Musaeus. Jaargang 3

[p. 5]

Aangespoelde Water-blasers in het nieuws

In de Historie der Neder-landscher ende haerder Na-buren Oorlogen ende geschiedenissen beschrijft de geschiedschrijver Emanuel van Meteren het aanspoelen van walvissen, ook wel water-blasers genoemd, tot driemaal toe als ‘historische gebeurtenis’. Emanuel van Meteren (1535-1612), geboren in Antwerpen, bracht het grootste deel van zijn leven door in Londen. Hij had grote belangstelling voor de eigentijdse geschiedenis. Hij verzamelde veel materiaal dat hij tot een lijvige ‘kroniek’ omwerkte. Een kopie van het handschrift stuurde hij naar Duitsland. Buiten zijn medeweten om werd het werk vertaald en uitgegeven in het Duits en Latijn. Postuum werd het werk aangevuld en veranderd. Deze vermeerderde druk kwam in 1614 uit.

Per jaar beschrijft Van Meteren als een soort nieuwsberichten de belangrijkste gebeurtenissen die plaatsvonden. Bij de jaren 1577, 1598 en 1604 wordt het aanspoelen van walvissen genoemd. Nauwkeurig geeft hij omvang en lengte van de dieren en de grootte van de groep weer. Zo kwamen er in 1577 ‘derthien oft veerthien diergelijcke water-blasers, makende groot getier met blasen’ op de Hollandse kuststranden. In 1604 vertoonde zich in de Schelde bij Antwerpen een walvis die door enkele soldaten werd doodgeschoten. Het meest gedetailleerd beschrijft Van Meteren echter een grote walvis die in 1598 aanspoelde bij het dorpje Berckhey:

1598 In Hollandt is dit Jaer den tweeden Februarij opt stranghe tusschen Catwijck ende Schevelinghen ontrent een ghehuchte Berghey geheeten/ een walvisch aenghecomen/ die hem aen grondt vindende/ het water afgheloopen zijnde/ groot ghetier ende misbaer maeckte/ alwaer hy vande visschers met Cabels omslaghen allensken naerder 't Landt ghebrocht werdt/ daer hy nae eenighe daghen ghestorven is/ inwendich ghebersten zijnde/ door zijn groot ghewrichte op het hert sant/ want het bloet ende smout hem pisselinghen afliep uyt het Backhuys: hy wert nae sijnen aert vande Visschers genoemt een Potwalvisch/ der

[p. 6]

ghelijcke soorte men menende ooc grooten gherocten heeft/ die aen dese Landen aenghecomen zijn. Hy was lanck tweeenvijftich roeyvoeten/ sijn ooghen stonden vijfthien voeten van sijnen muyl, vier voeten achter d'oogen hadde hy een vlimme/ den muyl hadde onder eenen beek/ uytstekende lanck seven voeten maer gheheel sal/ ende hier in stonden tweeenveertich tanden wit als yvoor/ elck uytstekende ghelijck een groot Hinnen Ey/ ende dien langen beek sloot in het gehemelt boven/ in soo veel putten die hert waren/ desen Visch was manlick/ want hy hadde sijn manlick lidt uytstekende/ ende doot zijnde ses voeten lanck: sijnen steert was hooghe ofte breet derthien voeten/ sijn dickte (midts hy int sant lach) conde men niet meten/ was voorwaer een groote Beeste die wy ghesien hebben.

Hy werdt van weghen de Graeflijckheydt van Hollandt vercocht voor hondert ende sesentwintich gulden/ dat goeden coop was gherekent voor den ghenen die daer Traen Olie van maecten: Den bec wert gheschoncken/ den Grave Jan van Nassouwen ende tot Dillenborch ghevoert.

Van dezelfde walvisstranding wordt door Hugo de Groot melding gemaakt in zijn Nederlandtsche jaerboeken en historien. Hij vertelt enigszins spottend hoe veel tijdgenoten een voorteken zagen in het aanspoelen van een walvis:

't Jaer thans in de tweede maendt getreeden sijnde, wordt een seldtsaeme veel eer dan wonderlijke voorval, aengesien 'er geen eygentlijke wonderteekenen te vinden sijn, voor een voorbediedsel aengenoomen. Eenen visch uyt het geslaght der walvisschen, niet soo onbekent, of de see luyden heughden den naem van dien sy meermaels [p. 327] gesien hadden, op de kust van Hollandt gehoort sijnde, was door eenighe visschers met kabels op de naeste strant getrokken. Deese plaets wordt genoemt Berkheyde, tusschen Scheevelinghen en Katwijk, dat door sijnen naem getuyght van de oude Katten afkoomstigh te sijn, niet verre van waer eenen middelarm van den Rhijn in de see loopt, en ook nu in 't ebben des Oceans somtijts ontdekt worden de ooverblijfselen van een vernielt kasteel, een der werken van Drusus of Severus, 't welk onse voorouders, nae

[p. 7]

haere gelegenheit teegen over Britannien, 't huys te Britten genoemt hebben. Hier hadt dit seegedroght, leggende seeventigh voeten in de lenghte uytgestrekt, met sijn vreeslijk lichaem beslaeghen de geheele vlakte tusschen de see en de duynen. Alwaer hem een geweldighe meenighte van menschen, die van alle kanten toevloeyden, gesien hebben, sonder afgeschrikt te worden door den swaeren stank, dien de visch, nae dat hy op 't drooghe was gestorven, en met d' ingewanden gebarsten lagh, van sigh gaf, met soo groot eene besmettingh der see lught, dat 'er eenighe kijkers siekten en ook selfs den doodt gehaelt hebben. Luyden van maer taemelijk oordeel kon geene saek min wonder schijnen, dan een seemonster, hoedaenighe ontelbaere den Ocean in haere woeste ingewanden berght, door de Winterbuyen geslaeghen op de drooghten, alwaar hy met d' ebbe was vastgeraekt, vruchteloos met soo groot eene swaerte worstelende, ontdekt te sien. Maer andere onder 't gemeen, geset om op alles uytlegh te maeken, en de werken der natuere of des gevals hun vernuft t' onderwerpen, voorseyden eenighe dien van Hollandt, overwinnaers van so vreeslijk een gedierte, rijken buyt en seeghe oover hunne vyanden, andere spelden door dit voorspook dat hen swaere rampen booven 't hooft hinghen, die uyt hunnen Ocean door soo gruwsaeme monsters bestookt wierden. Al 't welk ook toens, yder door Schriften oover en weeder sijn gevoelen staende houdende, wel duydelijk van enkel ydelheit oovertuyght is, door 't vervolgh des jaers, vaddigh, soo 't met de voorighe vergeleeken worde. Hoewel ook eenighe, en niet ongerijmt, het seekalf, weynigh tijts daer nae gevanghen in de stroom niet verre van Gorinchem, een saeck die aldaar ongehoort was, uyt d' uytkoomst op de saecken der volghende tijden, uytgevoert niet wijt van die plaetse, gepast hebben. Dit magh men by naer waer houden, dat in geen ander jaer meer saeken teegen hoop syn uytgevallen, aenvangh neemende van de Winter, die in vruchteloose aenslaeghen wierdt oovergebraght.

Bronnen: Emanuel van Meteren: Historie der Neder-landscher ende haerder Na-buren Oorlogen ende geschiedenissen. 's Gravenhage 1614. [UBL 1013 A 7] en Hugo de Groot: Nederlandtsche jaerboeken en historien. Amsterdam, 1681. [Exemplaar UBL 1198 A 9].

[p. 8]