Princesse Liet-boec

Verantwoording melodieën

Algemene opmerkingen

De liedjes in het Princesse Liet-boec zijn contrafacten: ze zijn geschreven én worden gezongen op een reeds bestaande en toen bekende melodie, die boven de tekst wordt aangeduid met (Op de) Stem(me), Op de wijse of Op de Voyse. Een paar van deze melodieën zijn nu nog steeds bekend, de meeste echter niet. Om de liederen te kunnen zingen, hebben we dus een notatie nodig van de melodie. Aangezien het Princesse Liet-boec geen muzieknotatie geeft, zijn we afhankelijk van andere liedboeken, zettingen of instrumentale bronnen uit die tijd waarin de betreffende melodie in noten is opgeschreven. Deze zijn te vinden via de ‘Voetenbank’ van het Meertens Instituut te Amsterdam.

Transcripties

De melodieën zijn in hedendaags notenschrift met een G sleutel getranscribeerd. De noten zijn in hun oorspronkelijke waarden gelaten, zonder verkleining. Ook de ligging en dus de toonsoort zijn zoveel mogelijk hetzelfde gelaten, behalve wanneer dit tot gevolg had dat het lied niet meer te zingen zou zijn (veel te hoog). Opmaten en tegenhangende slotmaten zijn zoveel mogelijk genoteerd zoals in de bronnen gebruikelijk: met een rust aan het begin of aan het einde een tel minder in de maat.

De melodieën uit het Luitboek van Thysius zijn overgenomen transcripties uit de editie van J.P.N. Land; inmiddels is er van dit Luitboek een nieuwe editie verschenen.

Tekstplaatsing

Alleen de tekst van de eerste strofe van elk lied is onder de noten gezet, de tekstplaatsing van de overige strofen laten we aan de creativiteit van de zangers over. Om de accenten van de tekst met de accenten van de melodie kloppend te krijgen, moest hier en daar wel wat gepuzzeld worden. In de oplossingen van tekstplaatsingsproblemen is rekening gehouden met de overige strofen. Soms hebben we een hele of halve noot in tweeën gesplitst, of juist twee kwarten of halve noten samengevoegd. Waar we dachten dat de zanger dit makkelijk zelf kan zien, of waar dit alleen voor de eerst strofe gold, hebben we de oorspronkelijke waarden laten staan.

Redactionele ingrepen

1.	Correctie van fouten in de bron In Hercules antwoort tot Dianire (p. 24): in maat 5 halve noot g veranderd in kwartnoot, anders klopt het metrum niet; in de voorlaatste regel van de bron staat de mol (bes) een lijn te hoog. In Hero antwoort tot Leander (p. 42): in maat 34-35 halve noot veranderd in hele noot, om metrum kloppend te houden; in maat 40 punt achter de e toegevoegd, deze ontbreekt in de bron; in maat 51 laatste twee achtsten in kwarten veranderd, om metrum kloppend te houden. In Alchione tot Ceyx (p. 59); in maat 4 kwartnoot e teveel in de bron is verwijderd, deze verstoort het metrum.
2.	Musica ficta In de modale muziek (tot ca. 1600) dient de uitvoerend musicus zelf incidentele verhogingen en verlagingen aan te brengen, bijvoorbeeld in cadensen en daar waar anders een tritonus zou ontstaan. Dit is een interval van drie hele tonen, waardoor je een overmatige kwart krijgt of een verminderde kwint, in het modale tijdperk ook wel het duiveisinterval genoemd. Ten behoeve van de met deze stijl en praktijk minder bekende zanger zijn deze verhogingen en verlagingen daar waar nodig in de transcripties toegevoegd. Een voorbeeld is Alchione tot Ceyx (p. 59), maat 8: de e is verlaagd omdat er anders op de bes een tritonus onstaat.
3.	Indeling strofen In een aantal liederen zijn in het liedboek en ook in de editie de strofen niet congruent: het aantal regels en de regellengtes komen niet overeen. Om het de zanger makkelijker te maken de strofen die niet onder de noten staan ook te zingen, hebben wij deze congruent gemaakt aan de eerste strofe, met evenveel en even lange regels. In Jason antwoort tot Medea (p. 31), Een geestelijck tafel Liedeken (p. 61) en Paris schrijft tot Helena (p. 68) ging het slechts om een enkele regel, in Dianira schrijft tot Hercules (p. 23) en Thisbe claecht over de doot van Piramus (p. 57) moest aardig wat met halve en hele regels geschoven worden. In Thisbe claecht over de doot van Piramus blijkt regel 6 van strofe 3 te ontbreken; deze zou moeten hebben rijmen op ‘endt’ (regel 8). In de kritische editie van de tekst zijn de gotische komma's (/) uit het origineel gehandhaafd; waar wij een extra enter hebben toegevoegd of juist weggehaald, hebben we dit aangegeven met een backslash ().

In het schema hieronder staan de liederen uit het Princesse Liet-boec waarvan de melodie is uitgewerkt, met incipit, wijsaanduiding, met de vindplaats van de melodie bron en de wijsaanduiding en het incipit daar weer van. Zo kunnen we een stukje zien van de weg die de melodieën zijn gegaan.

pag.	Titel	Incipit Princesse Liet-boec	Wijsaanduiding Princesse Liet-boec	Afkomstig uit	Wijsaanduiding melodiebron (indien van toepassing)	Incipit melodiebron (indien van toepassing)
7	Briseïs - Achilles	Helaes tis al verganghen	Die winter is ons verganghen	Het luitboek van Thysius, ca. 1600	-	-
23	Dianira - Hercules	Ick gae my so seer verblyen	T'is my een strenghe partye	Fruytiers, Ecclesiasticus, 1565	T'is my een strenghe partye	Vergheet niet kint u ouders leere
24	Hercules - Dianira	Vileynighe vrouwe vol van spijt	Ick weet een vrouken amoreus	Souterliedekens, 1540	Ick weet een vrouken amoreus / U heeft mijn herten bevaen	God is mijn licht mijn salicheyt
28	Canace - Macharus	Schoon lieff minjoot	O Venus Jent	Het luitboek van Thysius, ca. 1600	Chi passa per questa strada	-
31	Jason - Medea	Ick sou certeyn	Ou passe	Het luitboek van Thysius, ca. 1600	Chi passa per questa strada	-
34	Hypermnestra- Lyno	O druckich rappoort	Fortuyn elaes bedroeft	Het luitboek van Thysius, ca. 1600	-	-
36	Lyno- Hypermnestra	Wreede Fortuyne crachtich	Op u betrou ick Heere	Fruytiers, Ecclesiasticus, 1565	Op u betrou ick Heere	Lief kint laet u doch hier leere
38	Helena - Paris	Sydy ontsint wat gaet ghy nu bestaen?	Tant que vivray	Het luitboek van Thysius, ca. 1600	-	-
41	Leander - Hero	Suyver Godinne O lieffste lieff	Lief uytvercoren / lieff triumphant	Het luitboek van Thysius, ca. 1600	-	-
42	Hero - Leander	Schoon lief myn droevige sanck	Dou vient cela	Souterliedekens, 1540	Een liedeken met vreuchden goet en dat sa lick ons gaen beghynnen / Dou vient cela	Hoe goet is God
51	Helena - Menelaus	Ick Helena vol rouwe	Laet ons den Heere	Deuchdelijcke Solutien, 1574	-	-
54	Hecuba - Polexena	O droefheyt snoot	Dame d'honneur
56	Thisbe - Piramus	O droevighe tijdt	Ghy heidenen al	Fruytiers, Ecclesiasticus, 1565		De godt loofe en sal
59	Alchione - Ceyx	Och wat wilt ghy bedrijven	Mocht ick geluck verwerven	Een nieu liedtboeck, genaemt den Druyventros der Amoureusheyt, 1602		Mocht men comen voorspoedich
61	Een geestelijck tafelliedeken	Gods gracy goedt	De nachtegael sanck een liet	Fruytiers, Ecclesiasticus, 1565	Den nachtegael die sangh een liet / Psalm 127	Doot wat bitterheyt syt ghy hier ghevende
65	Leander - Hero	Een groet send'ck u met woorden	De winter is ons verganghen	Het luitboek van Thysius, ca. 1600	-	-
66	Hero - Leander	U troost my toegeschreven	Alst begint (De winter is ons verganghen)	Het luitboek van Thysius, ca. 1600	-	-
68	Paris - Helena	Lief uytvercoren lief triumphant	Alst begint (Lief uytvercoren / lief triumphant)	Het luitboek van Thysius, ca. 1600	-	-
69	Helena - Paris	O stout beghinne en lastich feyt	Alst begint (Lief uytvercoren / lief triumphant)	Het luitboek van Thysius, ca. 1600	-	-