|
| |
Hoe Engelse schoollectuur nièt geannoteerd moet worden.
Dr. Zwager heeft hen, die zijn inleiding gehoord hebben op de Algemene Vergadering, of haar gelezen hebben in Levende Talen, hartelijk doen lachen om de verklarende aantekeningen, in het Engels, die men soms in onze geannoteerde schooluitgaven aantreft, en waarbij de C.O.D. zulk een belangrijke rol heeft gespeeld. In de door hem gegeven voorbeelden zou vertalen niet alleen veel beter, maar zelfs de enig juiste manier van doen geweest zijn. Toch geloof ik, dat hij de zaak wel enigszins
| |
| |
eenzijdig heeft voorgesteld. In de eerste plaats toch kan men naast de zeer afkeurenswaardige manier van verklaren, waarvan Dr. Zwager zulke sprekende voorbeelden gaf, en waardoor men bijna de indruk kreeg, dat men alleen deze wijze van verklaren aantreft, wijzen op het veel grotere aantal goede en juiste verklaringen in geannoteerde schooluitgaven. En verder had de inleider ook kunnen en moèten wijzen op talrijke vertalingen, zoals zij niet in schooluitgaven moeten voorkomen. Dr. Zwager haalde de volgende woorden van Prof. Sweet aan: It is not till one can translate the word, that one has complete mastery over it, so that one not only understands it, but can use it. Als deze woorden waar zijn, en ik geloof, dat wij het er allen wel mee eens zullen zijn, dan ontbreekt er bij velen, te oordelen naar de vertalingen, die dikwijls gegeven worden, nog al iets aan die ‘complete mastery’; vermoedelijk is dit bij allen het geval, met een zeer enkele uitzondering, die dan de regel bevestigt.
Een verleden jaar door mij ontvangen geannoteerde schooluitgave begint met een ‘korte inleiding’ (van een halve bladzijde), iets wat Dr. Zwager ‘onontbeerlijk’ noemde op de Algemene Vergadering, en waarin wij zonder enige nadere verklaring de volgende woorden en uitdrukkingen vinden:
preliminary note:
the book is a regionalistic novel: it is ‘of the earth earthy’.
in the book we find the modern philosophy of continual flux, continual change, with its revolt against reason, its recognition of intuition as guide in life.
the Pragmatists:
that the author's art is steeped in the spirit of the modern ‘Life-philosophers’ also appears from her conception of time and place.
for further elucidation see another book by the present editor.
the rigorous cuttings that were necessary to reduce the novel to its present size.
Voor wie is een dergelijke inleiding bestemd? De leerlingen zullen er niets van kunnen begrijpen, zo ze haar al mochten lezen, en hoevelen onder de leraren zullen er zijn, die precies, of ook maar enigszins bij benadering, weten, wat ‘the Pragmatists’, ‘the modern philosophy of continual flux’, ‘the spirit of the modern Life-philosophers’ is? Het is een vertoon van geleerderigheid, dat nog al eens voorkomt, een naschrijven van wat in een dik handboek staat.
De aantekeningen in bovengenoemde uitgave zijn bijna alle in
| |
| |
het Nederlands gesteld, slechts een enkele in het Engels, en waar dit het geval is, vervalt de annotator nog al eens in de fout, waarop Dr. Zwager op de Algemene Vergadering wees.
Squire, country gentleman, especially the chief landowner of a district, Dutch landjonker.
De C.O.D. geeft landed proprietor voor landowner.
Landjonker benadert misschien Squire, maar is toch niet hetzelfde; daartoe doet het te veel ‘pommers en pruisisch en onengels’ aan, zoals de Heer S. eens terecht heeft opgemerkt in Taal en Leven.
Gentleman is een woord, dat tegenwoordig veel in Nederland in alle kringen gehoord wordt, en in die min of meer vage betekenis misschien ook aan de leerlingen bekend zal zijn, maar deze betekenis heeft al zeer weinig te maken met die in ‘country gentleman’.
Hedgerow, heg: row of bushes forming a hedge, heg, haag.
Erg veel vertrouwen heeft de annotator in de in het Engels gestelde verklaring blijkbaar niet, want hij vindt het nodig het Nederlands er achter te plaatsen. Dezelfde opmerking kan gemaakt worden bij de volgende verklaringen:
To scurry, to scamper (hollen, draven, vliegen), esp. with short quick steps.
De C.O.D. geeft ‘to run hurriedly, esp. with short quick steps, to scamper’.
Lay-preacher (lay-reader), layman licensed to conduct religious services, Dutch oefenaar.
De C.O.D. geeft precies dezelfde verklaring. Maar zouden de leerlingen zonder nadere verklaring layman en licensed begrijpen? En hoevelen zullen er zijn onder de leerlingen, en onder de leraren, die weten, wat een ‘oefenaar’ is, en wat hij doet?
The Crimea, de Krim (peninsula on the south coast of Russia, where the Crimean War was waged, 1854-1856, in which England and France took the part of Turkey against Russia).
Waarom staat die verklaring er achter in het Engels? En zouden de leerlingen zonder nadere verklaring begrijpen peninsula, to wage war en to take the part of? En was de Krimoorlog niet van 1853 tot 1856?
The Longships, lighthouse immediately in front of Land's End.
Is lighthouse een zo algemeen bekend woord, dat een nadere verklaring niet nodig is?
| |
| |
Cairn (Gaelic carn), pyramid of rough stones as memorial, sepulchre, landmark.
De C.O.D. geeft precies dezelfde verklaring.
Zouden de leerlingen nu begrijpen, wat een cairn is? En weten zij, wat een memorial, een sepulchre is? En een landmark? En wat Gaelic is? Misschien zullen ze het wel vertalen door Gallisch 1
Round the bed clustered as many distraught women, as gathered at the foot of the plaster Calvary above.
Distraught, distracted (vertwijfeld).
Waarom niet alleen het Nederlandse woord gegeven? En weten de leerlingen wat bedoeld wordt met plaster Calvary?
Jacke's John-Willy staggered round with a firkin of cider.
Firkin, small cask.
De C.O.D. geeft ‘small cask for liquid, butter, fish etc.’
En weten de leerlingen wat een cask is?
Ishmael sprang forward and laid hands on the stick twisting at it with all his strength. Archelaus gave for a flash under the sudden onslaught, but, recovering himself at once, held the stick steady, against all the twisting of Ishmael's two.
Onslaught, attack.
De C.O.D. geeft onslaught: fierce attack, zodat de verklaring niet geheel juist is; elke ‘attack’ is zeker geen ‘onslaught’. En zijn er geen andere moeilijkheden in deze zin? Zouden de leerlingen weten wat to twist at a stick is? En wat betekent: Archelaus gave for a flash?
All colour was intensified, though all was suffused with the triumphant rose, which steeped sky and air and earth.
Rose (adj.): warm pink (pink is Dutch rose).
De C.O.D. geeft rose: coloured like a pale red rose, of warm pink. Moet nu E. rose vertaald worden door N. warm rose?
Broers geeft E. rose: roodkleurig, rose; N. rose: pink.
En is nu de betekenis duidelijk van the triumphaut rose, which steeped sky and air and earth?
Behalve de bovenstaande zijn er nog een tiental verklaringen in het Engels; de andere zijn alle vertalingen in het Nederlands. Eigenaardig is daarbij het gebruik van de woorden here en also. Met het eerste wordt bedoeld, dat in de zin, waarin het woord voorkomt, het de betekenis heeft, die achter here staat, terwijl met also bedoeld wordt, dat het ook nog de betekenis(sen) kan hebben, die er achter staat (staan). Waarom de annotator in
| |
| |
het ene geval het woord alleen genomen heeft in de betekenis, waarin het in de zin voorkomt, en in een ander geval aan de betekenis, waarin het in de zin voorkomt, nog éen of meer toevoegt, moet de lezer maar raden. En hoe ver de annotator daarbij gaat, moge blijken uit de volgende voorbeelden:
To pledge: (ver)binden; also: verpanden, in pand (pledge) geven, plechtig beloven, drinken op de gezondheid van.
Moet nu: hij dronk op mijn gezondheid vertaald worden door: he pledged me? Broers geeft bij to pledge wel: op iemands gezondheid drinken; maar bij: op iemands gezondheid drinken niet to pledge.
Het fraaiste voorbeeld uit het gehele boek is het volgende:
litter: worp, nestjongen; also: draagbaar, draagstoel; stroo, strooisel; stroodekking, rietdekking; rommel, wanorde.
De vertalingen in de aantekeningen zijn dikwijls zo, dat, wanneer men de gehele zin vertaalt, en voor het verklaarde woord de vertaling ervan uit de aantekening gebruikt, men het allerzotste Nederlands krijgt.
It was to their charity of outlook that he wished to appeal now. charity, (naasten)liefde, menslievendheid, welwillendheid.
Let eens op het grote verschil in betekenis tussen deze woorden! outlook, (uit)kijk, here: beoordeling.
En wat is nu het Nederlands voor their charity of outlook?
Broers geeft bij outlook wel uitkijk, maar bij uitkijk niet outlook.
It meant more money, help in times of stress, security.
stress, here: druk.
Zijn times of stress nu tijden van druk?
He hesitated; he made a rapid calculation in his head, and arriving at the fact that his father must be quite forty-six or seven, and being always averse to hurting any one's feeling unless it was worth while, he temporized.
to temporize, schipperen, de huik naar de wind hangen.
Alsof het Nederlandse woord en de Nederlandse uitdrukking hetzelfde betekenen!
He saw no inconsistency with his statement of a minute earlier that his father had been so much younger than he at the same age.
inconsistency, inkonsekwentie, onbestaanbaarheid (with).
Gebruik een dezer woorden in de vertaling, en zie welk fraai Nederlands ge krijgt!
| |
| |
She had died as secretively as she had lived.
secretively, heimelijk.
Men kan ongetwijfeld op meer dan éen manier sterven, misschien ook wel ‘heimelijk’, maar dit te doen, terwijl er links van het bed een nurse zit en rechts de echtgenoot van de stervende, lijkt mij zeer onwaarschijnlijk.
A few moments later the child, as though stirred by some prescience, began to whimper.
prescience, vóorwetenschap.
Het klopt natuurlijk als een bus: pre is voor, science is wetenschap, en dus is prescience voorwetenschap.
Broers vertaalt prescience door vóorwetenschap, en vóorwetenschap door foreknowledge. En welk fraai Nederlands krijgt men, als men het woord gebruikt in de vertaling!
Well, I'm a rough chap, but I'm honest, believe me, and I can tell you there's no wound in my heart, and the soreness there was against you has gone in the sun out in those lands.
soreness, gevoeligheid.
En dus is: de gevoeligheid, die er tegen je was goed Nederlands?
Something came to him which had failed him in that evening's ordeal - a poise, a confidence of touch which was his by inheritance.
ordeal, beproeving, vuurproef; also: godsgericht.
touch, here: toets, aanslag, aanvoelen.
Dus: a confidence of touch is een vertrouwen van toets (aanslag, aanvoelen).
Ishmael, finding his beloved dog hanging thus, felt a shock, a sense of unbelievable outrage.
outrage, gewelddaad, smaad.
Alsof deze woorden hetzelfde betekenen!
Dus: a sense of unbelievable outrage is een gevoel van ongelooflijke gewelddaad!
He laughed outright, much to Nicky's indignation.
to laugh outright, openlijk, ronduit, luidkeels lachen.
Zo kan dus iemand openlijk en ronduit lachen, en heimelijk sterven!
Ik geloof niet, dat het nodig is meer voorbeelden aan te halen. Alleen moet de lezer niet denken, dat de voorraad met de bovenstaande uitgeput is; op bijna elke bladzijde vindt men er wel
| |
| |
éen, en soms meer. De lezing van Dr. Zwager heeft ons duidelijk doen zien, hoe verkeerd het is, alles in het Engels te willen verklaren, en hoe onmogelijk dit is, en dat men in sommige, misschien wel vele gevallen, een Nederlandse vertaling moet geven. Maar... een goede vertaling, niet een van die, welke wij boven zo dikwijls vinden, en die bij de leerlingen het woord voor woord vertalen zo in de hand werken, met het gevolg, dat men een zeer slechte Nederlandse vertaling krijgt.
Hier en daar heeft de annotator niet een enkel woord vertaald, maar heeft hij een gehele uitdrukking genomen, en het resultaat is veel beter.
Mr. Lenine encouraged Ishmael, trying to draw him out when the parson would have kept him quiet.
to draw a person out, iemand aan het spreken brengen.
Then for a while all was quiet, while she lay with straining ears. with straining ears, met de uiterste inspanning luisterend.
Ofschoon deze vertaling geen goed Nederlands is, is het toch prijzenswaardig, dat de annotator niet alleen to strain heeft vertaald, maar de gehele uitdrukking.
Wat is nu de oorzaak van bovenstaande manier van annoteren? In de eerste plaats gemakzucht, vermoed ik. Het leraarschap, goed opgevat, eist vrij wel alle tijd van den leraar, en daarom wenst hij zo weinig mogelijk tijd aan dit werk te besteden. Dit verklaart ook, waarom men zich telkens afvraagt: waarom is bij dit woord wel een verklaring gegeven, en niet bij vier of vijf andere woorden op dezelfde bladzijde, die toch even moeilijk zijn. Maar dit gebrek aan tijd mag toch nooit een reden zijn om het werk niet goed te doen. Waar wij van onze leerlingen eisen, dat zij alle werk zo goed mogelijk doen, moeten wij dit toch zeker van ons zelf eisen. En wordt dit gedaan dan zijn uitstekende verklaringen als de volgende, die ik in een andere geannoteerde uitgave aantrof, het gevolg.
My duty as a citizen is paramount = my duty as a citizen is more important than any other.
I'm crazy to talk to somebody = I long very much to talk to somebody.
He was not to be put off = hij liet zich niet afschepen.
I'm through with this job = I'm not going to stay here any longer as a servant.
Deze annotator heeft in vele gevallen niet slechts een enkel woord verklaard, maar de gehele zin, wat veel beter is.
Een tweede oorzaak zal zijn, dat in zeer vele gevallen de
| |
| |
annotator zelf geen kans ziet om de Engelse zin in goed Nederlands weer te geven. Goed vertalen is zulk moeilijk werk, dat er zeer weinigen zijn, die het kunnen. Een hoogleraar in het Nederlands aan een onzer universiteiten vertaalde onlangs het bekende Engelse spreekwoord The proof of the pudding is (in) the eating door De proef van de pudding is het eten! Vertalen vereist een zeer grondige kennis niet alleen van de vreemde taal, maar niet minder van het Nederlands, en slechts zeer weinigen bezitten deze. Het aantal Willem van Doorns is zéer, zéer klein onder ons!
T. BANTEMA.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd