Leesgoed. Jaargang 15

[p. 129]

Internationale kinderboekenbeurs Bologna 1988
25 jaar handel en wandel rond kinderboeken
Door Carolien Metaal

Normaliter pakken we, op een enkele uitzondering na, niet zo ruim uit over een beurs die toch vooral voor een klein groepje lezers van grote betekenis is, namelijk de kinderboekuitgevers, zij het dat ook voor een geïnteresseerde op deze grote internationale boekenbeurs heel veel te zien valt. De kinderboekenbeurs van Bologna bestond dit voorjaar echter 26 jaar. Reden om er toch even extra aandacht aan te besteden. De verslaggever is medewerker van de Lectuurinformatiedienst van het NBLC.

De internationale kinderboekenbeurs vond voor de vijfentwintigste keer plaats onder een - toepasselijk - zilveren hemel. Op een oppervlakte van ruim 19.000 m² hadden zich 1.188 uitgevers uit ruim 55 verschillende landen verspreid. In vier immense paviljoenen probeerden zij zich zo aantrekkelijk mogelijk te presenteren. Bovendien waren, in vier andere uitgestrekte ruimtes, een zevental tentoonstellingen opgesteld; vanwege het zilveren jubileum een groter aantal dan in voorgaande jaren. Je moet er geweest zijn om het te kunnen geloven.

De bezoekersaantallen van vorig jaar wijzen op een toename van zo'n 18.000, waarvan overigens het overgrote deel de Italiaanse nationaliteit bezat. Nederland werd vertegenwoordigd door 29 uitgevers: een aantal van hen heeft wat duistere namen. Wat bijvoorbeeld te denken van NFL Properties Europe B.V. uit Raijskijk? (het stond echt in de catalogus!) Verder zijn dit jaar met name de vertegenwoordigers van de Verenigde Staten en Spanje in aantal toegenomen.

Terugblik

Het zilveren jubileum vraagt om een korte terugblik. Hoe is het allemaal zo gekomen?

Begin april 1964 werd de internationale kinderboekenbeurs in het leven geroepen: precies een half jaar voor zijn grote broer, de Frankfurter Buchmesse. Het initiatief om een beurs te organiseren die zich beperkte tot kinderboeken was eigenlijk een reactie op diezelfde beurs in Frankfurt. Daar speelden kinderboeken slechts een zeer bescheiden en marginale rol.

Men werd zich bewust van die leemte en vond dat deze opgevuld diende te worden; niet alleen vanuit commercieel oogpunt (de kinderboekuitgevers), maar tevens om alle belanghebbenden en geïnteresseerden een jaarlijks overzicht te verschaffen van de structuur en de ontwikkelingen van de wereld van het kinderboek. Het initiatief ontving vanaf het begin een enthousiast onthaal. Het aantal deelnemende uitgevers van over de gehele wereld nam jaarlijks met soms grote sprongen toe. Begon men in 1964 met 44 deelnemers, tien jaar later was dat aantal vertienvoudigd. In 1984 waren het er al 998 en nu is zelfs dat cijfer alweer bijna verdubbeld.

Naast de interesse voor een nieuw en groter marktbereik tekende zich vanaf het begin een groeiende belangstelling voor de verschillende deel-aspecten van het jeugdboek af. Actuele thema's in samenhang met de jeugdboekenproduktie werden aangegrepen en doorgelicht. In de loop der jaren was er zo onder meer aandacht voor illustraties, vormgeving, informatie en de rol van de media. De ieder jaar terugkerende illustratorententoonstelling is een voorbeeld van de aandacht die in Bologna wordt besteed aan de nietcommerciële kant van het kinderboek.

Daarnaast worden er ieder jaar twee prijzen uitgereikt: één door een jury van deskundige vormgevers voor zowel het best verzorgde kinder- als voor het best verzorgde jeugdboek (de Premio Grafico di Bologna) én een prijs door een Italiaanse kinderjury voor het mooiste boek (de Premio dei Critici in Erba, ofwel Prijs van de Critici in de Dop). Ook in samenhang hiermee worden tentoonstellingen georganiseerd. Bovendien zijn er elk jaar conferenties rond actuele thema's.

Dit jaar stonden de media in het middelpunt van de belangstelling. Centraal thema was het schrift achter het beeld.

De UNESCO leverde hiervoor een demonstratie van televisieprogramma's, afkomstig uit verschillende landen, die zich met boeken of met de verfilming van Roald Dahl's GVR te zien. Een discussie en een serie, door de Italiaanse RAI georganiseerde, ontmoetingen tussen uitgevers en televisieredacteuren (was Burny Bos daarom aanwezig?) moesten dieper op het thema ingaan.

Tentoonstellingen

Ter gelegenheid van het zilveren jubileum dit jaar dus meer tentoonstellingen dan in voorgaande jaren. Het meest voor de hand liggend is dan natuurlijk een tentoonstelling rond 25 jaar Bolognese prijzen. In een overloopje tussen twee hallen hingen, stonden en lagen de bekroonde boeken. Zij gaven een indruk van de belangrijke fasen die de kinderboekenbeurs in een kwart eeuw doorlopen heeft. Een greep uit die prijswinnaars, waarbij gekeken is naar in het Nederlands vertaalde titels: 1967: De Maanman van Tomi Ungerer; Eric Carle met 1, 2, 3 in 1970; in 1972 weer een boek van Ungerer, De Tovenaarsleerling; vier jaar later valt Hertz de eer ten deel voor Het gele huis; 1979 levert Ronald Briggs' De Sneeuwman een prijs op; weer drie jaar later wordt, de vorig jaar pas in het Nederlands uitgekomen De stad van goud van Peter Dickinson bekroond; '86 was het jaar van Roosje Weiss van Innocenti en dit jaar tenslotte staat Stephan Zavrel voor zijn illustraties in Die Blumenstadt in de schijnwerpers.

Min of meer traditie is het om aan een bekroonde illustrator een tentoonstelling te wijden. Rond het werk van Zavrel, dat inmiddels al twintig titels omvat en waarvan lang niet alles in Nederlandse vertaling is verschenen, was dus een omvangrijke, kleurrijke tentoonstelling gewijd, begeleid door een evenzo kleurrijke catalogus. In een vorig jaar in dit blad verschenen interview, dat Bregje Boonstra in Bologna met Zavrel had, heeft deze de boude uitspraak gedaan dat Sendak een historische vergissing is. ‘Iemand moet niet alleen maar op zichzelf gericht zijn. Hij moet bescheiden zijn en een kind willen begrijpen...’ Max en de Maximonsters was een prachtig idee, maar daarna was het op. Wat wil het geval? De allermooiste, allerleukste, allerontroerendste, etc. etc., tentoonstelling, dit jaar te zien in Bologna, was er een rond het werk van Maurice Sendak. Le Salon du livre de Jeunesse en La Ville de Rome presenteerde ‘Autour de Maurice Sendak’. Een prachtige tentoonstelling! De kleine kamertjes, elk met een ander behangetje en bestrooid met herfstbladeren, de grote en soms bewegende boekfiguren, de oorspronkelijke tekeningen (die Zavrel in genoemd artikel ‘kitscherige aquarellen’ durft te noemen) en de hier en daar, schijnbaar gedachteloos, neergezette dressoirs doen je de tijd vergeten. Je waant je ‘where the wild things are’. Max en zijn maximonsters vierden trouwens ook hun zilveren jubileum. De poppen naar het, inmiddels al klassiek te noemen, boek doken op tal van plaatsen op het

[p. 130]

beursterrein op.

Naast al dit schoons, zoals gezegd, nog andere tentoonstellingen, die ik helaas niet heb kunnen bezichtigen. Zo was er de traditionele illustratorententoonstelling met werk van 105 illustratoren uit 40 landen (Nederlandse kunstenaars ontbraken!), een tentoonstelling gewijd aan Australische illustratoren onder de titel ‘Koalas, kangaroos en koakaburras’ en, wegens het samenvallen van de 25-ste beursverjaardag met het 900-jarige bestaan van de universiteit van Bologna (de oudste van Europa), tenslotte een overzichtstentoonstelling getiteld ‘Boeken, studenten en leraren van de Universiteit van Bologna’.

De beurs

Wat was er zoal te zien en hoe hebben de vaderlandse uitgevers hun kostbare tijd doorgebracht? Ogen, oren, voeten en handen kom je te kort om alles op te nemen. Als eerste oriëntatiepunt rende ik snel naar de Nederlandse straat (duidelijk te herkennen aan het rood-wit-blauw vlagvertoon). Vandaaruit de eerste schreden gezet richting Groot-Brittannië. Goed ingerichte stands, aardige en behulpzame mensen en bovendien had Engeland een aantal beroemdheden meegebracht. Zo waren daar Tony Ross, het echtpaar Burningham-Oxenbury, Babette Cole, Charlotte Voake en Anthony Browne. En natuurlijk waren er vooral veel boeken. Naast de vele picture books vielen een tweetal andere zaken op. Het aantal nonfiction titels en de zgn. ‘WizPax’. De informatieve boeken waren talrijk, veelal verschijnend in series als bijvoorbeeld ‘Let's imagine...’, voor jonge kinderen die de hen omringende wereld willen ontdekken (the Bodley Head), ‘Cherrystones’ een succesvolle serie, ook voor jonge kinderen, over tal van beroepen, ‘Focus on’, een serie die verschillende landen bij kinderen in de leeftijd van 7 tot 11 jaar introduceert (beide van Hamish/Hamilton), ‘A century of change: 20th century’ kijkt themagewijs naar de veranderende wereld (Hodder & Stoughton) en ga zo maar door. Ook veel aandacht voor beroemde personen. Zo is er een serie genaamd ‘Profiles’ met biografieën van o.a. Anne Frank en John Lennon, en een serie ‘In her own time’ over wereldberoemde vrouwen (o.a. Winnie Mandela) voor 11- tot 16-jarigen. Al deze boeken vol veelgevraagde informatie zagen er prachtig uit. Een paradijs voor spreekbeurt- of projectgerichte kinderen. Voorts vielen de zogenaamde ‘WizPax’ van uitgeverij Octopus op. Is hier sprake van een trend of is er een tijdelijk gat in de markt ontdekt? Het principe, boekje plus bijbehorende attributen, levert verbazingwekkende resultaten. ‘Activity-packs’ met o.a. de titel Spycatcher, waarin naast het boekje een vergrootglas plus stempelkussen voor kleine speurders zijn verpakt. Of de ‘Make your own...’ en noem maar een zijstraat. Alles is mogelijk, van ‘amazing masks’ tot ‘dressing-up dolls’. Daarnaast zag ik nog ‘Playtime’ (boek met beestje), ‘bathtime’ (waterbestendig boek met dito beestje) en ‘first play pack’ (boek, cassette en pennen).

Ook zijn de Engelsen goed in het produceren van zgn. ‘Giant Books’, boeken zo groot als een kleuter (bijvoorbeeld The boy who thought he was big). Afijn, de Engelse hal alleen al was aantrekkelijk genoeg om er dagen in door te brengen. Eén opmerkelijk feit dient nog gemeld te worden alvorens de ‘reis om de wereld in 3 dagen’ voort te zetten. Het betreft de publikatie The same but different met illustraties van Arthur Robins en een tekst van Tessa Dahl. Jawel, de dochter van de grote meester himself! De uitgever (Hamish/Hamilton) was er niet bijster enthousiast over. Sterker nog, nadat ik het boek had bekeken, werd het snel weer onder de nieuwste Babette Cole (weer zo'n fantastisch humoristische bewerking van een sprookje) gelegd, terwijl het schaamrood op 's mans kaken verscheen. In een andere hal waren de duits- en franstalige uitgevers vertegenwoordigd. De Franse afvaardiging was qua presentatie wat magertjes, vooral in vergelijking met hun Duitse collega's. Eén hele grote gezamenlijke stand, waar standhouders op de tweede dag slechts sporadisch te vinden waren. Wat mij vooral opviel waren de vele marmotten en bevers in de Franse prentenboeken. Duitsland kwam, zoals gezegd, beter voor de dag. Met name de stand van Ravensburger mocht er zijn.

Het door Mirjam Pressler in het Duits vertaalde Der Zirkus Leo Löwenzan van Burny Bos en The Tjong Khing stond er te pronken evenals een uit Amerika vertaalde serie detectives Alfred Hitchcock empfiehlt. De Amerikanen waren trouwens ook dit jaar in weer grotere getale aanwezig. De algemene indruk was een grote mate van overeenstemming met de Engelsen, zij het met de kanttekening dat alles veel commerciëler aangepakt werd. Zijn de Engelsen al trots op hun ‘full-colour’ uitgaven, de Amerikanen kleden de boeken nog meer aan.

Popjes, beertjes en andere attributen (Alona Frankl's Potje werd geleverd met een piepklein potje!) moeten een boek nog efficiënter doen inwerken op kinderen. Ook veel aandacht voor cassettes, zowel audio als video. De ‘Houghton Mifflin Author and Artist Videotape Series’ toont schrijvers en illustratoren in hun dagelijkse bezigheden; kinderen kunnen een boek geboren zien worden. Delacorte Press presenteerde trots the return of Hugh Lofting's beloved Doctor Dolittle. Echter wel in gewijzigde vorm: enkele gebeurtenissen in de oorspronkelijke boeken ‘were considered by some to be disrespectful to ethnic minorities and therefore perhaps inappropriate for today's young reader’. De Amerikanen hadden Peter Spier meegebracht. Deze oorspronkelijk Nederlandse auteur en tekenaar vertelde dat hij nu bezig is met een boek over de dood. En dan natuurlijk de, in elke hal, veelvuldig voorkomende Italianen. Er waren dit jaar 171 Italiaanse uitgevers, en ze waren zeer nadrukkelijk aanwezig. In hun schreeuwerige, kitscherige stands moest je soms zoeken naar de kinderboeken. Het is te merken dat de media, en dan met name de televisie, een grote rol spelen in de Italiaanse kindercultuur. Ook veel tijdschriften om verstrooiing in te vinden. Wél besteden de Italianen bijzonder veel aandacht en geld aan educatieve boeken die handelen over de eigen cultuur en geschiedenis (‘Storia dell’...’). Prachtige boekwerken waarin ontelbare mooie kleurenfoto's zijn opgenomen. Welke landen zijn niet aan bod gekomen? Teveel. Met dat ene stel benen dat je hebt loop je toch als eerste naar welbekende taalgebieden en culturen.

Grieks, Hebreeuws, Russisch en bovendien de verschillende Afrikaanse taalgebieden waren even té ver. De ontwikkelingslanden hadden bovendien geen eigen ‘straat’.

Hun stands waren sober ingericht. Ze verdienen een volgende keer zeker meer aandacht.

Vlaanderen en Nederland

In de stand van de gezamenlijke Vlaamse uitgevers veel aandacht voor jeugdboekillustraties. In een tentoonstelling met begeleidende brochure passeerden 22 Vlaamse illustratoren de revue (waaronder Rita van Bilsen, André Sollie, Lieve Baeten en Geert Vervaeke) die zich sinds 1980 een plaats hebben verworven. ‘Als vandaag de dag het Vlaamse kinder- en jeugdboek meer slagkracht krijgt, is dat in belangrijke mate te danken aan het feit dat het er alsmaar pittiger en leuker gaat uitzien... de affiches voor onze jeugdboekenweek maken zelfs onze noorderburen happig, die ook meer en meer in hun recensies hun waardering voor de Vlaamse tekenpen verwoorden’.

De vertegenwoordiger van de Vlaamse uitgeverij Facet was buitengewoon enthousiast over het succes van de nieuwe Amerikaanse schrijver Anthony Horowitz. Na het veranderen van Etter in Daar ga je, Frederick Bower loopt het boek als een trein. Ondertussen zijn al twee nieuwe titels van deze (scenario)schrijver verschenen en zijn er plannen voor de vertaling van een vierdelige serie van Horowitz’ hand.

De Nederlandse uitgevers brengen bijna allemaal hun bekroonde auteurs naar voren; zelfs de genomineerde kinderjurytitels zijn potentiële aandachttrekkers. De, net vóór Bologna, bekroonde Annetje Lie is middels een poster met ‘Woutertje-Pieterse prijs’ ook in de spotlights geplaatst. (Bij een Australische uitgever ontdekte ik het boek Annabel Lee van Edgar Allen Poe...). Om maar met dit boek te beginnen: belangstelling was er genoeg. Liesbeth Schuurman van Unieboek/van Holkema & Warendorf vertelde me dat de rechten immiddels zijn verkocht aan Duitsland en dat van Engelse, Deense, Zweedse, Franse en Amerikaanse zijde veel belangstelling bestaat. Voorts veel interesse voor bekroonde auteurs als Wim Hofman (wiens Straf al was verkocht aan Noorwegen), Henk Barnard en Jaap ter Haar. Tevens toonde zij me een prachtig boekje waarvoor zij tijdens de beursdagen co-producenten had gezocht. Het gaat om een zgn. ‘ster-boek’: een acht-kantig, hardkartonnen boekje dat, wanneet het uitgevouwen is, in het midden de vorm van een ster aanneemt. Het

[p. 131]

boekje, getiteld Er zit een merel in de tuin, geeft in uitgevouwen vorm een cirkelgedicht van Wiel Kusters omlijst door mooie kleurentekeningen van Robine Clignett (bekend van De hoge hoed van de schoorsteenveger).

Mededinger dit jaar voor beide Bolognese prijzen was uitgeverij Gottmer met Rob Bol van Pieke Steuvel en Dikkie Dik, het tweede boek vol avonturen. Zwijsen dong mee voor de ‘Graphic Award’ met vier titels uit de serie Step-boekjes (Een dief op het dak, Niet doen muis!, Waar is de jas? en Pas op of ik bijt.

Voor uitgeverij Van Goor kwam de belangstelling voornamelijk van Duitse zijde; alleen Imme Dros met De Trimbaan kon ook op interesse uit Engeland bogen. Hans Hagen, Iwan Wollfers en Jacques Vriens komen wellicht op de Duitse markt.

En wat deed De Rode Prinses (waarvan inmiddels een tweede, herziene druk is verschenen)? ‘Wij hebben zeer veel belangstelling ontvangen. Wij zijn zowel in Denemarken, Zwitserland, Frankrijk, Engeland als ook in Amerika enthousiast bejegend’. De Duitse vertaling was er al vóór Bologna; Bertelsman Verlag zal de prinses in september, inclusief de illustraties van Fiel van der Veen, op de markt brengen. Volgens Ruurt van Ulzen van uitgeverij Holland was er ook aandacht voor de andere genomineerde kinderjurytitels, Sebastiaan rare banaan van Mieke van Hooft en Tessa in de brugklas van Diet Verschoor. Verder had Holland van Ravensburger de rechten gekocht voor Tschini ist unglaublich; geschreven door W. Tobler met illustraties van Hans de Beer.

Zo komen we natuurlijk vanzelfsprekend bij Liesbeth ten Houten van uitgeverij Leopold terecht, een ‘beerfan’ van het eerste uur. Enthousiast vertelde zij dat er een tweede boek over de ijsbeer verschijnt in een oplage van 30.000 exemplaren.

Aangezien Liesbeth in het gezelschap van Max Velthuys verkeerde vernam ik ook dat hij het kinderboekenweekgeschenk voor de jongste leeftijdscategorie gaat schrijven (Joke van Leeuwen schrijft het andere geschenkboek). Bovendien vertelde Max Velthuys dat zijn ‘klein mannetje’ in Duitsland voor de televisie verfilmd wordt en dat het wel heel raar moet lopen, wil het ook niet op de Nederlandse buis verschijnen. De aangewezen persoon daarvoor is natuurlijk Burny Bos. Zijn ‘Liesje’ zal in ieder geval op de VPRO-televisie vertoond worden. Ook is er inmiddels een vierde ‘Ko de Boswachter’. Van Jan de Zanger zal een nieuw boek verschijnen, getiteld Poepoe, dat gaat over een stiefoma. Desnoods met geweld is verkocht aan Denemarken en Ik ben naar Wladiwostok verschijnt in het Zweeds bij uitgever en schrijver Lennart Frick. Wie niet weg is wordt gezien van Ida Vos komt in Amerika en Zwitserland uit, Hoe schilder, hoe wilder, waarvan het tweede deel op stapel staat, van Miep Diekmann verschijnt in Tsjechoslowakije en Rusland. Rivière & Voorhoeve heeft hele goede zaken gedaan met de boeken van Rien Poortvliet over de kabouters. Naast de Scandinavische landen zijn de rechten verkocht aan Frankrijk, Italië, Spanje, Duitsland en Amerika. Zelf kochten zij de rechten van Dr. Hedgehog; De avonturen van dokter Egel zal voorjaar '89 verschijnen.

Tot slot uitgeverij Lemniscaat. Schubert's nieuwste is goed verkocht, tot aan de Farö-eilanden toe. Verder stelde Susanne Padberg dat Het onzichtbare licht van Hartman in een vertaling van Patricia Crampton (IBBY) naar Engeland gaat en de Vogelvrije vrienden van debuutauteur Gijs Wanders misschien naar Duitsland. Jan Terlouw blijft nog steeds de meest vertaalde auteur van Lemniscaat. Aangekocht zijn een boek van Michael Foreman, Edmond went far away en een boek van R. Graham met illustraties van Susan Varley, Jack and the Monster. ‘A monster has come to live in Jack's house. A monster who howls at night, doesn't eat properly and makes a mess everywhere. But is it really a monster?’ Rond 6 tot en met 9 april 1989 zal blijken of dit zo is.