Poëziekrant. Jaargang 16

[p. 8]

Buitenland

Vinicius de Moraes
Dichter in goed gezelschap
Chris Delariviere⁺

De Braziliaanse dichter Vinicius de Moraes is niet bepaald een vertrouwd klinkende naam in deze uithoek van de wereld. In eigen land wordt hij echter als een grootmeester en literaire duizendpoot beschouwd. In zijn rijkgevulde leven (1913-1980) was hij toneelauteur, criticus, performer, dichter, zanger en componist. In die laatste hoedanigheid verwierf hij enige faam in Europa, onder meer als auteur van de bossa nova-klassieker ‘Garota da Ipanema’.

Vinicius de Moraes

ONLANGS VERSCHEEN in zijn geboortestad Rio de Janeiro een reeks fraaie uitgaven die een overzicht biedt van zijn literair werk. Zo werden in een Livro de Letras meer dan driehonderd gedichten gebundeld, teksten die door Toni Jobim, Baden Powell, Chico Buarque en andere getalenteerde Braziliaanse componisten van muziek werden voorzien.

Vinicius de Moraes was een kleurrijk dichter: in een eerste leven diplomaat en schrijver van klassieke sonnetten en toneelstukken, in een tweede bohémien, zanger en volksdichter. Afkomstig uit de ‘betere’ klasse van Rio de Janeiro was hij voorbestemd om zijn leven in de Braziliaanse elite te slijten. Hij maakte carrière als diplomaat in Europa, maar waagde zich ook aan klassiek theater- en dichtwerk. Met succes, want in 1963 won de verfilming van zijn theaterstuk ‘Orpheu Negro’ de Gouden Palm van Cannes én een Oscar voor de beste buiten-

+ José Castello (red.), Vinicius de Moraes - Livro de Letras, Companhia Das Letras, p | a Editora Schwarz, Rua Tupi 522, 01233 Sao Paulo (SP), Brazilië. Fax: 011 | 826.5523.

[p. 9]

landse film. Het leverde Vinicius roem en erkenning op, maar liever dan op zijn lauweren te rusten, koos de diplomaatdichter voor een radicale koerswijziging in zijn leven. Hij was 43 jaar en zette een punt achter zijn eerste leven. Voortaan zou hij zijn inspiratie niet meer uit boeken en studeerkamers halen, maar uit de volksbuurten van Rio, Salvador da Bahia en andere Braziliaanse grootsteden. Daar vond hij een fascinerende culturele kracht die niks van doen had met de ivoren torens van de Braziliaanse elite.

De Livro de Letras heeft vooral oog voor de tweede fase in Vinicius' leven. De samenstellers speurden in archieven, vonden onuitgegeven manuscripten en zochten zijn muzikale partners op. Het resultaat is een lyrisch-biografisch profiel van de dichter aan de hand van liedteksten en getuigenissen. Vinicius de Moraes komt daaruit als een dichter van de ‘alegria’, de levensvreugde’. Romantisch, soms sentimenteel maar ook vitalistisch en als volbloed non-conformist wars van burgerlijkheid. Een dichter die consequent zijn gevoelens de vrije loop liet of om het met zijn eigen woorden uit te drukken: ‘een dichter die leefde met het licht in het hart’. Zo werd hij een kunstenaar die van zijn leven een performance maakte en daarbij telkens goed gezelschap koos.

In dat goed gezelschap treffen we onder meer de bossa nova-legende Tom Jobim aan. Samen met hem tekende Vinicius voor een belangrijk hoofdstuk in de Braziliaanse muziek. Hun samenwerking dateert uit de zestiger jaren. Rio, en met name de strandwijken van Copacabana en Ipanema, leverden de inspiratie. Het waren creatieve hoogdagen en in de jazzkroegen en bars van Copacabana en Ipanema wemelde het van muzikaal en dichterlijk talent. Vinicius hield van het nachtleven, whisky en vrouwen, hij was dan ook een veelgeziene gast. Op een van zijn nachtelijke escapades ontmoette hij een jonge, magere pianist die met weinig succes de bareigenaars van zijn muzikaal kunnen trachtte te overtuigen. Na een nachtelijke kroegentocht besloten beiden samen te werken. Zo begon het hoofdstuk Tom Jobim - Vinicius de Moraes waarbij de ene de muziek en de andere de teksten leverde. Het duo maakte tal van klassiekers, de gouden oogst van de bossa nova, waarvan ‘Garota da Ipanema’ en ‘Agua de Beber’ slechts de meest bekende vruchten zijn.

Voorspelbaarheid kreeg nooit een kans in Vinicius' leven, evenmin als het achternahollen van succes. De dichter volgde enkel zijn creatieve honger, compromisloos. Na enkele jaren koos hij dan ook voor een andere partner, de afro-Braziliaan Baden Powell. Het was de aanzet voor Vinicius' zoektocht naar zijn Afrikaanse roots. Salvador da Bahia met zijn afro-Braziliaanse religies, zoals de Candomblé, kreeg Vinicius in zijn greep. De getuigenis van die rootservaring werd verwerkt in even eenvoudige als sublieme liedteksten die door gitarist Baden Powell van een intimistische muzikale omkadering werden voorzien.

Tom Jobim en Baden Powell waren slechts enkele van Vinicius' Partners. In de Livro de Letras passeren ze allemaal de revue. In een vijftal essays wordt Vinicius' portret geschetst aan de hand van hun getuigenissen. Het bohémien-leven dat Vinicius de Moraes leidde, leverde bovendien tal van anekdotes op: over zijn voorliefde voor het nachtleven, zijn woelige amoureuze belevenissen of zijn gewoonte om gasten in bad te ontvangen, met een glas whisky in de hand en sigaretten binnen handbereik. Zo stierf de dichter trouwens, in bad met een fles whisky naast zich.

De Livro de Letras doet Vinicius eer aan. Het boek werd met zorg en kennis van zaken samengesteld. Het vele fotomateriaal en een uitplooibaar middenblad waarop Vinicius' discografie afgebeeld staat, maken het een lust voor het oog. Helaas zal dit werk wellicht nooit de rekken van onze boekhandels bereiken, maar wie het echt wil, kan natuurlijk contact opnemen met de uitgevers. Als troost is er het platenwerk van Vinicius. Ook daarvoor is enig hardnekkig speurwerk vereist, maar op de vele compilatie-cd's Braziliaanse muziek die er tegenwoordig op de markt zijn, vindt men altijd wel een Vinicius-compositie.