Poëziekrant. Jaargang 16

[p. 23]

Kroniek

Nederlandse poezie
Waar blijft de poëzie?
Bert Kooijman

‘Hoeveel poëzie ik ook gelezen heb, bij iedere nieuwe dichtbundel hoop ik weer een beginnend lezer van poëzie te kunnen zijn, hoop ik de verwondering te hervinden om het feit dat er zoiets als poëzie is. Maar het liefst moet die bundel mij ook als nieuw doen beseffen dat poëzie noodzakelijk is, dat wat ik lees niet anders kan bestaan dan als poëzie, dat zonder deze poëzie het leven anders zou zijn. Ondanks, maar ook dank zij leeservaring een beginnend lezer te worden; dat is geluk.’ Het gevoel dat Ad Zuiderent beschrijft (Trouw, 11 juni 1992), heb ik niet ervaren bij het lezen van de vier dichtbundels die ik in deze kroniek bespreek.

Rouke v.d. Hoek [foto: Jeff Wintgens]

Dalstar [foto: Hapé Smeele]

Kees Hermis

KEES HERMIS heeft bij de theologische uitgeverij Narratio zijn door Joop van Egmond geïllustreerde bundel Weerbarstig landschap uitgegeven. Het boek draagt als ondertitel: ‘fasen van een mensenleven’. Hermis ontdekt in de grilligheid van een mensenleven momenten die, ongeacht plaats en tijd, algemeen herkenbaar zijn. Hij beschrijft in de bundel reiservaringen van mensen onderweg, in acht stappen van ongeveer tien jaar. Elke fase leidt hij in met een tekst in cursief.

Bijna alle 67 gedichten vertonen kenmerken van (poëtisch) proza: vrijwel nergens slaagt de dichter erin om zijn teksten te ver-dichten tot poëzie, zodat ze onvervangbaar worden. Dat sommige teksten toch aanspreken en troost bieden, is geen verdienste van de dichter Hermis.

Dalstar is als ‘poet in residence’ verbonden aan Museum Fodor en verblijft en werkt momenteel in Japan. Op het omslag van zijn bundel Et age staat het volgende fragment:

want
de maximale dichter
heeft het maximale ritme
& het maximale ritme
heeft de maximale tekst

Elly de Waard [foto: Ronald Hoeben]

De nieuwe bundel van Dalstar (pseudoniem van Koos Dalstra) bevat dus poëzie van een volhardend lid van de Maximalen, die in 1984 eigenhandig het Maximalisme in de kunst introduceerde, die kortweg intense, allesomvattende poëzie propageerde tegenover hermetische en stilstaande. Dat hun gedichten vaak tot anti-poëzie devalueerden, is voor de Maximalen ondergeschikt, als de intensiteit er maar in aanwezig is.

Rob Schouten noemt Dalstar een ‘action painter in de poëzie’ (Vrij Nederland, 1 augustus 1992). Hij typeert zijn verzen als ‘incoherent, langademig, woordenrijk en associatief’ en besluit zijn bespreking met: ‘Dalstars gedichten zijn woordenstromen die in de eerste plaats

[p. 24]

Esse est percipi

Als de filosoof gelijk heeft,
zegt de reuzenbovist,
en zijn is waargenomen worden

dan zijn wij meestal niet,
of niets dan de draadraadselen
onder de grond.

Maar af en toe, van de ene nacht op de andere
stappen we door die kier naar het reële

en staan te bestaan in het weiland
in een schrale wind

maar dan ook goed; provocerend,
overdreven vlezig.

(Uit: Rouke van der Hoek, Doorgewinterd landschap, 1992)

op wahlverwandte lezers zijn gericht. Mij doen ze nogal eens denken aan de teksten van Sjef van Oekel. Soms valt er een beetje te lachen, maar het hermetische bestrijden, dat doet Dalstar geenszins. Integendeel, hij levert er zijn eigen bijdrage aan.’

Er staan tien gedichten in Et age, waaronder vier zeer lange. Opvallend zijn vooral de willekeurig verbrokkelde regels, die de verzen een nodeloos uitgerekte vorm geven.

Lezer, laat deze ‘poëzie’ maar ongelezen, en dichter, word je er gauw van bewust dat in poëzie niet alles kan, zelfs niet in zogenaamde maximale poëzie.

Doorgewinterd landschap van Rouke van der Hoek bevat een titelloze reeks van 24 gedichten, gevolgd door ‘Iuri Gagarin, 12 april 1961’ van zes en ‘Het evangelie van de paddestoelen’ van zeven gedichten. De meeste verzen zijn ook hier met veel witregels gelardeerd, zodat de tekst uit snippers bestaat die, onbeschermd door de omringende regels, het gevaar lopen dat ze nog scherper worden gelezen en te licht worden bevonden. Inhoudelijk kan de incoherentie als een algemene karaktertrek genoemd worden: Van der Hoek slaagt er vrijwel nergens in om de thematiek van zijn vers eenduidig te houden. Vaak wil hij te veel gedachten in één vers kwijt. Die neiging tot diversiteit werkt de versplintering van zijn verzen in de hand. Wanneer hij echter verhalende elementen uitwerkt, dan ontstaat er meteen meer coherentie en overtuigt het vers.

Tot slot: ik gun Rouke van der Hoek van harte zo'n mooie uitgave, maar had er graag betere gedichten in gelezen, zoals bijvoorbeeld ‘Esse est percipi’.

Elly de Waard publiceert Eenzang: 168 pagina's met 120 gedichten! De bundel lezen is niet alleen vermoeiend door die omvang maar vooral door de kwaliteit van de verzen. Het is inderdaad van het middelmatige en het slechte te veel en van het goede te weinig. Het lijkt wel of de dichteres gedacht heeft dat alles wat ze aan het papier toevertrouwt, meteen publiceerbaar is. En de uitgever is evenmin kritisch genoeg geweest, anders had hij de bundel nooit zó het licht laten zien. De Waard is toch geen beginnelinge die haar eigen werk niet op een afstand en tegen het licht kan houden? Vandaar dat ik de meeste verzen vanwege hun retoriek zo middelmatig moet noemen dat ze beter als slecht gekwalificeerd kunnen worden.

Niet alleen de omvang werkt vermoeiend, ook het gemis aan enige ordening in reeksen of cycli. De titelloze gedichten lijken zonder meer achter elkaar geplaatst. Bovendien zijn ze zonder dwingende noodzaak meestal in disticha verdeeld, terwijl het enjambement evenmin een functie heeft, zeker niet na een lidwoord.

De beeldspraak in deze Eenzang komt te sporadisch voor en is dan dikwijls zo voorspelbaar dat de meeste teksten niet buiten een prozaïsche overpeinzing of beschrijving kunnen treden.

Ook inhoudelijk is de verzenverzameling niet van eentonigheid vrij te pleiten: de thematiek blijft grotendeels beperkt tot de (lesbische) liefdesproblematiek.

Dat de dichteres haar talenten verspilt, zoals Ad Zuiderent in Trouw (2 juli 1992) opmerkt, is nauwelijks te constateren. Hij heeft haar poëzie steeds ervaren ‘als een fascinerend pakket gemiste kansen’. Maar zelfs het gedicht dat hij echt geslaagd vindt, dat op p. 136-137, moet ik afwijzen, omdat het vijf disticha te lang is. Ik ben het wel met zijn conclusie eens: ‘Misschien zou De Waard zich wat vaker moeten toestaan de kunst van het verzwijgen en het suggereren te beoefenen. Zou ze moeten geloven dat ook in gepassioneerde poëzie de innerlijke overtuiging van een structuur op den duur sterker werkt dan het uitspreken van cliché's. Ook al horen die cliché's tot de overtuigingen van het hart’.

Vier bundels met weinig poëzie, dat is mijn eindoordeel. Toch wil ik een kleine uitzondering maken voor enkele verzen van Van der Hoek. In zijn bundel kan de poëzie het duidelijkst aanspraak maken op de aandacht van de lezer.

Kees Hermis, Weerbarstig landschap. Fasen van een mensenleven, Narratio, Gorinchem, 1992, 96 p., fl. 15; 300 fr.

Dalstar, Et age, In de Knipscheer, Amsterdam, 1992, 80 p., fl. 32,50; 650 fr.

Rouke van der Hoek, Doorgewinterd landschap, Herik, Landgraaf, 1992, 48 p., fl. 23,90; 478 fr.

Elly de Waard, Eenzang, de Harmonie, Amsterdam, 1992, 168 p., fl. 34,90; 698 fr.