Leesgoed. Jaargang 15

[p. 197]

‘Wat Pierre Janssen heeft met beeldende kunst heb ik met gedichten’
Een interview met Karel Eykman
Door Maria van der Aalsvoort

Veel auteurs komen via de pagina's van tijdschriften bij een uitgeverij terecht. Literaire tijdschriften zijn kweekvijvers voor boekenschrijvers. Dat geldt dus ook voor de Blauw geruite kiel: van veel auteurs die eerst stukjes, verhalen of gedichten in de Kiel afgedrukt zagen verscheen later een boek. Vooral veel dichters vonden via de Kiel een uitgeverij, en daarbij werden zij bijgestaan door de redactie, en dan met name door Karel Eykman. Een blik in de keuken. De interviewster is freelance journalist.

Karel Eykman begon als schrijver voor kinderen met bijbelbewerkingen voor het IKON-tv-programma Woord voor woord. Later leverde hij als lid van het schrijverscollectief teksten voor de Stratemaker-op-zee-show, de Film van Ome Willem, de J.J. de Bom-show en nu weer voor Het Klokhuis. Maar ook daarbuiten schreef Karel Eykman talloze scripts, toneelstukken, gedichten, school- en leesboeken voor kinderen.

Een aantal jaren was hij bovendien mede eind-redacteur van de Blauw Geruite Kiel, de kinderkrant van Vrij Nederland, waarvoor hij zich met name bezig hield met kindergedichten. Want dat is in al zijn veelzijdigheid zijn grote passie. ‘Ik wil kinderen aanmoedigen om poëzie te lezen en schrijvers stimuleren om poëzie voor kinderen te schrijven.’

Op mijn vraag of hij zijn opvolger bij de Blauw Geruite Kiel, Ivo de Wijs, heeft ingepraat reageert hij met een schaterlach: ‘Oh nee daar is Ivo veel te eigenwijs voor! “Mensen die gedichten schrijven die niet rijmen gaan een heel moeilijke tijd tegemoet Karel” plaagde hij me. Ivo is veel meer iemand van de Doctorandus P. school. Waar versjes rijmen en het metrum deugt. En natuurlijk van een paar mensen, zoals Johanna Kruit of Daniël Billiet, heb ik gezegd “Dat zijn oude klanten van me, wees daar een beetje voorzichtig mee”. En dat is hij ook. Hij plaatst veel van Johanna Kruit bijvoorbeeld.’

- Jij lette op andere dingen?

‘Ik heb ook niet die achtergrond van een studie Nederlands. En ik kom natuurlijk niet voor niets uit het schrijverscollectief, waarin we allemaal onder invloed van Willem Wilmink staan. Ik houd van emotionele, warme gedichten. En dag geldt zeker voor kinderpoëzie, waarbij de conversatie met de lezer erg belangrijk is en de gedichten veel eerder gehóórd dan stil en aandachtig gelezen willen worden. Het is veel meer dat speelse en emotionele. En eenvoud is belangrijk: niet als volwassene tegenover kinderen, maar op gelijk niveau praten over dingen die je alle twee raken. Zoals Ted van Lieshout, die tekeningen maakt terwijl hij zijn gedichten voorleest en uitlegt wat ze met hemzelf te maken hebben.’

- Hanteerde je nog andere criteria?

‘Het belangrijkste criterium is voor mij altijd geweest dat een gedicht iets méér moet zijn dan alleen een notitie. Van iets gewoons moet iets bijzonders gemaakt zijn: dat is het geheim van de dichter. Er zijn gedichten die alléén maar grappig zijn of alléén maar klankspel, of alléén maar diepe gedachte.

Karel Eykman

Als ik het gevoel heb, dit is alleen maar dit of dat, dan is het voor mij te weinig. Zo klinken bepaalde klanken eng, of grappig en hebben ze daarom een functie. Maar als een gedicht alleen maar een aaneenschakeling van klanken is, vind ik het niet interessant. Gedichten moeten ook inhoud hebben. En daarmee bedoel ik vooral aandacht voor het gewone en dat combineren met andere dingen waardoor het bijzonder wordt. Judith Herzberg over een theelepeltje dat vervangen moet worden omdat het niet geschikt is voor de vaatwasmachine. Het afscheid van dat theelepeltje wordt zo verwoord dat het om meer gaat dan alleen dat lepeltje, maar wat dat is weet je niet. Annie M.G. Schmidt kan dat ook zo goed: aandacht geven aan dingen die op zichzelf heel bescheiden zijn, een dood vogeltje of een streepje zonlicht door het gordijn.’

- Kun je dichters daarin trainen?

‘Nou, soms zie je het andere uiterste, zijn ze te moralistisch, schrijven ze alleen op wat ze te vertellen hebben. En het is een misverstand te denken dat poëzie het fraai verwoorden van een diepe gedachte is. Of dat de inhoud met veel nadruk gebracht moet worden. Zo stopte Johanna Kruit vaak een conclusie in het slot. Ik attendeerde haar daarop, legde mijn hand over die laatste regels: kijken of het zonder kan. Als ze het wil laten staan, ook goed. Het is haar gedicht! Maar denk er eens over na. Een ander voorbeeld. Bas Rompa, en die noem ik met trots want hij is een van de dichters van mijn stal, schrijft in Blits (1):

Ben je boos
pluk een roos
Zet 'm op je hoed
dan ben je morgen weer goed

Helpt het niet
ben je kwaad
Dan volgt nu betere raad
Ben je boos
pak 'n doos
Geef 'm 'n schop
of verscheur 'm dat lucht op.

Dit gedicht zou ik niet in de Blauw Geruite Kiel hebben opgenomen. Het past wel in een bundel, maar zo alleen is het veel te mager: een aardige opmerking op rijm gezet. Ik zou in zo'n geval gezegd hebben, stuur nog 's vijf andere, dan kan ik aangeven dit heeft wat en dat heeft nog te weinig.’ (Bladert enthousiast verder.)

Onbeweeglijk ligt mijn wijk
's morgens in het volle licht
de rijen slapende huizen
houden alles in evenwicht

De natte tuintjes en de auto's
verstoren de stilte niet
en de mussen en de merels zingen
fluisterend hun lied

ik ben het die de dag aankondigt elke morgen
ik fiets door mijn straat om de krant te bezorgen.

[p. 198]

‘Dit gedicht heeft het naar mijn gevoel dus wel. Het is misschien niet eens zó bijzonder, maar het is zuiver en rijmt niet nadrukkelijk. Ik heb destijds voorgesteld om een of twee regels te veranderen, waarin hij het tè mooi wilde zeggen. En die raad heeft hij opgevolgd.’

- Reageerde je altijd uitgebreid op ingezonden werk?

‘Het probleem van Karel Eykman is dat hij te graag aardig gevonden wil worden. En ik ben voorzichtig. Want misschien is het wel een meesterwerk en heb ik het niet door.’ (Lachend.) ‘Een assertiviteitstraining zou aan mij goed besteed zijn. Het beantwoorden van de post schoof ik vaak maanden voor me uit en dan nog schreef ik vriendelijk: “Het is iets voor een andere leeftijd, probeert u het eens bij Okki.”

Daarnaast was ik mild in mijn kritiek omdat ik mezelf niet zag als belangenbehartiger van de Blauw Geruite Kiel, maar van de schrijver. En met dichters omgaan vereist nu eenmaal een bepaalde tact. Eerlijkheid is dan niet het enige. Je bent bovendien in zó'n machtspositie. Je beslist over plaatsing en uiteindelijk gaat het daar natuurlijk om!’

- En kritische begeleiding is bij die weg daar naar toe niet goed mogelijk?

‘Nou, dat is soms gevaarlijk. Als je te duidelijke richtlijnen geeft dan gaan ze gedichten maken die ik misschien mooi zal vinden. Ze moeten op de eerste plaats zelf hun weg zoeken: is het gedicht alleen een notitie of heeft het net iets meer. En dat is moeilijk, ik kan me er ook wel eens in vergissen. Criteria als het gebruik van moeilijke woorden of de zinslengte spelen bij mij een ondergeschikte rol. Natuurlijk moeten kindergedichten een bepaalde toegankelijkheid hebben, maar dat zit 'm minder in zulke vrij technische dingen. Ze moeten over iets gaan dat kinderen kunnen vóelen. En op de eerste plaats moet je kijken of het jezelf aanspreekt.

Dat “volgens-mij-spreekt-dit-de-kinderenniet-aan” vind ik verkeerd en ook irritant. Zeg dan dat je er zelf niets aan vindt!’

- Hoe ging dat met ‘gearriveerde’ dichters?

‘De goede dichters stuurden eigenlijk nooit iets slechts op. En bovendien hebben die mensen vaak zoveel werk dat je als redacteur kan kiezen. Wel nam ik van hen altijd alleen maar het allerbeste. Terwijl ik bij beginnende dichters ook wel eens wat mindere kwaliteit plaatste, omdat je er altijd van leert als het gedrukt staat.’

- Stuurden kinderen ook wel eens gedichten in?

‘Een heel enkele keer. Soms kreeg ik op scholen iets toegestopt en bijvoorbeeld voor het themanummer “omgaan met je ouders” stuurde iemand het gedicht:

Eens was ik zaad
zie nu het resultaat,

wat een teleurstelling.

Later kwam ik op het Doe Maar Dicht Maar-festival die naam weer tegen. Ik ben op hem afgegaan en hij liet me meer van zijn puberpoëzie lezen. Toen ben ik echt gaan coachen, bracht hem in contact met Leendert Witvliet en zo. Bert Wagenaar heet-ie, onthoud die naam!’

- Je voelt je echt een pleitbezorger?

‘Jazeker! Wat Pierre Janssen heeft met beeldende kunst, heb ik met gedichten.

Op scholen, festivals, als redacteur van de Blauw Geruite Kiel, in de kunstredactie van Het Klokhuis: op een heleboel manieren ben ik bezig poëzie voor kinderen te verkopen. Dat grasduinen in zo'n bundel! Hier wat vinden, daar wat vinden. Of zoals Buddingh, Schippers of Komrij die lezers telkens op het verkeerde been zetten! Hoe meer mensen daar enthousiast voor worden (en met name kinderen omdat ik voor hen schrijf) hoe beter het is. Ik wil zowel kinderen aanmoedigen om die dingen te lezen, als schrijvers stimuleren om voor kinderen poëzie te schrijven. Ook als ze dat niet gewend zijn, maar ik vermoed dat ze de juiste toon kunnen treffen. Ik heb 't aan Toon Tellegen gevraagd en Rob Anker. Ook aan Schippers, maar van hem heb ik nooit iets los kunnen peuteren. En ik wijs Herman Kakebeeke op geschikt werk voor de Zonnewijzerreeks, of breng aankomende dichters met hem in contact.

Zelf las ik pas gedichten toen ik zestien, zeventien was. Lucebert, Schierbeek, Lodeizen noem maar op. Want voor jongere kinderen was er toen niets. Er was geen Annie M.G. Schmidt, er was Rie Cramer! Poëzie was iets moeilijker, iets ingewikkelds: “Wat bedoelt de dichter in regel veertien?” En niet iets waar je plezier mee kon hebben. Waar je mee kon spelen of jezelf in kon herkennen. Ik wil kinderen éérder enthousiast maken. Niet om ze voor te bereiden op “volwassen” literatuur, want kinderpoëzie heeft z'n eigen waarde. Maar als je er op je tiende niet van houdt is het nu eenmaal moeilijker er op je zeventiende van te houden.’