Poëziekrant. Jaargang 16

[p. 6]

Vertaald

Paul Celan
Ton Naaijkens

Geplaagd door wanen en onrust schrijft Paul Celan (1920-1970) in 1965 zeven gedichten die twee jaar later de vijfde cyclus van de bundel Atemwende (1967) zullen vormen. Het is een cyclus met een politieke ondertoon, waarin de dichter uit de Boekovina vanuit zijn woonplaats Parijs kritiek levert op het systeem dat in zijn geboortestreek de dienst uitmaakt. ‘De wereld is weg, ik moet je dragen’, schrijft Celan - zoals steeds als een ontheemde en met de intimiteit van iemand die zich richt tot één enkele persoon. Die toon maakt zijn gedichten herkenbaar, ze worden er waar door. Celans poëzie heeft vele kanten, maar dat ‘dragen’ van iemand die de wereld verloor, is een motief dat telkens terugkeert. Het gaat om de slachtoffers van de brute geschiedenis, om de joden die het graf moeten missen dat Celan hen wil teruggeven; maar ook om de slachtoffers van het systeem van de ‘ondergeschoffelde oktober’ waar de jonge Celan in zijn verering van Landauer en Kropotkin zijn hoop op gevestigd had. Op vijfenveertigjarige leeftijd dicht Celan, en hij herdenkt. Maar bovenal vecht hij tegen het cynisme dat hem langzaam in zijn greep krijgt. ‘Rust uit nu in je wonden,’ staat er - op en tegen het ritme van ‘O Haupt voll Blut und Wunden’ - ‘doorprutteld en ompaust’. De dichter verliest zijn houvast. De vraag waar de aarde heenviel, is letterlijk te nemen. In Atemwende valt Celan van het geloof af dat hij met zijn woorden het verloren thuis kan terugvinden. Drie jaar later trekt hij daar de consequentie uit.

Over de vertaler

Ton Naaijkens (1953) vertaalde Duitse poëzie, proza van Robert Musil en de bundel De niemandsroos van Paul Celan. In september 1992 verschijnt zijn vertaling van Celans bundel Atemwende onder de titel Ademkeer. Ton Naaijkens is werkzaam op het Instituut voor Vertaalwetenschap van de Universiteit van Amsterdam.

[93]

GROOT EN GLOEIEND GEWELF
met de zich
naar buiten en weg
woelende zwerm zwartsterren:

in de versteende kop van een ram
brand ik dit beeld, tussen
de hoorns waarin,
in de zingende windingen, het
merg van de gestolde
hartzeeën aanzwelt.

Waar
niet al loopt hij
tegen storm?

De wereld is weg, ik moet je dragen.

[94]

JIJ MET DE LEISTEENOGEN, door
het schrijdende tegengeschrift daags
na de verblinding bereikt

Leesbare bloedproppen-bode,
naderbij gestorven, ondanks alles,
door alwetend, zwiepend prikkeldraad
over de onomstotelijke
duizendmuur gedragen.

Jij hier, jij: tot leven gewekt
door een zucht van de in de bloot
gespitte longvertakkingen
verhaakte
namen.

Jij, die te
ontcijferen is.

Met jou,
op de stembandenbrug, in
het Grote Daartussen,
de nacht lang.

Met harttonen beschoten,
vanaf alle wereldkansels.

[p. 7]

[95]

VOLSLIBBENDE, dan
bestruikte oeverstilte.

Die ene sluis nog. Bij
de wrattentoren, met
braks overspoeld,
mond je uit.

Vlak voor je, in
de roeiende reuzesporangiën,
sikkelt, alsof woorden er hijgden,
een glans.

[96]

JIJ, HET met de helder-
ziende hoogslaap van
mijn lip genomen haar:
door het gouden oog van de
op maat gezongen asse-
naald gehaald.

Jij, de met dat Ene
Licht uit mijn hals
gerukte knoop:
doorstoten door naald en haar,
onderweg, onderweg.

Jullie omwentelingen, steeds weer, rond
de zeven-
vingerige kushand achter het
geluk.

[97]

DE MET HEMELS GESTOOKTE
vuurscheur door de wereld.

Het ‘is-daar-iemand?’-geroep
er binnenin:

dwars door jou hierheen
op het dekschild
van de Eeuwige Wants gespiegeld,
besnuffeld door Fout en Verward,

de oneindige bocht trekkend, desondanks,
die bevaarbaar blijft
voor het on-
getreilde antwoord.

[98]

MISTDOEKEN-, SPANDOEKEN-OPSTAND,
roder dan rood,
tijdens de grote
vriesverschuiving, op
slibberend hobbelijs, voor
robbenvolkeren.

De dwars door jou heen
gehamerde straal
die hier schrijft,
roder dan rood.

Met zijn woorden
jou uit de hersenpan pellen, hier,
ondergeschoffelde oktober.

Met jou het goud munten, nu,
zodra het eruit sterft.

Met jou de doeken bijstaan.

Met jou het glasharde pamflet vertuien
aan de lezende bloedbolder, die
de aarde door deze
stiefbool naar buiten stiet.

[99]

RUST UIT NU IN JE WONDEN,
doorprutteld en ompaust.

Het ronde, klein, het vaste:
uit de bliknissen komt
het aanrollen, vlak bij,
in generlei doek.

(Dat heeft
- parel, zo zwaar
was het door jou -,
dat heeft de zoutstruik opgedoken,
ginds, in de tweezee.)

Zonder licht rolt het, zonder
kleur - zeg,
steek de naald van ivoor erdoor -
wie weet niet
dat de getijgerde steen, die jou aansprong
erop stukklonk? -,
en zo - waar viel de aarde heen? -
laat het maar tijdopwaarts draaien,
met tien nagelmanen op sleeptouw,
in slangenabijheid, bij gele vloed,
quasistellair.