Nieuw Vlaams tijdschrift. Jaargang 20

[p. 465]

Een lezing

Mijnheer de Voorzitter,

Mijnheer de Burgemeester,

Dames en Heren,

Het is ook voor mij een grote eer, maar ik zal zeggen nog meer een groot geluk, dat ik hier vanavond de inleider mag zijn tot de lezing van mijn hooggeschatte en hooggeëerde vriend, Prof. Geyl.

Ik hoef voorzeker niet in het lang en in het breed uit te wijden over zijn verdiensten als historicus. Sedert jaren heeft de diepe belangstelling, die hij heeft voor de gehele Nederlandse geschiedenis - ik bedoel daarmede de geschiedenis van Noord en Zuid -, hem geleid tot een diepere innige kennis ook van ons land en van ons volk.

Geyl is diegene die met overtuiging en met klem van bewijzen heeft aangetoond dat er een gemeenschappelijke grondslag is van de geschiedenis van Nederland en van België, en het zou even dwaas zijn te ontkennen dat die gemeenschappelijke grondslag voorhanden is, als het verkeerd zou zijn niet te erkennen dat sedert de 16e eeuw, de twee landen in hun historische ontwikkeling uiteengegaan zijn, en dat er bij al het gemeenschappelijke dat ons verbindt en blijft verbinden, ook schakeringen en tegenstellingen in het leven zijn geroepen.

[p. 466]

Niemand minder dan Em. Vandervelde juist heeft eens in de Kamer van Volksvertegenwoordigers verklaard dat die scheiding - of liever die scheuring van Noord en Zuid - voor de twee volken een ramp was geweest. Maar men schrijft geen geschiedenis met ‘indiens’, men hoeft de werkelijkheid te erkennen en in die werkelijkheid zelf, de redenen te vinden voor een actie tot groter binding zou ik zeggen, van landen die zoveel gemeenschappelijks hebben.

Het is zeer zeker voor Geyl een bekroning van zijn streven geweest dat in dit land gezaghebbende geschiedschrijvers vlak voor de oorlog kwamen erkennen dat de stelling die Geyl in zijn werken verdedigd had, dat die stelling volkomen gegrond was.

Laat mij toe er met nadruk op te wijzen dat een dergelijk historisch inzicht ons geenszins leidt tot onwezenlijke denkbeelden van politiek groot-Nederland. Maar dat zij ongetwijfeld een aanleiding en een reden kan zijn om te zoeken naar de weg die leidt naar een samengroei in cultureel opzicht van Noord en Zuid.

Onze Waalse broeders kunnen het ons niet euvel duiden wanneer wij de gemeenschappelijke grondslag van dezelfde taal willen gebruiken tot het uitgroeien tot een grotere gemeenschappelijke bewraakte beschavingskring.

Dat is de grote betekenis geweest van het werk van Geyl en men kan nu op bepaalde punten ook wel enigszins van mening verschillen over de interpretatie van dit of dat feit, het blijft in elk geval een waarheid dat Noord en Zuid, - dat Nederland en België verbonden blijven door een gemeenschappelijke evolutie, eeuwenlang zelfs van dezelfde instellingen en ongetwijfeld van een zelfde politiek klimaat.

Maar, Geachte Toehoorders, indien ik hier vanavond gelukkig ben mijn vriend te kunnen voorstellen, dan is het nog om een andere reden.

[p. 467]

Geyl is inderdaad een vlag geweest van de Nederlandse intellectuele weerstand tegen de bezetter, tegen het nazi-systeem.

Voorzeker, de lange tijd die hij in Londen heeft doorgebracht als hoogleraar aan de Universiteit heeft wellicht zijn geest en zijn temperament zelfs gekleurd, en ik begrijp volkomen dat een man die jarenlang in het Engelse milieu heeft geleefd, dat die man heeft leren waarderen de grote verdraagzaamheid, de grote traditie van vrijheid en van gezond individualisme die ook ten grondslag liggen aan het Engelse publieke leven.

Dat verklaart reeds waarom hij een getekend man was toen de nazibenden Nederland en België overweldigden. Het toeval heeft gewild dat ik die avond van de 10e mei juist bij mijn vriend vertoefde en ik herinner mij nog de nacht nadat ik juist met hem in Rotterdam een lezing van hem had bijgewoond over de ‘democratie’, ik herinner me nog de reacties die wij beiden gehad hebben toen die nacht het fatale nieuws kwam van de overval en van de oorlog, waarin onze twee landen meegesleurd werden. En zou ik het durven zeggen, dat er bij mij iets was bij al de vrees, bij de smart, die ik gevoelde van het grote onheil dat over ons kwam, dat er bij mij iets was van een diepe veelmoedige vreugde dat onze beide landen in dezelfde beproeving zouden geklonken zijn. En later is het nieuws gekomen dat Geyl was gearresteerd, dat hij als gijzelaar was weggevoerd, en hij zal het mij toelaten - indien ik het hier zeg - dat de eerste brief die ik van hem clandestien mocht ontvangen, en die ik nog bewaar, de brief na zijn terugkeer uit Buchenwald - waar hij een jaar gezeten had (hij heeft daarna nog drie jaar geïnterneerd in Nederland gezeten) - dat die brief voor mij de sterkste troost is geweest, en dat hij mij gestaald heeft in het intellectuele verzet tegen de verderfelijke leer die men ons wou opdringen. Hij schreef mij

[p. 468]

daarin dat het hard was geweest in Buchenwald, maar dat ik geen vrees moest hebben, dat hij het zal te boven komen, en dat hij er tegenkon.

Geyl heeft de beproeving overwonnen en vandaag hebben wij hem in ons midden, als een getuige voor die culturele samenhorigheid die ons blijft verbinden.

Ik ben er gelukkig om geweest dat hij getekend is geworden door de beproeving in die zware bezettingstijd en dat hij thans een onwraakbare getuige geworden is voor de openbare mening in Vlaanderen, zogoed als in Nederland wanneer hij spreken komt, ingegeven of gedreven door de liefde voor de hoge waarden, die wij hebben te handhaven in Nederland, zo goed als in België, in Noord-Nederland zo goed als in Zuid-Nederland.

En, mijn waarde Geyl, ik kan niet anders doen dan het hier verklaren dat het goede vruchtbare werk dat gij hier komt verrichten, sommigen onder ons hopen dat zij het van hun zijde in Nederland ook zullen kunnen verrichten. En dat in de toekomst ongetwijfeld, - wanneer al het misverstand zal weggedreven zijn dat er misschien in Noord-Nederland kan bestaan over de houding van de Vlamingen in het algemeen, die verdacht zijn geraakt misschien door de houding van sommige Vlamingen -, dat in die toekomst de samenwerking hechter nog en vruchtbaarder zal zijn dan in het verleden.

Laat mij eindigen met dit ene woord: ‘gij draagt in Nederland in uw nationaal blazoen, de leuze, de devisie van de Oranjes “Je maintiendrai”’.

Laat ons samen, Vlamingen en Nederlanders zeggen ‘nous maintiendrons’!

Wij zullen handhaven de liefde voor onze taal, de liefde voor onze gemeenschappelijke beschavingskring, de liefde voor de vrijheid.

(1946)

HERMAN VOS