Leesgoed. Jaargang 15

Leren schrijven voor kinderen per cursus
Of: hoe zwart haar maar moeilijk blond wordt, een verkenning
Door Martin Heijs

Voor degene die een cursus creatief schrijven wil volgen bestaan er verschillende mogelijkheden. Instellingen als de LOI en het NTI verzorgen schriftelijke cursussen verhalen schrijven. De Jacob van Maerlant Stichting laat lezingen geven. In Amsterdam zit sinds 1984 De Schrijversvakschool 't Colofon, een vierjarige part-time opleiding, die de studenten zover wil scholen dat ze van het schrijven hun broodwinning kunnen maken. Verder worden er in de meeste grote steden regelmatig workshops schrijven en dichten georganiseerd. Wat leren de cursisten en studenten? In hoeverre wordt in de lessen het antwoord gegeven op de vraag hoe je een kinderboek schrijft? Een kleine verkenning. De auteur is freelance journalist.

Wie aan het eind van de jaren dertig vooruit wilde komen kon daarbij de hulp inroepen van De Kanarie Universiteit. De Kanarie Universiteit, een idee van N.V. Maandblad Succes in Den Haag, bestond uit een lange reeks kanarie-gele boekjes over de meest uiteenlopende onderwerpen. Wie de deeltjes in volgorde van verschijnen aanschafte was na de aflevering Goede Manieren toe aan deel 43, Geld Verdienen Met Een Schrijfmachine. Zestig pagina's op A7-formaat, om de lezer om te scholen tot schrijver, voordat hij door kon gaan met deel 44, Zóó Wordt U Een Goed Skiër.

De Kanarie Universiteit werd na de oorlog opgeheven maar degene die vandaag een cursus creatief schrijven wenst te volgen hoeft niet lang te zoeken. Instituten voor schriftelijk onderwijs bieden hun lesmateriaal door middel van advertenties in televisiegidsen en de ANWB-bladen aan.

Vrijwel iedere stad die groot genoeg is voor een HEMA-vestiging, blijkt ook groot genoeg te zijn voor regelmatig terugkerende workshops schrijven. In Amsterdam zit sinds 1984 een opleiding tot schrijver, De Schrijversvakschool 't Colofon.

Met het bestaan van de cursussen is de vraag of schrijven te leren is al beantwoord. Het lijkt voor de hand te liggen dat de cursist aan het eind van de lessen weet hoe hij een (kinder)boek moet schrijven. Hoe wordt de cursist op weg geholpen, ofwel, het schrijven van een kinderboek volgens een aantal instituten tussen LOI en Colofon.

De cursussen

De pretenties van de cursussen lopen sterk uiteen. Waar de ene cursus slechts een creatieve stimulans wil bieden, belooft de ander gouden bergen. Winstgevend Schrijven in Papendrecht is uitgever van de schriftelijke cursussen Verhalend Schrijven en Commercieel Schrijven. In de kennismakingsbrochure van ‘de meest volledige praktijkopleiding in het Nederlands taalgebied’, wordt de adspirant-cursist op het hart gedrukt dat hij zijn talenten vooral niet moet onderschatten. ‘Grijp naar de sterren, dan heeft u straks geen modder in uw handen’, luidt het motto. Met behulp van Winstgevend Schrijven kan de cursist een succesvol auteur worden met een inkomen van een paar duizend gulden tot ƒ 150.000,- per jaar.

Docenten zullen behulpzaam zijn bij het zoeken naar de uitgever die mag delen in het fortuin. De cursus Verhalend Schrijven duurt minimaal zes maanden, een maximale tijdsduur is er niet.

Winstgevend Schrijven stelt geen toelatingseisen, ook niet aan de beheersing van het Nederlands. Iedere uitgever heeft immers een corrector in dienst. Hij kan de teksten van taal- en stijlfouten zuiveren.

De Leidse Onderwijsinstellingen (LOI) en het Nederlands Talen Instituut (NTI) hebben beide een cursus Creatief Schrijven in hun pakket zitten. De duur van de LOI-cursus ligt tussen de 9 en de 13 maanden. In de inleiding op de cursus stelt de LOI: ‘Men kan zich afvragen of creatief schrijven zich wel voor onderricht leent. Inderdaad, eigenlijk is het louter creatieve van schrijven nauwelijks te leren.(...). Zeker, er zijn regels te geven en een aantal vaardigheden te leren. Maar dat is niet genoeg. Er blijven te veel factoren die niet in regels zijn onder te brengen, maar die toch van groot belang zijn. (...) Wat deze kursus doet, is dan ook niet zozeer opleiden tot, als wel attenderen op en corrigeren van.’

De cursisten, van wie een redelijke beheersing van het Nederlands wordt ver-

[p. 196]

wacht, kunnen hun verhalen publiceren in het blad LEI.

De deelnemers aan de cursus Verhalen En Artikelen Schrijven van het NTI moeten over enige aanleg en belangstelling voor het schrijven beschikken. In de cursus, die gemiddeld 14 maanden duurt, hoopt het NTI bestaande talenten te ontwikkelen en te onderbouwen met techniek. De workshops schrijven verschillen onderling sterk. Hoewel ze vaak onderdeel uit maken van een vast cursuspakket van creativiteitscentra en instellingen voor kunstzinnige vorming, hebben ze een incidenteel karakter. Daarom wil ik ze hier verder buiten beschouwing laten.

De Schrijversvakschool 't Colofon neemt tussen de workshops en de schriftelijke cursussen een aparte plaats in. 'T Colofon begon in 1984 met een vierjarige part-time opleiding. Uitgangspunt is, zo wordt met enige voorzichtigheid gesteld, dat de student aan het eind van zijn opleiding in staat is het schrijven tot broodwinning te maken. Over de toelating van de student tot de school wordt, op basis van door de student ingezonden materiaal beslist.

De opleiding begint met een basisjaar, waarin veel aandacht wordt besteed aan schrijftraining. Daarnaast vindt er in het eerste jaar een oriëntatie op de vier hoofdvakken - drama, poëzie, non-fiction, proza - plaats. In de daarop volgende drie lesjaren kan de cursist zich buiten de verplichte schrijftraining om specialiseren in een van de vier hoofdvakken. Behalve de vierjarige opleiding organiseert 't Colofon bijna 20 op zich zelf staande cursussen die allen betrekking hebben op een van de onderdelen van het vak schrijven.

De docenten aan de opleidingen zijn in vrijwel alle gevallen Neerlandicus en/of schrijver.

Lesmateriaal

De schriftelijke cursussen bestaan uit uitgebreide lespakketten die de student in afleveringen krijgt toegestuurd. Op 't Colofon wordt zonder schriftelijk materiaal les gegeven. Wel wordt er enige literatuur aanbevolen.

De schriftelijke cursussen zijn allemaal volgens een vergelijkbaar patroon opgebouwd. Begonnen wordt met een algemene inleiding waarin de cursist uitgelegd wordt wat creatief schrijven precies inhoudt. Het verschil tussen ‘kunst’ en ‘ambacht’ is een onvermijdelijk onderwerp. Een geslaagd cursist is nog lang geen schrijver, wordt er impliciet gesteld. Alleen Winstgevend Schrijven doet het zonder dit voorbehoud.

In de eerste lessen wordt het schrijven voorzien van een theoretische achtergrond. De geschiedenis van het verhalen vertellen, de motivatie om te schrijven, overwegingen bij de begrippen fantasie en werkelijkheid en een beknopte literatuurgeschiedenis zijn daar onderdeel van. De waarneming als basis voor een te schrijven verhaal wordt bestudeerd. Waaruit put ik mijn onderwerpen en hoe maak ik die onderwerpen geschikt voor een verhaal of roman?

Hoe documenteer ik me? Hoe controleer ik mijn gegevens?

In het strikt theoretische gedeelte worden deze vragen van passende antwoorden voorzien.

De lessen die direct betrekking hebben op het schrijven zelf concentreren zich voornamelijk op de onderwerpen verhaalstructuur, grammatica en stijl. Fragmenten uit bestaande literaire verhalen krijgen daarbij een belangrijke rol toebedeeld. Analyse van deze fragmenten levert nieuwe regels op. De fragmenten in de Winstgevend Schrijven-cursus zijn speciaal voor de methode geschreven. Opvallend is verder dat de schriftelijke cursussen rijkelijk zijn voorzien van uitspraken van bekende auteurs over het schrijversvak.

Aan het eind van een lesonderdeel krijgt de cursist de opdracht om de pas geleerde regels in een verhaal te verwerken. Deze opdrachten en de correcties van de docent daarop vormen het meest essentiële deel van de cursus. De docenten trachten de cursisten te sturen en te stimuleren en hopen op die manier te bewerkstelligen dat het werk van de leerlingen uitstijgt boven een spel met regels en verboden. Het slot van de cursussen verschaft de leerling inzicht in de wereld uit uitgevers. Hoe dient hij, als het dan zover is, zijn manuscript aan te bieden aan een uitgever. Er wordt beknopte informatie verstrekt over royalties en contracten.

Ook in de lessen op 't Colofon is de analyse van gedeeltes uit bestaande literaire teksten belangrijk. Op deze manier worden schrijftechnieken besproken en toegelicht. De student krijgt vervolgens opdracht om met deze technieken aan het werk te gaan. Voor een gedeelte gebeurt dit tijdens de lessen maar van de Colofon-student wordt ook verwacht dat hij buiten de lessen, twee uur per dag aan het schrijven besteedt. Het materiaal dat in die tijd ontstaat wordt klassikaal besproken en deze gesprekken geven gestalte aan nieuwe lesonderdelen.

Schrijven voor kinderen

De drie schriftelijke cursussen behandelen alle het onderdeel ‘Schrijven voor kinderen’. De lessen zijn echter facultatief. In dit gedeelte van de cursus ligt het accent op de geschiedenis van het jeugdboek en de plaats van het kind in de samenleving. Om de student inzicht te geven in de belevingswereld van het kind wordt er een gedegen aandacht aan vakken als pedagogie gegeven.

Bij de schrijftechnieken blijft het basisgedeelte van de cursus belangrijk. Bepaalde technieken worden toegespitst op het jeugdboek en de opdrachten die de cursisten krijgen zijn een afgeleide van eerdere opdrachten. Het onderdeel ‘Schrijven voor kinderen’ komt niet voor in het pakket van de opleiding aan 't Colofon. Wel is er een op zichzelf staande cursus Schrijven voor kinderen.

Deze cursus bestaat uit 9 lesavonden, verdeeld in 2 blokken. De cursus is vooral bedoeld om mensen tot schrijven te stimuleren en niet om de student allerlei technieken bij te brengen.

Of het nauwgezet volgen van de technieken die de cursist in zijn lessen heeft leren kennen ook een (kinder)boek oplevert is maar de vraag. Wie met de vraag ‘Hoe schrijf ik een kinderboek’ op zoek gaat in het cursusmateriaal komt verrijkt met een uitgebreide achtergrondkennis en een hoop technische vaardigheden, maar zonder een antwoord op de laatste pagina. Tenzij hij er vanuit gaat dat het schrijven van een kinderboek niet meer is dan het in de juiste volgorde uitvoeren van een aantal regels en technieken.

Volgens Jannie Hutten, docente ‘Schrijven voor kinderen’ aan de LOI, moet een cursist die de basislessen en het onderdeel ‘Schrijven voor kinderen’ heeft gevolgd, wel in staat geacht worden om een kinderboek te schrijven. Toch blijkt er één probleem te zijn: ‘Veel mensen blijken wel in staat te zijn om de technieken te hanteren maar niet om een behoorlijk verhaal te verzinnen. Je merkt van cursisten dat ze het haar van een vriendin, dat in werkelijkheid zwart is, in het verhaal niet in blond kunnen veranderen. En daar begint het nog maar mee.’

Rita Törnquist, docente ‘Schrijven voor kinderen’ aan de cursus van 't Colofon, twijfelt aan het belang van de regels in de cursus: ‘Met het geven van allerlei regels en technieken leer je niemand een verhaal schrijven. Het belangrijkste is dat er een proces op gang komt waarin mensen ontdekken dat ze kunnen schrijven, dat ze vrijer ten opzichte van het eigen werk komen te staan en dat de techniek op gang komt. Die stoot in de juist richting probeer ik te geven. Maar, het schrijven zelf, dat moet van binnenuit komen en van binnenuit groeien.’

Een NTI-docent zegt dat zijn cursus niet leert hoe je een boek moet schrijven maar wat de techniek van het schrijven is.

Voor de studenten blijken de inzichten in de schrijftechnieken wel belangrijk te zijn. Daarnaast vormt de plicht die de deelname aan een cursus Verhalend Schrijven oplevert en het contact met medestudenten een stimulans te vormen om ook te gaan schrijven. Alleen, de vraag ‘Hoe schrijf ik een kinderboek?’ blijkt eerder een vraag te zijn waarmee de cursus eindigt dan waarmee hij begint.