Poëziekrant. Jaargang 16

[p. 28]

Recensie

Maria de Groot
Het gewicht aan rozen
A.L. Herbert⁺

In de aantekeningen bij haar gedichtenbundel De Rozen verklaart Maria de Groot dat de afdeling ‘De Rozen’ geen vertaling is van de gedichtenreeks Les Roses van Rainer Maria Rilke, maar dat zij heeft ‘getracht een weergave van Les Roses in het Nederlands te bereiken door de Franse verzen in het Nederlands te laten spiegelen’. Het leek mij aardig haar bundel eens te spiegelen aan een van de bekendste teksten van Rilke, wellicht te beschouwen als zijn poëtisch manifest.

IK CITEER uit Het dagboek van Malte Laurids Brigge:

‘Ach, maar verzen zeggen zo weinig, als men ze in zijn jeugd heeft geschreven. Men moest daar liever mee wachten en zin en zoetheid verzamelen, een leven lang en een lang leven, zo mogelijk en dan heel aan het eind, misschien zou men dan tien regels kunnen schrijven, die goed zijn. Want verzen zijn niet, zoals de mensen denken, gevoelens, (die heeft men altijd vroeg genoeg) - het zijn ervaringen. (...) En het is ook nog niet voldoende, herinneringen te hebben. Je moet ze kunnen vergeten, als het er vele zijn en je moet het grote geduld hebben, te wachten, totdat zij terugkomen. Want de herinneringen zelf zijn het nog niet. Eerst wanneer zij in ons geworden zijn bloed, blik en gebaar, naamloos en niet meer te onderscheiden van onszelf, dan eerst kan het gebeuren dat in een subliem moment het eerste woord van een vers uit hun midden oprijst en zich van hen losmaakt.’

De weergave van Rilkes Les Roses (24 gedichten), met de toevoeging ‘door Rainer Maria Rilke’, vormt het middengedeelte van De Groots bundel. Het eerste deel, ‘Rozentuin’, bestaat uit 26 gedichten en heeft als opdracht ‘voor Rainer Maria Rilke’, een eerste mooie spiegeling dus. Het derde deel, ‘Rozenkruiser’, bevat 17 gedichten.

Nu weegt bij deze driedelige bundel niet alleen het zeer grote aantal gedichten zwaar - daarover straks -, belangrijker is de combinatie van eigen werk met poëzie van een van de grootste moderne lyrici. Onvermijdelijk wordt dat samengaan toch gezien als een confrontatie, hoewel alles van de hand is van dezelfde dichteres. Of de beide hoekdelen zich staande houden naast Rilkes rozencyclus, wil ik aantonen in een korte bespreking van de gedichten uit het eerste deel, de reeks ‘Rozentuin’.

Dat de dichteres, zoals Rilke aanbeveelt, ‘zin en zoetheid’ verzamelde, is wel aan te nemen. Immers, zij laat z6 maal de naam van een roos een reeks associaties ‘telen’. Wat echter betwijfeld mag worden, is of zij lang genoeg voor of met deze gedichten heeft gewacht. Daarvoor zijn er bij eerste lezing te veel zwakke plaatsen aan te wijzen, bijvoorbeeld waar het gedicht het ‘lyrisch verhaal’ niet langer kan dragen. In het gedicht ‘Monica’ moet de roos Monica niet alleen de moeder van Augustinus, ‘woestijnmoeder’, maar ook de zoekende mens en zichzelf evoqueren, en dat tegen een verhaald landschap gevormd door een oase en ‘een doolhof van zon en ravijnen’. Dat in de oase zalmen voorkomen, mag een klein wonder heten. In het gedicht ‘Louksor’ moet de soortnaam Louksor koste wat het kost verwijzen naar de Oudegyptische tempelstad Luxor.

Mooi is de gelijktijdigheid van roos en stad, hoewel dat beeld bruusk uit elkaar valt bij het ‘samenstellen’ van de

+ Maria de Groot, De Rozen, De Prom, Baarn, 1991, 80 p., fl. 19,90; 398 fr.

[p. 29]

Maria De Groot [foto: Hans Vermeulen]

roos: ‘Terzijde onbedreigd de obelisk, | de doornenstam (...)’. Het is moeilijk die ontdubbelde dubbelzinnigheid te blijven meevoelen. Hetzelfde vindt plaats in het gedicht ‘Antigone’. Een werkelijk schitterend begin, de vergelijking van de roos Antigone zowel met de doorstoken ogen van Oedipus als met diens dochter Antigone, ‘roos, jij van alle rozen | de meest beschroomde’, zoals de dichteres het hier subliem zegt. Maar ook hier is de poëtische spanning blijkbaar te hoog opgevoerd, en onherroepelijk volgt het breken. In het tweede deel van het gedicht wordt het verhaal van Oedipus naverteld, waarbij enkele beschouwende woorden niet worden geschuwd: ‘wij wonen bij stervende patriarchen’ en ‘Haemon gaat met ons onder in het graf’. Wat in de aanzet een prachtige lyrische evoquatie van het meisje Antigone was, eindigt in een grauwe vaststelling...

Opvallend in de gedichten die in een klassieke vorm zijn geschreven, en ‘Madame Meilland’ is daarvan het eerste duidelijke voorbeeld, is dat ze als sonnet niet boven de middelmaat uitsteken, die soms niet eens halen. Het rijm is vaak gezocht en wordt geforceerd gebruikt: ‘Zij deed mij blozen en ik toog | een vleug dieprood in haar omhoog’. Ondanks de aardige tegenstelling diep-omhoog geeft het gebruik van ‘toog’ hier te denken. Nee, het rijm is bij Maria de Groot nog lang niet ‘bloed, blik en gebaar’. Een gunstige uitzondering is ‘Roter Stern’. Hoewel ook daar een kleine ‘sage’ wordt verteld, ademt dat gedicht in zijn geheel de gezette ‘tekening’, en geeft het een mooi volgehouden ‘biotoop’. Helaas zijn er van dat kaliber gedichten te weinig.

De reeks ‘Chivalry’ (drie gedichten) verwijst, zoals te verwachten, naar ridderschap en het obligaat zoeken naar de graal, zoals verteld in ‘Chivalry 2’. In dat gedicht duikt plots in enkele versregels rijm op: ‘Ik kan mijn hand uitsteken naar de schaal | waarop het donker avondmaal’, waarna na enkele rijmloze verzen eindelijk het rijmwoord opduikt waar naartoe geschreven is: ‘ontdekt in haar het meesterwerk, de graal’. Het mag duidelijk zijn dat dat geen poëzie is.

Het volgende gedicht draagt de titel ‘Erotica’, en die soortnaam bewerkt een reeks associaties en beelden die het doel volkomen voorbijschieten, zelfs tot aan ‘de wortel van | het wordend orgasme’. Daar wordt duidelijk dat de dichteres nog niet in staat is haar emoties en ervaringen te sublimeren om zo tot een gaaf en hoogstaand gedicht te komen. Het reflecteren op de roosnaam ‘Erotica’ is er voor de hand liggend en triviaal.

Gelukkig is er dan ‘Banquise’. Hoewel dat een gecompliceerd gedicht is, ‘waar tijd smelt en met de lelies | rust op het vijverbed’, is het ongemeen boeiend en wellicht ook particulier. Van de twaalf gedichten die nog volgen wil ik er twee aanhalen: ‘Black Night 4’ en ‘Duftwolke’.

‘Black Night 4’ is opnieuw een sonnet en voldoet daarbij volkomen aan het beeld zoals dat door ‘Madame Meilland’ eerder werd opgeroepen. Voorstelling en rijm zijn conventioneel en letterlijk: ‘Ik stoot mijn voeten telkens aan de stenen | alsof ik nooit een lichter pad doorliep’. Het is duidelijk dat niet alleen op het woordgebruik veel aan te merken valt, maar dat in het sextet ook nog eens wijsneuzig huis-tuin-en-keukenfilosofie wordt bedreven, maakt het gedicht slecht en een goed voorbeeld van ‘domineespoëzie’.

Uit een totaal andere wereld afkomstig lijkt het gedicht ‘Duftwolke’. Net als ‘Black Night 4’ is het een ‘wandelgedicht’, maar een groter verschil is bijna ondenkbaar. ‘Mag ik huisvesten die bedwelmend mij omgeeft?’ Schitterend. En ‘Ik wandel met de geurende godin | langs de platanenweg.’ In Arcadia ego... Dat gedicht had de deur moeten openen naar Rilkes cyclus ‘De Rozen’. Want in ‘Duftwolke’ gunt de dichteres de lezer al een blik op haar weergave van Les Roses. Al lezend, met daarbij steeds voor ogen het veel te middelmatige wat voorafgaat, is het alsof de 24 gedichten in de aangeboden ‘vertaling’ door iemand anders geschreven zijn. Een genot om te lezen, zo subtiel en echt exquis in het woordgebruik en de opgeroepen beelden. Zelfs zo, dat het gedicht bijna tot een boeket rozen wordt. Kortom, poëzie als:

Al wat ons ontroert, daarin deel je.
Maar wat jij ervaart, dat ontgaat ons.
Er zouden honderd vlinders nodig zijn
om al je bladzijden te lezen.

Er zijn er onder jullie als woordenboeken:
zij die ze plukken
zouden al deze bladen willen samenbinden.
Ik, ik houd van de rozenbrieven.

Waarom toch heeft Maria de Groot haar bundel niet samengesteld uit dat kleine aantal allerbeste gedichten uit de reeksen ‘Rozentuin’ en ‘Rozenkruiser’ en de cyclus ‘De Rozen’ van Rilke | De Groot? Dan had de titel ‘Rozenkruiser’ kunnen vervallen met de beschrijvende en anekdotische gedichten uit dat deel. De zo geconcipieerde bundel zou qua poëtische zegging en overtuigingskracht onweerstaanbaar geweest zijn. Helaas bleek het gewicht aan rozen voor dichteres en uitgever te groot, net als bij de bijen van Nijhoff de geur van ‘hoger honing’. Het resultaat is een geenszins bevredigende, laat staan overtuigende bundel, waarin de kwantiteit het definitief van de kwaliteit kon winnen. Als er ergens in de rozen gesnoeid had moeten worden, dan hier... Maar gelukkig zijn er deze woorden van Rilke: ‘... en zin en zoetheid verzamelen, een leven lang en een lang leven, zo mogelijk en dan heel aan het eind, misschien...’