Leesgoed. Jaargang 15

Goed gelezen
Uit de B-kast
Door Joke Linders-Nouwens
Boeken voor lezers van 8-12 jaar

Omdat de toevoer van nieuwe kinderboeken zoals vaak in het najaar in een stroomversnelling raakt en de kwaliteit van het aanbod lang niet altijd uitnodigt tot diepgaande analyses, vat ik mijn kritische taak deze keer vooral op als een ordenende. Welke ontwikkelingen, tendenzen vallen er te signaleren?

1. Een overweldigende hoeveelheid beren. Deze zomer verschenen maar liefst 8 nieuwe berenprentenboeken, maar aangezien dat het specialisme is van mijn collega van de A-kast waag ik me daar niet aan, en één verhalend boek van Irina Korschunow, Klein Bontje wil groot Bontje worden. De Bijenkorf start een Bijzonder Ontwikkelde Beerproject en omringt haar BOB met tal van berenboeken die het afgelopen jaar verschenen. Welke psycholoog kan eens haarfijn uitleggen waarom knuffelige, vertederende, domme maar toch intelligente beren sinds Winnie de Poeh en Beertje Paddinton de harten van zovelen weten te veroveren?

2. Veel, heel veel uitgevers hebben ‘ontdekt’ dat er winst te behalen valt aan de eerste leesboekjes voor derdegroepers. (Dankzij het ministerie van Onderwijs weer een fraaie taalvervuilende uitdrukking erbij, waarvoor hartelijk dank.) De Lees je al serie van Van Holkema & Warendorf (f 12, 50 of Bfr 250 per deel) waarin eerder zulke voortreffelijke titels als Uk en Bur van Wim Hofman of de herdrukte Pozzebokken van Bouke Jagt en Peter Vos verschenen, is uitgebreid met twee titels. Jarig van Corrie Hafkamp, en Au, dat beest prikt, van Ditte Merle met vier informatieve verhaaltjes over beesten die prikken. Beide boekjes zien er aantrekkelijk uit en missen de stijvezinnetjes-stijl van veel andere boeken voor kinderen die net kunnen lezen.

De Schommel is een nieuwe serie (f 11, 25 / Bfr 225 per deel) passend bij Veilig leren lezen-leesboekjes 4, met woorden van het type klinker-medeklinker, medeklinker-klinker, medeklinker-klinkermedeklinker, eenvoudige samengestelde woorden, éénlettergrepige woorden met twee medeklinkers vooraan of achteraan en verkleinwoorden. Aldus de toelichting. De 8 titels worden gepresenteerd in een fel oranjerode kaft. Niet mijn favoriete kleur, maar zoals de uitgever zegt: het valt wel op. Het aardige aan deze serie is de combinatie van full page kleurenillustraties en

[p. 216]

zwart-witpagina's. Zwijsen zette er jonge én ervaren illustratoren voor aan het werk.

Binnen de beperkingen van de taalvoorschriften en het aantal beschikbare pagina's (16) ontstonden niet direct juweeltjes van fantasie.

Voor alle duidelijkheid. Ik geloof meer in teksten waardoor kinderen gegrepen kunnen worden dan in de volstrekt verantwoorde stap-voor-stap methode. Kinderen kunnen doorgaans meer naarmate je ze meer aanbiedt en prikkelt. Maar veel onderwijsdeskundologen denken hier anders over.

3. De heksenkringen dreigen overbelast te raken, zeker als je daar aanverwante soorten als griezels en potentaten bijvoegt. Eerst maar een opsomming: Heksenberg van Walter Wippersberg (Holland, ƒ 21,90 / Bfr 440); De bezeten dunschiller van Henk van Kerkwijk (Leopold, ƒ 24,50 / Bfr 490); De straat van de heksen van Mies Bouhuys (Querido, ƒ 19,50 / Bfr 390). Maar ook Wolvepastei van Andrew Matthews (Van Goor, ƒ 18,90 / Bfr 375) en Matilda van Roald Dahl (Fontein, ƒ 23,90 / Bfr 475) passen hier met enige moeite wel bij. De leukste boeken in dit rijtje zijn die van Roald Dahl, Mies Bouhuys en Andrew Matthews, mits je de voorschriften voor een goed kinderboek van Matilda hanteert. Zij vindt dat in een goed kinderboek grapjes moeten zitten. Omdat ‘kinderen niet zo ernstig zijn als grote mensen. Ze lachen graag.’ Matilda is trouwens het ongevraagde bewijs voor mijn hierboven spontaan geventileerde opvatting. Zij leert zichzelf namelijk lezen op driejarige leeftijd uit rondslingerende kranten en tijdschriften. Heeft op vierjarige leeftijd alle kookboeken in huis doorgewerkt en vervoegt zich als ze vier jaar en drie maanden is bij de bibliotheek. Van mevrouw Fens (leuke vondst van de vertaalster Huberte Vriesendorp) krijgt ze na lezing van alle kinderklassiekers, Charles Dickens, Hemingway en Steinbeck. Over al die boeken heeft ze dan ook nog iets zinvols te melden!

Maar Matilda is een boekenwurm - haar achternaam is Wurmhout! - en woont in een boek. Roald Dahl heeft voor dit produkt van zijn fantasierijke geest frequent gebruik gemaakt van bekende sprookjestrucs. Want de goedheid van Matilda en haar juf Engel - beiden slachtoffers van het grote kwaad - steekt wel erg schrijnend af tegen de onverschilligheid van Matilda's ouders of de wreedheid van Bulstronk. Bij haar pesterijen vergeleken is het wegknippen van Matilda door haar ouders alsof ze een korstje is, maar een onnozele daad. Het hoofd der school, Bulstronk, tiert en tiranniseert, zit vol heksenstreken en dient derhalve zoals dat gaat in een sprookje van het toneel verwijderd te worden.

Matilda ontwikkelt in al haar begaafdheid ook nog paranormale krachten en slaagt erin Bulstronk een vernietigende slag toe te brengen. Veel bevredigende ongein dus in een tamelijk bekende formule, maar dankzij de geestige dialogen, de ironische verwijzingen naar de machtspatronen in onze maatschappij en de onvoorwaardelijke keuze voor het onderdrukte kind toch weer een verrukkelijk Dahl-boek. Ook in Wolvepastei krijgen de gulzige koning en koningin een koekje van eigen deeg opgediend. Als alle door hen verjaagde koks en koksmaatjes de handen in elkaar slaan en een samenwerkingsverband aangaan met de bloedhonden van het paleis, wordt er een verrukkelijke wolvepastei gebrouwen waarin levende wolven schuilen die zichzelf op een koninklijk maal trakteren.

Het recept van de wolvepastei wordt de lezer hoofdstuksgewijs gepresenteerd. Met name een rijp en gulzig koninklijk paar, een flinke scheut commissaris van de belastingpolitie, een verse houthakkerszoon en drie wolven, een snufje leerlingkoks, een lepeltje klopjacht. Voeg één arrestatie toe, en twee ontsnapte bloedhonden etc. Een heerlijke formule voor een met vaart geschreven en vrolijk vertaald verhaal. Alweer van de hand van Huberte Vriesendorp. Wanneer krijgt zij nu eindelijk eens een prijs voor haar onvermoeibaar produceren van taalbloempjes? Lijkt me heerlijk om met veel overdrijving van stemgeluiden en armgebaren voor te lezen aan een klas derdegroepers.

De straat van de heksen is vakkundig geschreven. Beschrijvingen, handelingen, dialogen, emoties en verwijzingen naar de wanverhoudingen in ons maatschappelijk bestel wisselen elkaar bijna ongemerkt af en vormen samen een boeiend geheel. Mies Bouhuys heeft haar ongenoegen over onzorgvuldig omgaan met stadsplanning, met oude huizen en hun bewoners, met de wangedrochten van projectontwikkelaars vormgegeven in een verhaal dat voortdurend balanceert op de rand van de vraag: bestaan heksen echt of worden ze gemaakt door mensen die ergens bang voor zijn, repectievelijk anderen kwaad willen doen? Er komt geen eenduidig antwoord. Florien, de hoofdpersoon, heeft geen enkele moeite met beantwoording van die vraag in positieve zin. Ze ziet genoeg mysterieuze aanwijzingen. Maar de heksen in hun belaagd hofje dragen zelf andere, eveneens waarschijnlijke verklaringen aan.

Het verhaal doet qua thematiek denken aan boeken als Vechten voor een veldje van Corrie Hafkamp. Dankzij de onschuld van Florien en Michiel, hun geloof in de goede zaak en enige hulp van toeval, kranten en televisie wordt het hofje gered en vinden zelfs Floriens ouders elkaar terug.

Mies Bouhuys is erin geslaagd een veelheid aan onderwerpen en details op harmonieuze wijze in een prettig geschreven en toegankelijk verhaal te verwerken. De omslag van het boek, met illustraties van Francien van Westering op een prachtige paarse tint, is adembenemend spannend en mooi.

Naast deze twee boeken ogen Heksenwerk en De bezeten dunschiller respectievelijk als een enigszins braaf maar gezellig heksenwerkje op het thema ‘wat anders is, wordt niet gepikt’ en een sterk overtrokken kolderieke moderne variant op ‘er is meer tussen hemel en aarde dan wij kunnen zien’. Een reis langs vijf punten van een magische ster, die in verschillende landen blijken te liggen, de liefdesaffaires van de vader, het gestrooi met zout en de verliefdheid van Floris voor Fleur vormen een tamelijk onnozele geschiedenis. Er wordt veel aan elkaar gebreid, gelukkig in vrolijke opgewekte zinnen, maar het leidt nergens tot lachsalvo's, ernstige overpeinzingen en herkenning.

4. Een golf van crimi's en detectives is waarneembaar in de C-kast. Voor 10- tot 12-jarigen leverde Jan de Zanger met Poepoe (Leopold, ƒ 19,50 / Bfr 390) in dit opzicht een bijdrage. Zijn boeken kenmerken zich doorgaans door een stofkeuze die uitstekend inspeelt op de leefwereld en emoties van tieners. Dit keer richtte hij zich op een iets jonger publiek en koos hij voor een luchthartiger benadering van voornamelijk spanningoproepende vragen: wat is er precies gebeurd en wie heeft het gedaan. De eerste krachtige zinnen doen denken aan Emants' Nagelaten bekentenis. ‘Poepoe is dood. Vanmid-

[p. 217]

dag hebben we haar begraven.’ Zinnen die de lezer meteen op sleeptouw nemen. Wie was die Poepoe, waarom is het zo erg dat hij of zij dood is en wat is er precies gebeurd? Uitstekende ingrediënten voor een thriller die zich langzaam maar zeker ontvouwt. Er zitten grapjes met het alfabet in die een beetje flauw maar niet onsmakelijk zijn. De goede verstandhouding tussen Poepoe, de tweede vrouw van opa, en Abé is sympathiek en begrijpelijk. Beide voelen zich buitengesloten en zij delen elkaars gevoel voor humor.

Helaas wordt het spannende begin niet volgehouden. De wijze waarop Poepoe en Abé de mannen van de plantsoenendienst dwarsbomen geurt naar onnozelheid. En het einde van het verhaal past niet bij de opgebouwde spanning. Net een pudding van opgeklopt eiwit die in elkaar stort. Desondanks voedsel dat door menig lezer met smaak geconsumeerd zal worden, omdat het verhaal in vele opzichten aansluiting zoekt, respectievelijk vindt bij voorstelbare emoties en fantasieën van 10-jarigen, en dat ondanks de flashbacks met vaart geschreven is.

Dan resten nog enige titels die ik slechts kort kan duiden. De koffer van Saban Gunes (Leopold, ƒ 24,50 / Bfr 490), winnaar van de Jenny Smelis-Kiggenprijs, sluit goed aan bij de doelstelling van die prijs, namelijk intercultureel begrip tussen kinderen bevorderen. Het verhaal over de 12-jarige Turkse Ismet die van zijn vader in Nederland hoge verwachtingen heeft, maar teleurgesteld raakt door de ontmoeting met zijn vader, kenmerkt zich door een overdaad aan informatie. Samen met de zakelijk toelichting aan het einde van het boek wordt veel over de Turkse samenleving duidelijk: de familieverhoudingen en het sociale patroon van buren en vrienden. Omdat het vanuit een nadrukkelijk ikperspectief geschreven is, en Ismet's verlangen naar een voetbalshirt voor zijn hele team voor maar weinig Nederlandse kinderen navoelbaar zal zijn, wordt de identificatie er niet makkelijker op. Sfeer en ritme van de vertelling vond ik vanwege het uitheemse karakter geslaagd. Typisch een boek voor een klassegesprek of intercultureel project.

Majesteit, uw ontbijt, de door Sjoerd Kuyper (Leopold, ƒ 24,50 / Bfr 490) bewerkte sprookjes en legenden die vorig jaar door de VPRO-televisie werden uitgezonden, passen in een krachtige verteltraditie. Koning Donald die aldoor treurt om zijn geliefde vrouw Rosemonde en daarom voortdurend verhalen vertelt, is een tot de verbeelding sprekende figuur. Zijn verhalen klinken als een klok, geuren naar eeuwige liefde en romantiek, naar heldendaden en taalplezier. ‘Weet je liefste, als je praat vind je soms opeens woorden voor je verdriet. Woorden die je vaak niet eens kende voor je ze uitsprak.’ Mooi toch?

De vergelijking met Biegel's Sleutelkruid dringt zich onherroepelijk op, maar het raam voor de verhalen die de zieke koning Mansolein in leven moest houden, was sterker dan dat van Koning Donald die de dood van zijn vrouw niet kan verwerken.

De bonte hond (Querido, ƒ 25,- / Bfr 500) van Christine Nöstlinger, die daarmee de Oostenrijkse Staatsprijs won, past ook in een ouderwetse verteltraditie, De bonte hond is een uiterst sympathieke figuur die tegen zichzelf blijft praten ook als hij uitgelachen wordt, een hekel heeft aan stom gedoe en op reis gaat omdat hij weleens wat wil beleven nu hij zo lang geleefd heeft. Nöstlinger verzint leuke avonturen en details als een ratje-toemenu. De bonte hond ontmoet kleurrijke figuren en beleeft avonturen waarvan hij tot dan toe alleen maar gedroomd heeft. Allicht dat hij tenslotte met zijn grote vriend beer gelukkig naar huis terugkeert. ‘Je mist toch een heleboel als je nooit de wijde wereld intrekt. Maar je mist ook een heleboel, als je niet thuis bent.’ Met deze slotzin is het verhaal rond. Natuurlijk roept dit verhaal reminiscenties op aan Het onbegonnen feest van Els Pelgrom of Toen niemand iets te doen had van Toon Tellegen, omdat ook Nöstlingers verhaal zich helemaal afspeelt in een dierenwereld die de mensenwereld weerspiegelt. Ik vind De bonte hond iets minder geheimzinnig, maar het kan de vergelijking zeker doorstaan. Niet het minst dankzij de vertederende en komische kleurpotloodtekeningen van Jutta Bauer.