Levende Talen. Jaargang 1936

Lieue en sou.

Een paar recente feiten geven mij aanleiding mijn collega's op te wekken tot de strijd tegen een paar onjuiste voorstellingen, die sinds jaar en dag in onze schoolboeken rondwaren: Lieue = mijl en sou = stuiver.

Beide woorden, lieue en sou, hebben een ruimere en een

[p. 426]

engere betekenis. In ruimere zin betekent lieue: grote afstand, en dan is mijl een zeer geschikte vertaling er van (bottes de sept lieues, 20.000 lieues sous la mer, je suis à mille lieues de le croire). Een bepaalde maat stel ik mij hier niet voor, in het Frans zomin als in het Nederlands. Maar als iemand leest: Le village est à deux lieues, dan komt hij bedrogen uit, indien hij op gezag van zijn dictionnaire vertaalt: Het dorp ligt twee mijl hier vandaan. ‘Lieue’ moge geen erg vaststaande maat zijn, ‘mijl’ is dat nog veel minder, en in elk geval is het een heel andere maat. Voor iemand, die in Engeland gereisd heeft, of in Nederland met een Engelse auto, is het 1609 m, voor een gymnasiast wellicht eerder duizend (dubbele) stappen, maar voor niemand betekent mijl: ruim 4 km, en dat is de gangbare Franse opvatting van lieue. Door uur (gaans), desnoods klein uur gaans, wordt die aardig benaderd. Wanneer men het in bovenstaand zinnetje zo vertaalt, kan iemand hoogstens de verrassing hebben, dat hij er na 7 kwartier al is, wat minder erg is dan dat hij meent maar een paar kilometer te moeten lopen als het er acht of negen zijn. Terecht geeft Gallas dan ook beide betekenissen, alleen zou ik de laatste als de meest voorkomende liever voorop zetten.

Met sou is het veel erger gesteld. Die moge in vroeger eeuwen de gelijkwaardige van onze stuiver zijn geweest, beide als 1/20 van een pond zilver, al lang is de waarde van beide munten zeer ongelijk. Ik herinner mij hoe wijlen Roovers ergens al de anecdote vertelde van een Franse dame, die alles hier zo goedkoop vond, omdat zij de prijzen in stuivers hoorde en die in evenveel ‘sous’ omzette, om bij de afrekening te bemerken dat zij het dubbele aantal nodig had. Ik weet wel dat er ook ‘gros sous’ bestaan, maar een sou was sedert mensenheugenis = een halve stuiver. Totdat hij in 1926 tot ½ cent is afgedaald. Wie dat weet zal niet schrikken als de conducteur op de autobus hem voor een rit dix-huit sous vraagt. Maar degeen, die opgeleid is in de wijsheid van sou = stuiver, moet die prijs toch wel exorbitant vinden. En toch staat dat nog in de pas verschenen herdruk van Gallas' woordenboek te lezen. Natuurlijk weet hij zelf veel beter, en later spreekt hij dan ook nog van (petit) sou = stuk van 5 centimes, maar waarom dan nog altijd die foutieve vertaling voorop te laten gaan? Reeds vóór 1926 moest men het woord in de ruimere betekenis (van: heel kleine munt) dikwijls

[p. 427]

door cent of halve cent weergeven (il n'a pas le sou), sedert is dit laatste ook de werkelijke waarde geworden, en die moeten onze leerlingen kennen. Alleen zullen wij hun er dan nog bij vertellen, dat de sou vroeger een halve stuiver waard was, wat hij in alle vóór 1926 geschreven lectuur dan ook nog voorstelt.

K.J. RIEMENS.