Musaeus. Jaargang 2

[p. 22]

Keukentips van ‘eene voornaame Mevrouwe’

Een anoniem gebleven, ‘zeer deugdzaame Mevrouwe, van eene der aanzienlykste geslachte in Holland, zynde gehuuwt geweest aan een onzer voornaamste Staats Mannen, en welke beroemd was van een der beste Huyshouwsters onzes Vaderlands te zyn’, schreef het leerzame boek De volmaakte Hollandsche Keukenmeid.¹² Een onbekende Dienaar en vriend kreeg het handschrift na het overlijden van de auteur. Hij ordende het geheel en paste de spelling aan. Dat laatste was zeer noodzakelijk ‘dog men benadeelt de eer van die deftige Mevrouw daar door niet, want men weet wel dat Vrouwen van geboorten zig zelden daar op toeleggen’. In de handleiding staan niet alleen allerlei recepten (‘zelfs voor de Roomsgezinden op Visdagen en in de Vasten’), maar ook aanwijzingen voor het dekken van de tafel, vouwen van servetten en het uitbrengen van een toost. Ook worden enkele huismiddeltjes beschreven, bijvoorbeeld tegen verkoudheid en koorts. In het lofdicht Dankzegging aan de Schrijfster wordt beschreven wat er van de vrouw verwacht wordt. Ze mag geen tijd verdoen of ‘brallen op de straat’, lang uitslapen of stilzitten. De meiden moeten leren werken, koken en braden. De vrouw moet de onderwijzingen in De volmaakte Hollandsche Keuken-meid navolgen:

Zo zult gy uw Gemaal,
Door 't aangenaam onthaal,
En kuische zinlykheden,
Vernoegt zien aan den Dis.

In de opdracht geeft de samensteller het nut van het werk aan: er zijn al wel kookboeken in de Nederlandse taal verschenen, maar die handelen voornamelijk over het bereiden van Franse, Italiaanse en Duitse gerechten. De Hollandse keuken is veel gezonder, smakelijker en minder kostbaar. Eén koekrecept dat hieronder wordt gegeven, zal in het volgende artikel van deze Musaeus een belangrijke rol spelen. Een ander fragment toont

12 Er is gebruik gemaakt van de facsimile-uitgave met een verklarende woordenlijst van John Landwehr. Leiden, 1965.

[p. 23]

de kunst van het servetten vouwen en tot slot wordt beschreven hoe men ‘op uw gezondheid’ hoort te drinken!

[p. 25]

Hylikmaker, hoe men die bakken zal.

Neemt vier en een half pond bloem, twee en een half pond bruine suiker, een pond en een half honing, een half vierendeel kruidnagels, notemuscaat, en kaneel, alles fyn gestooten en onder een geroert; een half pond Sukade fyn gesneden, een half pond gedroogde Oranje Snippers, voor een oortje¹³ gedroogde pot asch fyn gestooten en onder de bloem gemengt. Neemt dan de Honing met de Suiker en kookt die op en schuimt ze ter degen, en dan met een weinigje te gelyk onder het voorige gemengt, en alles moet voorzigtig geroert en onder een gemengt worden. Neemt dan de rolstok en maakt het deeg daar mede plat, en legt het op plaaten die met semelen bestrooid zyn, en laat het zo in den oven bakken, en dan koud worden, is zeer goed.

13 oortje: 1¼ cent (WNT XI, 76 s.v. oord).

[p. 24]

[p. 127]

Het sierlijk vouwen van servetten.

1.	Vouwt een fyn servet, want grove servetten zyn 'er niet goed toe, het zelve in de lengte uitleggende, zodanig heen en weder op malkanderen dat de hoeken en kanten naauwkeurig over malkanderen komen.
2.	Wil men een vierkante figuur maken, zo legt men het servet in de breedte, en men handelt pop dezelfde wyz: Zie 2 PLaat Fig. 5.
3.	Maakt dan op iedere vouw knepen, gelyk een visgraat, doch draagt zorg dat ze alle van eender groote zyn, daar het zeer op aan komt, want alle de randen moeten in malkanderen konnen sluiten; en hoe kleinder hoe beter, daarom moeten dit de Juffers doen, die gemeenlytk dunner vingers dan de mannen hebben, en het zelve zindelyker behandelen: Zie PLaat 2 Fig. 6.
4.	Dan gaat men voort met die knepen te maken op alle de vouwen tot den einde toe. Zie Plaat 2 Fig. 7.

[p. 25]

Als men figuur 12 wil maken

zo legt men 't eene einde van dit gevouwen servet op zyn kant, met de puntige vouwtjes omhoog, in het ronde drie of vier hoog [p. 134] trekt dan de vouwtjes wat wyd van malkanderen om een mandje of nesje te verbeelden, en naait het dan rontom wel vast dat alles zo blijft staan. Neemt dan het overige en bind het te zamen in 't midden van het mandje, en maakt van het eene einde de borst, hals en kop, en van 't ander einde de staart; aan het lyf en de borst haald men de plooyen uit, en naait ze zo vast, maar na de staart toe moet men die hoe langer hoe vaster in een naayen. Zo ook aan den hals; en eindelyk neemt men de eene hoek daar men de kop en bek van maakt, alles zeer wel vast hegtende, dat het niet los komt te gaan.

Wil men de Figuur 13. maken, zo maakt van de eene zyde van het servet trapjes vier a vyf hoogte, dog buigt het servet zodanig dat gy dfe vier hoeken boven aan blyft behouden. De hoeken van die zyden daar de trapjes van gemaakt zyn, als de kortste zynde, gebruikt men tot de vleugels, die wyd uit halende, en van onderen als een waayer in naaijende, van het ander eind lang en breed uithalende, en van boven tegen het lyf in naayende. Maakt dan van het ander einde de hals en de kop, dog de hals moet men om een Pelikaan te maken wat rond naayen; en de bek moet men met de naald en draad formeeren gelyk het gezegd is. Wat nu de verbeelde straalen bloed, die als uit zyn borst komen om zyn jongen te voeden aangaan, hier toe neemt men eenige draden rode zyde, die men aan de borst hegt, en langs de trapjes na beneden doet hangen.

Tot slot volgt een waarschuwing om teleurstelling te voorkomen:

[p. 135] niemand moet denken dat hy dit aanstonds goed zal doen, want daar behoort een nette behandeling en veelvuldige oeffening toe, die door het doen en de ondervinding moet verkregen worden; en het is genoeg dat wy de gronden, volgens dewelke men deze handeling verkrygen kan, klaar hebben aange-

[p. 26]

toond, en meerder kan men van ons in dit geval niet vorderen; en onze wensch is, dat zy, die dit begeerig zyn te doen, daar wel in slagen en veel bvermaak in scheppen mogen, als zynde een zoet tydverdryf, daar men by voorvallende gelegenheden gebruik van kan maken.

Ceremonieel omtrent het drinken der gezondheden.

[p.136] Eer wy nu dit werkje eindigen, zo zullen wy wegens het drinken der gezondheden, gelyk zulks by de Burgers op maaltyden gebruikelyk is, ook iets zeggen, om alle misbruiken hier omtrent weg te nemen.

1.	Presenteerd uwe vrienden eer gy aan tafel gaat een glas roode wyn, als zeer gezond en goed zynde voor de maag, en om den appetyd te scherpen, en om de vrienden te verwelkomen.
2.	Met het eerste glas wyn moet de tractant zyn vrienden een smakelyk eeten toeweanschen, en de vrienden moeten dit met een glas wyn beantwoorden, het zelve den een den ander mede toewenschende.
3.	Zo het gezelschap uit 10 a 12 menschen bestaat mag men de gezondheden in 't rond drinken, dog 't is dwaas dat men dit allen te gelyk doet, dewyl men allen tegelyk geen dorst heeft, maar die dit begeert te doen moet om een glas wyn aan de knegt of meid, die de tafel dient, verzoeken.
4.	Zo het gezelschap groot is, en 'er by voorbeeld 20 menschen aan tafel zynn, zo is het dwaas ieder een zyn gezondheid in 't byzonder te moeten drinken als men lust, en wil men dit niet doen, zo moet men verschaalde wyn drinken: maar dan neemt men 2. 4. a 6. menschen te gelyk die men met een glas wyn salueert, altoos beginnende met die genen die aan wederzyden zitten, en dan zo voortgaande, eerst aan de regter en dan aan de linker hand.
5.	Het stryd ook volstrekt tegens de welleevendheid, een Dame die naast ons zit, als men haar gezondheid drinkt te kussen, of haar met een kus te bedanken als zy de onze gedronken heeft. En nog [p.137] ongemanierder is het, van de tafel

[p. 27]

	op te staan, om Juffers te gaan kussen die verre van ons afzitten: Want vooreerst is het vies met een ongewassenen mond, een Juffer te kussen, en het laatste maakt wanorder aan de tafel.
6.	Ook is het ongemaniert iemant sterk tot wyn-drinken aan te perssen, of niet af te laten voor dat het glas geheel uitgedronken is, want de vryheid is het vermaak van een gezelschap, die men hier door schend. Nogtans mag een Heer die naast een Juffer zit, haar zomtyds wel vragen of zy van geen wyn gelieft gediend te zyn.
7.	Met het laatste glas moet men den Tractant bedanken voor zyn vriendelyk onthaal, en wenschen aan de mede aanzittende gasten, dat hen de maaltyd wel mag bekomen: doch nooit moet men van de tafel opstaan, eer men God gedankt heeft. Ook moet men zyn servet niet opvouwen, want dit is het werk der dienstboden.