Musaeus. Jaargang 3

[p. 5]

Geklonterde borstvoeding

Rond ca. 1590 verscheen de eerste druk van het Handboeck der chirurgijnen van Carel Baten. Baten, uit Gent afkomstig, voerde, na een bezoek aan Duitsland en Frankrijk, praktijk in Antwerpen. Na de val van Antwerpen in 1585, vluchtte hij naar de Noordelijke Nederlanden. Van 1588 tot 1601 was hij stadsgeneesheer van Dordrecht. Door het vertalen en schrijven van werken, kreeg Baten meer financiële armslag. Met het Handboeck der chirurgijnen haalde hij zich echter de woede op de hals van collega's: Baten was de eerste die in de moedertaal over zijn vak schreef.

Het Handboeck der chirurgijnen is vooral een praktisch boek: Batens uiteenzettingen en adviezen zijn kort en bondig. Zo geeft hij in het weergegeven fragment een oplossing voor een moedermelk-overschot: door ‘koppen-zetten’, dat wil zeggen het vacuüm plaatsen van een glazen stolpje op de huid³, wordt overvloedige melk in het stolpje gezogen. Ook schrijft Baten recepten voor, vooral op basis van kruiden: leliebladeren, munt, rozenwater, komijn, dille en andere kruiden worden gemengd tot gladde papjes, zalfjes en poeders, die klonters in de melk voorkomen:

3 WNT VII², 5472.

Van de geclonterde Melc in de Vrouwen Borsten ende om die te verdroogen.

[p. 103] Dit verclonteren des Melcks in de Vrouwen Borsten, can soo wel wt hitte, als wt coude veroorsaken. Ofte het comt ooc wel, dat de melc te grof is, datse niet so wel (alst behoort) door de cleyne Aderkens in de Borsten en can door gedringen, ofte om datse niet ghenoech en can wt gesogen worden, waer door datse aldaer comt te verclonteren, te verherden, ende te verrotten.

[p. 104] Daeromme, so wanneer dat de Vrouwe van geenen sinne en is, om haer Kint selve te suygen, so salse stracx na

[p. 6]

het Kinderbaren, onder haren Navel, dry of vier Coppen laten setten, om het toe loopen des melcks na de Borsten, daer door te rugge te houden. [...]

[p. 105] So verre alsmen nu merct dat dese verclonteringhe des melcks niet vergaen en wilt, maer tot een Apostematie haer begheeft, so salmen desen navolgenden Pap daer op leggen.

Neemt Malve, ende Violettebladeren, van elcx een hantvol, Camillen, en de Meliloteblommen, van elcx een hantvol, siedet te samen, ende doeter by een pont cruymen wt den Wittebroode, soete Boter, anderhalf once, twee doyers van Eyeren, olye van Roosen, 2. on. olye van Camillen anderhalf on. maect hier af een Cathaplasma⁴.

[p. 106] Als nu de Borst rijpe is, so vlimtse of laetse van selfs door breken, ende geneestse met het gemeyne Digetijfken.

4 Uit het Grieks: zalf.

Bronnen:

D. Carolus Battus: Handboeck der Chirurgijnen: Daer in veel exquisite, ende secrete remedijen tegens alle wtwendige Ghebreken, so wel int generale, als int particuliere verhaelt staen, naert wtwijsen des Registers, daer van zijnde. Tweede druk. [Dordrecht], 1595. [Exemplaar: UBL 905 G 22]

E.D. Bauman: ‘Baten (Carel)’. In: NNBW 5 (1917). kol. 27.