Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 20

[p. 460]

Ieder moet kiezen

Het gaat slecht. Onze maatschappij gaat ten onder. De katholieken wijten deze ondergang aan het materialisme en geven aan dit begrip de betekenis van een laag bij de grondse gezindheid; zij verzwijgen dat er nog een andere betekenis is van dit begrip en halen er graag het socialisme bij. De socialisten werpen de schuld op het kapitalistische stelsel dat de schraapen zelfzucht in de hand heeft gewerkt en het geld tot de afgod heeft gemaakt.

Ik zal niet discussiëren. Ik weet alleen dat het slecht gaat; dat het geld boven alles heerst en dat haast iedereen uitsluitend leeft voor zijn genot, de ene cynischer en brutaler dan de ander, maar de ander even goed als de ene.

Ik ben ook een mens en ik heb maar de ogen te openen op mijzelf en op diegenen die ik dagelijks zie leven. Wij zijn als de bezitter van een tuin. In het begin wieden we goed; maar na jaren begint het onkruid te overwinnen, en het wilde gras groeit over de wegen. Zo gaat het ook met ons innerlijk leven. Het onkruid en het wilde gras dat zijn onze gewoonten. En stilaan wordt het leven in ons door onze gewoonten overwonnen. We leven niet meer, d.w.z. we spannen ons niet meer in om beter te leven. Alleen onze gewoonten hebben de schijn van leven aangenomen.

[p. 461]

Ik hoor mijn vriend de paster komen op kousevoeten. Hij kijkt met glimlachende ogen de heiden aan, en ‘we moeten geloven in hogere dingen dan materiële bevrediging’ zegt hij mij. Ik zou hetzelfde kunnen zeggen, maar ik besef dat dit een goochelwoord is dat al te dikwijls gebruikt wordt door personen die niet weten wat ‘materiële bevrediging’ betekent, omdat ze nog nooit één uur in hun leven honger hebben geleden, maar honger die zich laat gevoelen door de maag die samenkrimpt. Spreek niet van hogere dingen tot mensen die nog nooit werkelijk materiële bevrediging hebben gekend, want dan spreekt ge een taal die ze gerechtigd zijn helemaal niet te begrijpen, en die ze trouwens nooit hebben begrepen.

Ik wil niemand kwetsen, maar ik constateer feiten en ga U een paar verschrikkelijke dingen zeggen. Ik hoor dikwijls spreken van ons braaf katholiek boerenvolk. Tegen wie zegt g'het. Ik ben van boerenafkomst en ik ken mijn volk, beter, veel beter dan die brave zieleherders die dromen en zich begoochelen als de struisvogel. Woest, hardvochtig en schraapzuchtig, dat zijn ze, en dat waren ze in het verleden meer nog dan vandaag. Woest: ze brandden de ogen uit van de hond om zich te wreken op de meester, die 's zondags niet ter kerke ging. Woest: ze bekeken in de danszaal een meisje, wenkten met hun hoofd naar de uitgang en buiten gekomen waren hun enige woorden tot de vrouw: ‘legt u’ als tegen een hond. Woest: ze hadden zich niet geamuseerd op de kermis als ze hun mes niet hadden gestoken in de buik van een ander. Hardvochtig en schraapzuchtig, we zijn de oorlogsjaren nog niet vergeten. In Holland schreven de boeren tijdens de hongerwinter op hun muren: ‘men aanvaardt geen geld meer, alleen goud en juwelen’. En de uitgehongerden legden hun trouwring neer voor enkele kilo's tarwe. ‘De minnen van Heist Goor zijn de besten’, dat was bekend in

[p. 462]

Mechelen en tot zelfs in Antwerpen toen ik een kleine jongen was, en de bevallen vrouw uit elke welgestelde familie moest een min uit Goor hebben. Waren die van Goor dan werkelijk de besten? Ik weet het niet; maar overal treft ge de minnen van Goor aan en aldus zorgden ze denkelijk voor hun eigen publiciteit. Luister, nu komt dat verschrikkelijke:

Door de armoe was er in dit gehucht een vreemd bedrijf tot stand gekomen. Als de dochter 18 jaar was, dit was zo de gewoonte geworden, werd ze gezonden naar de mannenbok, niet om te huwen, niet uit liefde, zelfs niet uit behoefte, maar eenvoudig om een kind te krijgen, dan was er zog en kon ze naar de stad als min en bracht de broodwinning in huis. 70 t.h. van de geboorten in Goor waren natuurlijke kinderen, en de kindersterfte bedroeg er 80 op 100, want hun kind lieten ze thuis. Dat was een deel van ons braaf, godsdienstig boerenvolk, want iedereen ging er ter kerke. Dit heeft zolang geduurd tot er eindelijk een moedig en intelligent man pastoor op het dorp werd. (Nadien werd hij stichter van de Belgische Boerenbond.) Ik zal U zijn vreselijke ontzetting niet beschrijven toen hij daar aankwam. Hij onderzocht de grond, zaaide en plantte, en toonde aan de inwoners welke groenten te winnen waren in dit armoedige zand. En wat zijn voorgangers met hun bulderen tegen de zonde in de kerk niet hadden verkregen, kwam door de welstand die hij in het dorp had gebracht. Enkele jaren nadien waren de minnen en de natuurlijke kinderen haast zo goed als verdwenen. De welstand had de geest der hongerenden open gesteld voor hogere dingen. Het doortrekken van de tramlijnen naar de dorpen, het verspreiden van de fiets als vervoermiddel voor de gewone man en de sociale wetten na de eerste wereldoorlog hebben onze boeren en boerenarbeiders meer ten goede veranderd dan honderd jaar katholieke preek. Stilaan komt op de buiten de stadse mentaliteit, die naar de woorden

[p. 463]

van onze priesters zo verderfelijk is, en onze boeren worden mens.

Wat betekent trouwens de wervende kracht nog van het katholicisme?

Hun standpunt tegenover de letterkunde duidt dit duidelijk aan. Maanden reeds wordt rond deze zaak in Vlaanderen gediscussieerd. Waarop steunt in werkelijkheid hun houding? Voor de meeste katholieken betekent zedelijkheid vooral over de onzedelijkheid te zwijgen. Zo staan zij een struisvogelliteratuur voor, die van uit artistiek en menselijk standpunt een leugen is en ten slotte onhoudbaar zal blijken. Zij beseffen zeer goed het gemis van kracht van hun godsdienstbeoefenaars, die het gezonde instinct van het dier hebben verloren. De kat hapt in het eten, proeft dat het bedorven is en laat het staan. Zij vrezen echter dat hun aanhangers eens de bedorven kost geproefd nog gretiger zullen toehappen; vandaar de negatieve wet die ze voorhouden, die van de onthouding. Zij lijden aan een besef van minderwaardigheid, en staan slechts in het defensief. Om die reden verliezen zij regelmatig de besten, zij die de moed van de confrontatie bezitten, en verketteren zij de weinige moedige letterkundigen die ze hebben, wel niet, toch volgen zij ze evenmin.

En nu spreek ik tot diegenen die in een godsdienst niet geloven, want om aan de chaos te ontkomen moeten ook zij kiezen.

God is een te ver en te afgetrokken begrip om invloed op ons dagelijks leven uit te oefenen. Let wel, het gaat bij mij niet voor of tegen de godsdienst of een andere levensbeschouwing, ik zoek alleen het beste voor de mens. De godsdienst is te lang slechts een slaapmiddel geweest dat de mens haast volledig ontsloeg van eigen inspanning. Ik weet het, er is het zondebegrip, maar om de zaak gemakkelijk te maken staat daarnaast de instelling van de biecht. Zonder die biecht zou de katholieke godsdienst sinds lang

[p. 464]

niet meer bestaan, want dan zou het een godsdienst zijn die zo vreselijk is dat hij tot waanzin zou voeren. Maar naast die kalmerende eigenschap heeft de biecht ook haar zwakheid. Haar weldoende invloed werkt de zondag, maandag en dinsdag nog soms na, maar op woensdag reeds heeft men het genoegen weer te mogen zondigen, want toekomende zaterdag zal men toch te biechten gaan. Hoevelen vechten aanhoudend om de geboden na te komen? Hoevelen nog beleven in werkelijkheid hun godsdienst? Die godsdienst is dus sinds vele honderden jaren reeds voor een massa personen een geschikt middel van verdoving en de mens vergat, mocht vergeten die vreselijke levensregel die is de verantwoordelijkheid tegenover zichzelf. Ik meen dat de mens van vandaag niet beter is dan die van 1947 jaar geleden. In 1947 jaren heeft het Christendom dus de mens niet beter kunnen maken. Zal dit Christendom het vandaag kunnen nu de leer voor haast alle volgelingen slechts uit woorden en uiterlijkheden bestaat? Maar voor wie tot deze vaststelling is gekomen, blijft er slechts één uitweg: een streep daaronder, de rekening is afgesloten.

Maar, ik hoor het u zeggen, dan staan wij voor het niet. Ja en dit is een vreselijke vaststelling, doch ze heeft grote voordelen, ze schept duidelijkheid en betekent tevens een conflict. Dit conflict roept in ons al de bruikbare krachten op. En we voelen ons als de drenkeling, hij weet dat hij zichzelf moet redden. Uit het angstwekkende van het niet kan en moet dus de redding komen.

De mens moet eindelijk in zichzelf, dit is in zijn mens-zijn geloven om te trachten elke dag verantwoordelijk tegenover zichzelf te zijn, rechtschapen, goed en moedig. Hij moet dus uit achting en uit liefde voor zichzelf aan zichzelf werken als een kunstsmid aan een juweel, d.w.z. met liefde, volledige overgave en met inspanning van al zijn krachten.

ALBERT VAN HOOGENBEMT