Musaeus. Jaargang 2
(1994)– [tijdschrift] Musaeus–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 28]
| |
Lekkere koek: een prima lokkertje!In de Klucht van de Koeck-VreijerGa naar voetnoot14 spelen zes personages een rol. Op een avond gaat koopman Pieter bij vrienden dineren met zijn vrouw Sara. De dienstbodes Elsje en Jannetje zwaaien hen uit. Jannetje is mooi aangekleed want zij wil naar de kermis. Tys, een timmermansknecht, ziet Jannetje vertrekken en hoort dat ze in elk geval bij een koekkraam langs gaat. Tys, die van zijn 28 levensjaren al 10 jaar een vrijster begeert, vindt Jannetje wel geschikt. Hij zorgt dat hij als eerste bij de koekkraam is: | |
[p. 11]
Tys.
Ten eersten een slagh-boeghGa naar voetnoot15, ick sie 't Koeck-wyf self in de Koeck-kraem staen, het komt wel, en doet myn wat goedt verhoopen.
Maey.
Wilje gheen Hijlickmakertjens, Jonghman, of Schoonhoofse koeck, of strengel-koeck, of peper-koeck, of slechte koeck? komt hier, Jonghman, hoorje wel? komt, koopt wat voor jou Vrijster, ick heb het beste goedt, heel nieubacken, hou daer, proeft vry.
Tys.
Die zijn te weeck, ick most versser hebben, die knappen, en heel goet zijn, van 't echte Bedt, ofse dienen mijn niet, Moeyer, hebje sulcke?
Maey.
Ja, ick salseje, om datje een Vryer bent, uyt de kist krijghen; en u wel gherieven. Gisteren zijn dese eerst ghekomen, nieuw-backer kunje niet hebben.
Tys.
Vrouwtje, doet geen meer moeyte, voor als nu; flus sal ick licht wat koopen; eerst heb ick yets op u te versoecken, wilje mijn helpen met een kleynigheyt? 't is buyten u scha, of hinder. | |
[pagina 29]
| |
Maey.
Je most het mijn eerst openbaren, als ick het weet, dat het soo is, soo wil ick gaerne yemandt vruntschap doen.
Tys.
Wel, hoort het, hier sal datelijck een Vrijster verbygaen, of lichtelijck aenkomen, gekleet met inkarnateGa naar voetnoot16 kousjes, een sye Jackjen, en een neusdoeck met AkersGa naar voetnoot17 en roode lintjes. Met een kaperGa naar voetnoot18 op 't hooft, en paerlen aen haer kap, maer ofje die sien sult kunnen, weet ick niet; ick heb sin in die Vrijster; en ick kan met haer niet wel na mijn sin, te spraeck komen, nu wilde ick wel, dat ick mocht achter 't Zeyl gaen sitten, en dat ghy haer aen-[p. 12]lockt, en aen-hielt: ick sal wat singen, let dan op haer gelaet, en als 't u dunckt, dat sy daer nae luystert, en daer sin in heeft, soo roept mijn; ick sal daer op voor den dagh komen; my by de Vryster vervoeghen; en sien wat ick doen kan.
Maey.
Wel dat is licht, en wel te doen. Komt vry in. Hebje noyt by de Vrijster geweest? of weetje niet waerse woont? datje haer niet kunt te spreken komen.
Tys.
Ick weet wel waerse woont, maer ick heb op dese na middagh, haer eerstmael gezien. Mijn Liefde is jongh tot haer alsjese siet, soo salje segghen, dat het geen slecht katjen is; en dat ick wel uytghesien hebbe. Sus, daer komtse, ick schuyl wegh; pas op, en stelje kunst te werck.
Maey.
Hebt geen bedencken, nu ickse sie, versekerik jou de Meyt te sullen spreken.
Maey, Jannetje, Tys.
Maey.
Wilje gheen Hylickmakertjens, of Schoonhoofse koeck? volckje, gaet niet voor-by, ick salje wel doen, geef me toch handt-gift; of meugen de Amsterdamsche koeck-eters gheen koeck meer? Hylickmakertjens, Hylickmakertjens, komt, koop wat; stil, stil, se nadert. Volckje, koopt wat kermis-koeck? Jonghe Dochter, wilje gheen hylickmakertjens? gaet niet voor-by, | |
[pagina 30]
| |
komt, ick sal jou beter koop gheven als een ander? komt, soetertje; of wilje Schoonhoofse koeck? mijn bruyn-ooghde Keuningin, segh maer watie begheert.
Jannetje.
Wat quelt myn dat wijf, die Uytertse Moyer: dat is een Koop-wijf, se kan al fijntjes praten, jae se? en se verstaet haer op de Neeringh; se weet aerdigh Kalanten aen te locken, ick magh wat van haer koopen.
Maey.
nu Vrijster, salje wat meenemen?
Jannteje.
Wijfje hebje versche Heylickmaeckertjens; en Strengel-koeck, die heel goet is? ick wil van elck wel een hebben?
Maey.
Ja, sie daer, wilje enckele, of dubbele strengelkoek? daer is van byde wat, kiest maer, sindelijcke Vrijster;
Jannetje.
Moejer, is dat jou manier en gewoonte van bejegeninge? of geckje met mijn?
Maey.
Vryster, als ick anders sagh, soude ick zwijgen, laet my toe, de waerheyt te zeggen, en weest te vreen.
Jannetje.
Ick segh noch eens, je bent bequaem, om deze neringh te doen, wie sou u kunnen voorby gaen? doch, daervan genoegh, geeft mijn maer een enkele strengel-koeck.
Maey.
Wat, neemt een dubbele, ick salse je heel goetkoop geven, ick denck, 't is voorje Vrijer toch, en die salje daer wel weer wat veur geven.[p. 13]
Jannetje.
Wat sou een Vryer geven? het sal noch het eerste worden, dat ick wat van een Vrijers miltheyt sal weten te seggen; se scheyener soo licht niet af; ick ken oock geen Vrijer.
Maey.
Seghje de waerheidt? soo versta ick het niet: ick heb geen moyer, nochte netter meyt in de kermis, aen mijn kraem gehadt: daer kan niet aenschorten?
Jannetje.
Datse niet uytkomen.
Maey.
Ick denck meysje, datje soo veel keurs hebt, datje self 'er als in verset staet, en niet weet, watje kiesen zult; mijns oordeels behoorje te hebben en hebje de beste van de Stadt, tot je keur, alree, of in korte te verwachten;
Jannetje.
Ick verwacht niemant, want ick heb geen verlangen;
Maey.
Ja ja, ick versta dat seggen wel; ick sie 't anje, in korte, en al eer dit jaer om is, sult ghy getrouwt zijn, | |
[pagina 31]
| |
| |
[pagina 32]
| |
meisje, wacht maer een weynigjen.
Jannetje.
Ick geef het op, en laet trouwen die wil. Ick trouw niet. Het wachten, de drouws heeft het wachten gemaeckt; mijn patientie heeft een gat, dat seit al te lang gewacht, als'er maer een uytkomt, die mijn postuer, of deugdelijck van leven, en goet voor de kost, en fix op sijn werck is, soo sal ick niet keurigh zijn, maer stracks hem de klap geven.
Maey.
Ick merk aen het gezwier der oogen, datse Vryerachtightigh is. Ick salje datelijck roepen.
Jannetje.
Nu, hoeveel dese twee koecken?
Maey.
Het heylicke maeckertje twee stuyvers en de strengelkoeck, vier stuyvers.
Jannetje.
Ick salje vier stuyvers geven, voor beyde.
Maey.
't Is weynigh: maer ick magh op de moye Meisjens, soo nau niet sien. Hebje niet meer van doen?
Jannetje.
Ja sackerloot, wat sou ick daer vergeten hebben? onse keuckenmeyt heb ick belooft een Vryer te koopen, hebje 'er een?
Maey.
Wel soo Vrijsters, Vrijsters, so, dat doet me noch goet hoor ick wel, je houdt de Vryers noch al in gedachten? en je meughse noch wel setten?
Jannetje.
Wel waerom niet? wy zijn niet vies van de Vryers, al maecken wy 'er geen Sancten af. Se hebben mijn noyt quaedt gedaen. Voor my, ick gunse alles goets.
Maey.
Soo hoort het, langh moet het u soo wel lusten in u Jonghen tijdt: 't is noch troostelijk malkanderen wat te mogen quellen en te oeffenen. Ick sal 'er een krijghen, wilje een groote of een kleyne, die je eerst siet. Wie wel te vreeden is, is licht te troosten. [Jannetje]
Mijn schort wat meer, ick soeck voor die oeffeningh, een goeje vergenoegingh, en voor een Koeck-vryer, een broeck of doeck vryer. Vroutjen, ay, wat hoor ick? wie singht 'er?
Maey.
Stil, stil, luystert wat toe. | |
[pagina 33]
| |
Tys.
Ick heb ick al langh, Cupido op-geoffert mijne Ieught;
En hart en sinnen gestelt tot minnen, de soete Vreught,
Een vreught, te vroegh, van d' echten Staet, myn selven ingebeelt,
Die by mijn smerten, en quynent harte te veel verscheelt.
Met recht, ick klaegh, ο wreede, dat ghy myne Ieught vergeet,
Laet eensaem swerven, en doet myn sterven, eer dat ick weet
Waer dat sich hoUdt de Maeght, die myn verblydden, en troosten sal,
Met wederliefde. want aen die liefde zoo hanght het al.
Jannetje.
Wat hoor ick? hy singt van myn, of souden 'er wel meer in myn Parket zyn? het lietje is aerdig, en heeft een vrolijke vois.
Maey.
Staet het jou wel aen?
Jannetje.
Te wonder: ick wou dat ick het hadt, ick soudt alte-mets eens na-singen; het komt met mijn gevoelen over een.
Maey.
Die 't ghesongen heeft, sal het u wel leeren.
Jannetje.
Laet het maer eens uyt-schrijven, ick sal 't komen halen, of ick sal 'er om senden, wilje?
Maey.
Neen, ghy moet het datelijck hebben. Komt eens hier vrient.
Maey, Tys, Jannetje
Maey.
Dese Vrijster moetje jou Lietjen leeren.
Tys.
Jonghe Dochter ghevalt het u? het is tot uwen beste.
Jannetje.
Het ghevalt mijn wel, maer ick bedancke; om u gheen moeyte te laten doen, begeer ick het nu niet. Wat ick sie? soo een braeven Baes, so aerdigh, soo geestigh, en wel in de noppen.
Maey.
Sie je wel, se verandert van Coleur, doe nou self voort je best.
Jannetje.
Ik voele ontsteltenis, wat of myn overkomt? myn hart klopt myn in myn lyf; hoe ick hem meer besie, hoe hy my meer gevalt. Ick sal my houden, of ick wegh wilde; doch, ick sal soo langhe suckelen tot dat hy myn aen-spreeckt. Ick wouw maer dat hy wat kennis maeckte; wist ick, dat sijn gheleghentheydt goedt is, ick sou hem in plaetse van 't Liedtjen nemen; en daer me was het treur-liet uyt. Goeden dag Vrouwtje. | |
[pagina 34]
| |
Tys.
Vrijster, laetje koeck niet leggen. Vrouwtje, waar zijn de koecken.
Maey.
Daer.
Tys.
Dochter, hebje niet meer gekocht? die etjewel op onderweghen, ghy moet oock wat thuys brenghen. Vrouwtje, krijghtje beste; en doet er van elcx wat by.
Jannetje.
Jonghman, ick heb genoegh doet 'er toch niet meer by, ick begeert niet, geeft mijn maer die twee koecken in een papier.
Tys.
Vergunt mijn, moye Meyt, dat ick u oock wat mee deel, van 't gene ick altijt over hebbe voor de Vrijsters.
Jannetje.
Wat is dat?
Tys.
Een half dosijn Hylickmakertjens; ick ben noch een Vryer, en ick soeck in de gunst van alle Vrijsters te staen, tot dat ick de mijne sal aen-getroffen [p. 14] hebben. Vrijster, een knechje en een Meysje is het beste Hylick, en onghesien kan gheschien; versmaet daerom toch dese kleynigheyt niet: wie weet hoe onse sinnen morgen wesen sullen.
Jannetje.
Vrunt, ick heb wel meer soo horen precken. Is het waer? en benje een Vryer? soo dienje niet by me; en des te minder begeer ick iets vanje. De Vryers kunnen niet zwygen, maer dragen 'er altijdt roem van onder de luyden; en dan wordt men datelijk van ieder schier gequelt.
Tys.
Vreesje voor quellen? vryster, soo krijghje noyt een man. 't Sou onbehoorlijck zijn, en je soudt het mijn met recht namaels moghen verwyten, dat ick, nu ick by een Vryster sta, aen een kraem niets voor haer kocht. Hadt ick u eerder gesien, zijt verseeckert u wesen en bekoorlijkheden, hadden mijn al ten eersten achter 't zeyl van daen by u ghetrocken. Nu dochter, neemt dit in 't goede; en ontfanght wat hylickmakertjens, van mijn handt?
Jannetje.
Het behoudt niet; ick heb al selfs gekocht. Vrouwtje, daer is jou geldt.
Tys.
Moijer, daer is een Rijcxdaler; geeft dese schoone Vryster haer haer geldt weer; langht noch wat Schoonhoofse en Strengel-koecken, met een half dozijn heylickmaeckertjens, en houdt 'er af wat je hebben moet. | |
[pagina 35]
| |
Maey.
hebje nou genoegh?
Jannetje.
Wat sou ick met soo veel koek doen?
Tys.
Geeft jou byslaepjen wat mee. Vrouwje nou is 't wel. Of geliefje oock noch iets anders?
Jannetje.
Neen.
Maey.
Vryster daer is u gelt weerom. En dit moet ghy weer hebben.
Tys.
't Is wel.
Jannetje.
Jonghman, als 't soo wesen moet, wel soo bedanck ickje. De gaef is soo groot, dat ickse nauwlijck bergen kan. Vrouwtjen, de Vrijer, voor onse keucke-meyt schort 'er noch aen, waer is die?
Maey.
Daer is hy.
Jannetje.
Ick wensch je beyde goeden dagh.
Tys.
Dit komt soet. Al propertjes moye meyt, het schijnt je meent alleen te gaen? dat kan geensins wesen, ick moet met u verlof, u t'huys brenghen?
Jannetje.
Het is niet nodigh.
Tys.
Het is mijn schuldige plight. Ay, segh 'er niet tegen. Laet ick de koecken dragen.
Jannetje.
Ick hebse beknopt, en bedeckt, in mijn regenkleet gedaen; en draeghse sonder letsel. Goeden dagh Vrouwtje.
Maey.
Goeden dagh nu, jou beyde. Vreyster hoort, ick sie uyt dese bejegeningh, een Houwelijck te worden; en daer sla geluck toe.
Tys.
Wy bedancken u.
Jannetje.
Wel hoe?
Maey.
Vreyster, ick sagh noyt gelijcker nochte beter paer. Neemt het oock vry aen?
Jannetje.
Wat seghje? Vrouwtje, ick noch niet: het mijsgen is soo reet niet, nochte soo veyl. Ick ga; en ick sal om jou moy praeten altemets eens dencken.
Maey.
Doet soo de tijdt sal 't ons leeren. [...]
Wanneer Jannetje en Tys thuiskomen, maakt Tys kennis met Elsje die hij ook erg aardig vindt. Toch belooft Tys Jannetje te huwen. Dan komen koopman Pieter en Sara thuis. Pieter wordt, | |
[pagina 36]
| |
beschonken als hij is, door Jannetje in bed geholpen. Intussen is Sara wel in voor een avontuurtje met Tys. Ze biedt hem geld om, zoals Tys later verwoord, ‘eens by haer te koijen.’ Tys dacht het geld met Jannetje in de toekomst goed te kunnen gebruiken. Na enige verwikkelingen komt Pieter erachter dat zijn vrouw hem bedrogen heeft. De klucht eindigt met een waarschuwing van Pieter:
[p. 30] Pieter. Dat seggen van de Meyt, en de bedeestheydt van mijn Vrou, doen mijn geloven, dat mijn Wijf van Tys een proef genomen heeft; en dat ick een koeckkoeckGa naar voetnoot19, sonder moeite, en eer ick het dachte, geworden ben. Om de seeckerheydt daer van, behoef ick geen verder ondersoeck te doen, ick heb genoeg gehoort. Wat komt mijn over? wat sal ick hier in doen? zwijgh ick, soo ben ick een koeckkoeck, maer by die, die 'er aen schuldigh zijn, en 't raeckt, en wel zwygen moeten; en maeck ick het bekendt, soo wordt ick deur 't heele lant een koeckoeck; en soo mocht het met mijn gaen: gelijck het gaet met seeckere oude Schoenmaker, te bevragen in 't Paleys van de lof der sotheyt, op het achtentwintigste vertreck, die, met te nauw ondersoecken, en het ruchtbaer te maecken, gemaeckt heeft, dat men deurt geheele landt lietjens van hem singht: en dat hy (by gebreck van klaer, en nodigh bewijs, dat sijn Wijff met een ander op 't bedt gelegen, of gespeelt) noch voor sijn Wijf (die tot wraeck van gheledene affrondt (soo se seydt) haer van hem afghesondert en hem een voet in het gat ghegeven heeft) nu met meerder, en met volle vryigheydt al omme, over hem Triumpheert; en dat hy arme bloedt, eenigh, moet asschevijstenGa naar voetnoot20 in het hoeckjen van den haerdt: Het welck mijn doodt souw verhaesten. En daerom (vermits vast gaet het spreekwoort, die sijn neus schent, schent sijn aensicht) sal ick voorsichtiger gaen. Ick sal myn wijf niet laten blijcken, dat ick het weet, of mercke: op hope, dat het secreet sal blijven; en dat | |
[pagina 37]
| |
sy daer deur, niet verhart sal werden, maer, in haer gemoet gaende haer beteren, met mijn te vrede zijn, en een goedt leven leyden en dese raet geef ick yder, die 't selfde mach overkomen met een vermaningh, dat yeder syn best daer toe doet dat sulcx dicht blijve vooral, voor de klucht-makers, die nae soodanige staeltjens, de stadt deur snuffelen, om die, tot voordeel der Armen, door Comedianten, op den Schouburgh, aen al de werelt, te verkundigen: waer van ick mijn huys wel sal bevrijden. |
|
