zeer lastig en zij stierf nog voor de meerderjarigheid van den prins.

Nog ondankbaarder was de rol, gespeeld door Frederica Sophia van Pruisen, de vrouw van Anna's zoon, den laatsten stadhouder der Republiek. Zij was van een zeer heerschzuchtig karakter en had veel overwicht op haar zwakken gemaal. Zij riep de hulp van Pruisen in tegen de Staten; later moest zij met

Anna van Engeland, prinses van Oranje.

[p. 316]

haar gemaal en kinderen vertrekken, toen de legers der Fransche Republiek Holland binnentrokken. Eerst woonden zij in Engeland, later in Brunswijk; in 1806 werd

Koningin Hortense. 1806-1810.

zij weduwe en leefde lang genoeg om haar zoon op den Nederlandschen troon te zien als koning Willem I.

Wilhelmina van Pruisen, de vrouw van Willem I, was echter niet de eerste koningin van Holland. Deze titel werd het eerst gedragen door Hortense de Beauharnais, stiefdochter van Napoleon, gade van zijn broer Louis, die van 1806-1810 koning van Holland heette, en de moeder was van Napoleon III.

Over de andere koninginnen kunnen wij kort zijn; haar namen en herinneringen zijn nog versch in ons geheugen en in ons hart. Anna Paulowna van Rusland, Sophia van Wurtemberg en onze geëerbiedigde en beminde Koningin-Regentes Emma van Waldeck-Pyrmont en haar dochter, die op den vooravond staat harer inhuldiging, ons aller trots en liefde - Koningin Wilhelmina.