De fragmenten van De tweede Rose

(1958)–anoniem Rose, Die



[p. 164]
Fragment Bl 2 + Die bede houesche waren ende wijs Ende vele van manieren wisten Sone mochten si bi ghere listen3 Tswijfs herte daer toe brigen 5 No met crachte no met bedwingen Dat si bi wilen dinc anders dade Dan si selue worde te rade So wien so lief ende betrouwe8 Want elke es haerre herten vrouwe 10 Bander side siin si dat wet te voren10 Bi naturen vri geboren Niet dat ene eens wesen al12-13 Ende haren wille laten sal Ende doen algader siin gebod 15 Nature en es oec niet sot15 Dat si doet werden marioene Allene om enen robetsoene Na mire besten wetenscepen Maer sonder twiuel si heeft gescepen 20 Elken man na dien latine Elken wiue gemene te sine Ende elc wijf elken man gemene Niet te wesene eens allene Alle die daghe die si sal leuen 25 Hier bouen heeft si hem gegeuen Orlof te doene al dat si willen
[p. 165]
Sonder helen ende verstillen27 Ja sonder dat cracht ende recht verbiet Dit segt die wet die ons verbiet 30 Dat weten wale some die clerke Maer nv es die heilege kerke Met haren gebode hier iegen comen Ende heeft hem dese vriheit genomen Ende elken heet hebben siin proper wijf 35 Die niet wille leden suuer lijf Ende die wille hebben te huwen36 Om sonden ende om keefsdoem te scuwene Daer toe gramscap ende nijt Sceldinge slachtinge ende strijt 40 Ende naturelike vruchte te winne + Ende de te voedene ende te minne41 Met betren nerenste onder hem beden Dan of si waren messcien versceden Ende ontbonden van haren trouwen 45 Om dat dit merken dan die vrouwen Dat hare vriheit dus wert verloren Die bi naturen hem soude siin geboren47 So pinen si hem vele te meer Vri te wesene nv als eer 50 Ende volgen haers selfs wille gerne So wie dat hem verbiet of werne Of wien dat scat oec of vroemt52 Daer dicke menich vernoy af coemt Ende quam hier vormaels dies es menich dach 55 Eer men huwelic te doene plach
[p. 166]
Doe tfolc algader was gemene Want elkerlijc waest groet of clene Wilde hebben die hem bequame Vpdatse hem starker niene name 60 Ende lietse wildi also saen Als sine genochte was gedaen Dat die menege dicke becochten Hier omme streden ende vochten63 Ende lieten hare voedinge gaen te quiste64 65 Van sulken discorde van sulken twiste Mochtic v menich exempel setten Waendi v niet te lange letten67 Eer ic die tale brochte ten ende En doch ten minsten dat ic vende69 70 Jn ouden iesten noch gescreuen Dat willic v te kennen geuen h Ier vormaels bi elenen tiden Was menich orloge ende striden Dor haren wille na minen wane 75 + Tusschen die grieken entie troiane Daer menich ridder goet om starf Ende gedochden menich warf77 Anxene pine swaer verdriet Maer dese en was die eerste niet 80 Noch die achterste oec sal wesen Daer groet vernoy af es geresen Die menege die hare herte binden82
[p. 167]
Met wijfs minne ende haers bewinden Daer die menege bi verriesen 85 Ende menich waruen daer omme verliesen Siele ende lijf al eest te swaer86 Ende sullen verliesen noch hier naer Sal dese werelt iet lange duren Nv neemt v goem dan van naturen 90 Hoe wonderlike cracht si heeft In elke creature die leeft a een siet dat wilde vogeliin92 Eest merle listre of teriin93 Dat inden woude es geuaen 95 Ende sint in muten wart gedaen Daerment hout wel tederlike Ende voet wel delicieulike97 Het singet het maket van buten feeste Recht alst ware in dien foreeste 100 Daert siins selfs gebruken mochte100 Nochtan so doet hem so onsochte Dat sire vriheit es comen af Die hem nature wilen gaf Dat laet siin eten ende stert104
[p. 168]
105 Somen tiden ende loept vertert105 Binnen al omtrent die mute Ende soect tgat te vliegene vte Weder in dat grone wout Daert sijns selfs mach hebben gewout 110 Jn sine vriheit als dies gelike Eest metten vrouwen namelike Men machse nemmer so nauwe houden112 So wel gecleet so wel geuouden113 Sine soeken wech dits ongelogen 115 Hoe si harre vriheit vercoueren mogen Eest openbaerlic ofte stille Te vorderne haren vrien wille Hen doe sonderlinge gracie Hier af seget ons dus oracie119 120 Die vele' wiste van vrouwen dade + Die ene scare sette vter stade Si soude weder springen daer in Die oec wel merct in sinen sin Elker tiere creature 125 Kert weder gerne in hare nature Dat en wilse laten niet dies seker sijt No dor gelof no dor arbijt127
[p. 169]
No dor crachte no dor violente128 No dor wijsdoem no dor sciente129 130 Hen doe die hulpe van onsen here Dat soude met rechte onsculdegen sere Venuse ende oec andre vrouwen132 Of si breken ede ende trouwen Ende bouen haren man mesdoen 135 Naturen crachte si doet hem doen Die alle erdsche dinge berect Ende meer dan .c. ossen trect So weldich es si ende so crachtich Hi soude oec wesen herde machtich 140 Ende vele van behendicheden connen Die bi naturen niene werden verwonnen141 Want men vint diet wel verstaet142 Dat hare cracht vor leringe gaet d Ie een niewe voelinc vole name 145 Alse sniemen alst vander moeder quame Ende hielt bi nachte ende bi dage Daert ghene merie en sage Dies het ware comen te sinen iaren148 Ende ledent dan daer merien waren 150 Daert noit en gene hadde gesien Het soude beginnen eerstwarf mettien151 Daerwaert te wrenscene ende te neyene152
[p. 170]
Ende loepter vp ende weder te pleiene153 Ende breket vut sleders hant154 155 Breidel haeltre ofte bant Om te soekene siin deliit Dus eest metten vrouwen some tijt Die dien bant van huwelike Hout ende bint so nauwelike 160 Dat si haers en mogen gewouden160 + Ende hem an enen moten houden Die daghe die si bede leuen Die vriheit die hem es ontbleuen Soudsi bider minnen rade 165 Gerne vercouren had siis stade165 Met enen andren wien lief of leet Al soudsi breken trouwe ende eet Maer sulke sijn dies trecken achter Dor scame ende dor der werelt lachter 170 Sulke van scamen sulke om vaer Van pinen diere mochte naer Comen . omme niewet el172 Dit wetic bi mi seluen wel Want doe ic was van uwer maten 175 Haddict van scanden niet gelaten Jc hadde wonders meer gewrocht So menich warf wasic versocht Van menegen sconen iongelingen Die tote mi quamen ende ghingen 180 Ende ontfarmelic op mi saghen Ende mi van minnen te biddene plagen
[p. 171]
Also si some connen wele Ende mi verhogeden met haren spele Dat mi so dor bequame dochte184 185 Dat ict vertellen niene mochte i C en neme vte clerc no moneke Ridders porters no canoneke So wat abite dat si dragen Die comen sijn te haren dagen 190 Sine souden meer der vrouwen roeken Dan si doen ane hem versoeken191 Minne ende dienst te voren lecgen192 Maer dat si duchten dwedersecgen Ende haerre begerten wanen faelgieren 195 Maer kendensi der wiue manieren195 Of hare herten ende hare ghedochten196 Sine souden hem een twint niet dochten Sine souden versoeken blidelike Ende siin ontfaen also haestelike 200 Daer siis bi wilen minste vermoeden + Menich huwelic na miin beuroeden Soude men oec breken achter lande Ouer ere ende ouer scande Dan soudemen laten sijt wijs daer of 205 No dor trouwe no dor gelof No dor gedreech no dor gebod Hen ware somech keytijf of sot Die so verwonnen ware van minnen Dat hi ware ene wilde minnen
[p. 172]
210 Ende die niet laten om el ne gene210 Maer sulker minres alsic mene211 Die hem dus vaste met minnen binden Soudemen ic wane lettel vinden Vp dat ic noch ware int saysoen 215 In soude met meerre luste doen215 Haer herte verroren ende verwandelen Moesten si een stic met mi wandelen n Ature ons meestert ende verwint Die onser herten ghenochte mint 220 Bi den welken ver venus was220 Te min te blamerne sijt seker das221 Ouer minne die si began222 Een goetstic vulcanus bare man223 Micte daerom bede stille ende openbare224
[p. 173]
225 So dat hijs niet wart geware225 Dat erde hem bi daghe ende bi nachte226 Ten ionxsten dede bi mene wachte227 Dat hise bede tegader vant Jn enen bedde ende altehant 230 Togede hise den goden die doe waren Dier omme loegen ende hilden sceren231 Ende maectent wide ende side mare Dies was vulcane te moede sware Dat hi swoer te meneger stont 235 Hi liet hem costen hondert pont Ende hijs den goden niene hadde gewagen Want dese .ij. alsi versagen Dat si den lachter dor comen waren Noit sider twint sone wildsi sparen 240 Sine daden te gader al open doren + Dat si stolinghe daden te voren Doe droefde vulcanus vtermaten Hem ware lieuer haddi gelaten Dat bedde te nopene doe hi sach244
[p. 174]
245 Dat deen in sanders arme lach245 Hine hadde wederkeert ter vaert246 Vter cameren ende hadde gebaert Als niet hadde gewesen van dien Dan dat hijt dede den goeden sien 250 Die wijdden ende bredden sine lachter250 Haddi nemmermeer daer achter Begert te hebne raet of daet Of goet samblant of goet gelaet Van venuse der scoenre vrouwen 255 Hier op souden die gene scouwen255 Die siin wijf of oec sijn lief Hoet ende wacht als een dief258-9 Dies hise ducht van andren man Ende met sire dulre .m. wacht dan 260 Doet hi so vele dat hise beuart Met haren amise sijt dies gewart
[p. 175]
Sine sal te bet niet doen daer naer Maer vele te wers dat wet vorwaer Ende nemmermeer na die wile 265 Dat hise dus voert met sire ghile Ne sal hise te pointe vaen No goet gelaet van hare ontfaen Grote dulheit es dan met allen Dus in ialousien vallen 270 Want ialousie die maecte al gader270-1 Es ene der onsalechster qualen Die der ialousien minres herten272 Torment met sorgen ende met smerten Ende doet leuen met arbeide 275 Maer dese daer ic v eerst af seide Die haren amijs tijt andre amien276 Sal wachten sulker ialousien Die toget sise buten in gelike278 Ende claget haer seluen geuensdelike 280 Om te verledene dien musaert + Met haerre bedriegeliker aert Ende ane hare te haelne te bat282 Ic weet oec wel die waerheit te bat283 So sine meer aldus versoect 285 Ende maect gelaet dat si sijns roect Ende sine begerte ende sinen sinne286 Meer sullen bernen in hare minne Dies en darf si twiflen niet Es oec dat sake dat hem gesciet 290 Ende hine gewerdege tonsculdegene hem
[p. 176]
Ende seget om hare te makene grem291 Dat hi een lief heuet bouen hare Vertoge hare droue in hare gebare Maer wachte hare dats hare niet int herte ga 295 Ne gene droefheit maer segge daer na Maer vrient ende lief vor al dat leuet296 Sint dat v herte geworpt mijns heuet297 Ende mint enen andren bouen mi Scone of lelic wie so soe si299 300 So hebdi mi te sere gehoent God ne laet v niet ongeloent Als hi en sal hen doe geluc Sint ghi mi doet sulken tuc Ende iegen mi oec maect dus vremde304 305 So eest tijt dat ic mi tu verwende305 So salic oec ghewaerliken306 Metten seluen salic mi wrenken307 Ende sal enen andren amijs beiagen Ende saels v genen orlof vragen 310 Hoe naer dat dan mire herten gaet310 Als dan die gene dit verstaet Hi sal in swaren pointe siin Ende meer besorget int herte siin Dan hi was mint hise twint 315 Want man die wijf met herten mint Ne mach van sinen lieue niet horen
[p. 177]
Sonder tale sonder toren317 Ende hine wane van hare wesen Te hant gelaten ende mettesen319 320 Sal hem dese weder versoeten320	+ 1 r^o a 3 ghere: in het hs. is een n veranderd in een r; Verwijs heeft ghene gelezen. 8 so wien so lief ende betrouwe, ‘wie het ook aangenaam mag zijn’; het Mnl. W. kent geen andere plaats van beirouwe als adj. en ook de bet. die het woord hier moet hebben is ongewoon. 10 te voren: de afschrijver had oorspronkelijk vorwaer geschreven. 12-13 misschien moeten de rijmwoorden al en sal van plaats verwisselen; de bet. is: ‘niet dat één vrouw van één man zal zijn en haar eigen wil geheel zal laten en alles doen zal wat hij gebiedt’. 15 sot, 1. so sot (Verwijs). 27 verstillen, ‘geheimhouden’; het Mnl. W. kent nog slechts één andere plaats van deze bet. 36 hebben, 1. hebbe. huwen, 1. huwene. + 1 r^o b 41 de, 1. die. 47 soude siin geboren, d.i. ‘aangeboren’; Verdam wil Mnl. W. 2, 989 siin schrappen en dan wordt de bet. ‘zou toekomen’; in verband met r. ii verkies ik de ongewijzigde tekst. 52 scat, ‘schaadt’. 63 Hier, 1. Dier (Verwijs). 64 voedinge, ‘gezin, kroost’? verg. Mnl. W. 9, 710 en de ‘naturelike vruchte’ van r. 40. 67 Waendi, 1. Waendic (Verwijs). 69 En doch, 1. Ende doch? Vgl. Min. W. 2, 654. + 1 v^o a 77 gedochden, 1. gedochde (in het hs. staat een m, met een punt onder de derde poot, die misschien bedoeld is voor de hele letter, in dat geval een voorbarige m van menich). 82 Die menege, 1. Den menegen (Verwijs). 86 te swaer: te is in het hs. met kleine letters bijgeschreven; Verwijs heeft het genegeerd. 92 aeen, 1. aen. vogeliin: Verwijs leest ten onrechte vogelkiin; verg. Ab 2, 172; Al 860. 93 teriin, 1. seriin, ‘sijsje’; geen andere plaatsen in het Mnl. W. 97 delicieulike: Verwijs heeft delicaetlike gelezen, dat er echter zeker niet staat en ook verder niet uit het Mnl. bekend is (Clarisse had ook al menen te lezen deliicaetlike); de c is door een latere hand ‘verduidelijkt’ en juist daardoor nu niet meer met zekerheid leesbaar; het letterteken daarachter is klein en onduidelijk; aan de daaropvolgende e lijkt ook wel geknoeid te zijn; voor de l staan twee pootjes, waarvan het laatste door een dwarsstreepje tot een t gemaakt schijnt te zijn; de overeenkomstige plaats in de Franse tekst r. 13944) heeft delicieusement. 100 siins selfs gebruken, ‘zijn eigen baas zijn’; verg. 109. 104 stert, ‘staroogt, staart’. 105 vertert: Verwijs wil, in verband met het Franse ‘sa viande à ses piez démarche’, in plaats van stert in 104 vertert, ‘vertrapt’, lezen en als rijmwoord in 105 ‘misschien’ verert, ‘woedend’; Verdam neemt deze veronderstellingen Mnl. W 9, 133 over en oppert daar ook nog de mogelijkheid dat vertert verteerd, vermagerd’ zou betekenen; aan een vorm van vertaert, ‘wulps’, wil hij t.a.p. van wege de bet. niet denken; in dl. 7, 2100 acht Verdam daarentegen de veranderingen van Verwijs onnodig en interpreteert hij vertert, vertaert met de bet. ‘als een wilde’; overtuigende redenen om stert te veranderen zijn er m.i. niet: de Nederlandse bewerker kan eigen détails aan het beeld van de Franse dichter hebben toegevoegd. 112 nauwe houden: verg. Al 553. 113 geuouden, ‘geplooid, uitgedost met geplooide kledingstukken’; geen andere plaatsen in Mnl. W. 119 oracie, d.i. Horatius; Verwijs heeft al opgemerkt dat onze bewerker op deze plaats de Franse tekst niet heeft begrepen; hij heeft de forche (de Horatiaanse furca) opgevat als een schaar. + 1 v^o b 127 arbijt, 1. abijt, ‘ordekleed’; verg. r. 188. 128 violente, 1. violence (Mnl. W. 9, 528). 129 sciente, 1. science (Mnl. W. 7, 502). 132 Venuse: Verwijs heeft ten onrechte Venus. 141 werden, 1. werde (Verwijs), of: worde. 142 diet: Verwijs verandert dit ten onrechte in dit. 148 dies, ‘totdat’; verg. Ab i, 45. 151 aanvullingen van Verwijs; beginnen lijkt mij vrijwel zeker, en is ook door Clarisse (Taalk. Mag. 3, 320) ‘na lang turen het naast aan de waarheid geacht’; eerstwarf is twijfelachtig, maar de ruimte laat het toe en ik weet zelf met de letterresten niets te beginnen. 152 Verwijs geeft het gedeelte tussen daerwaert te w en eyene als gissing, maar de tekst is toch wel met zekerheid leesbaar. 153 Verwijs heeft de woorden na ende loepter niet kunnen lezen; als gissing geeft hij in een noot ende loepter up om te geheyene; het derde woord laat zich als vp ontcijferen, het laatste is zeker pleiene, ‘dansen, springen’, het voorlaatste moet dus wel te zijn; de rest moet constructie blijven, want de letterresten geven te weinig houvast. 154 Verwijs' gissing blijkt weer de juiste lezing te zijn. 160 haers gewouden: verg. Al 530. + 2 r^o a 165 vercouren, ‘terugkrijgen’, verg. 115; Verwijs heeft het woord genormaliseerd tot vercoveren. 172 de punt na comen staat in het hs. 184 dor bequame, ‘alleraangenaamst’ (Mnl. W. 2, 313). 191 ane, 1. ende (Verwijs). 192 minne: Verwijs leest ten onrechte minnen; verg. nog Bu 2, 104 en 109. 195 der wiue manieren: Verwijs geeft alles wat na de w staat als aanvulling, maar de letterresten van iu, mani en n zijn duidelijk. 196 Verwijs of hare heimelike gedochten, maar daarmee is de ruimte lang niet gevuld; Clarisse (Taalk. Mag. 3, 321) vermoedde: of hare herten ende heimelike gedochten, maar dat is waarschijnlijk weer te veel; de eerste letter van het derde woord moet wel een b zijn en de volgende lettersporen laten zich als erte lezen; in het vierde woord is nde ook duidelijk. + 2 r^o b 210 De plaats tussen ende en laten is slecht te lezen; de voorvoorlaatste letter moet, blijkens het bewaarde pennehaaltje erboven, wel een i geweest zijn, maar de letterrest daarachter past eigenlijk niet zo goed bij een e, de laatste ziet er uit als een t; Clarisse t.a.p. heeft gelezen dit niet, Verwijs woudese; het laatste kan er onmogelijk gestaan hebben. 211 het derde woord kan men met vrij grote zekerheid als minres lezen en de voorafgaande letterresten passen goed bij sulker (de l en de k zijn m.i. zeker); Clarisse las al sulker minnaers; Verwijs, die dit vers bij het voorafgaande liet aansluiten, vulde daarentegen aan minnese altoes, wat zeker onjuist is. 215 In, 1. Ic? 220 deze regel is zeker, ondanks de twijfel van Verwijs t.a.v. bi en venus. 221 Clarisse had hier al de goede lezing; Verwijs heeft ten onrechte in plaats van te gelezen vele. 222 alleen de eerste twee en de laatste twee letters zijn leesbaar; Clarisse heeft, twijfelend, als eerste woorden van naturen gelezen, Verwijs heeft aangevuld dat si Mars hare minne jan. 223 het eerste woord heb ik mede op gezag van Clarisse als een gelezen (hij heeft het hs. gezien voor het chemisch verknoeid werd en zijn lezingen hebben dus altijd de waarde van vingerwijzingen); verder leest C. verstu... (of grefoue...) baren man; Verwijs heeft er van gemaakt ende so sere bedroech haren man; in verband met 233 en 242 moet Vulcanus hier wel genoemd zijn; behalve aan goetstic zou men, gezien de notities van C., ook aan verste kunnen denken; de hele regel blijft echter zeer hypothetisch. 224 aanvulling van Clarisse; Verwijs vulde aan Met liste. 225 alleen de eerste letter is zeker, maar ik meen toch van dat, hijs, nie en wart wel sporen te zien; Verwijs heeft gelezen so dat hijs niet en wart geware, Clarisse daarentegen si.. romn..... ende sware, maar daar kan ik niets van terugvinden. 226 Verwijs heeft als tweede woord was gelezen, Clarisse hise, maar ik meen het woord erde duidelijk te zien; de ruimte tussen erde en daghe is wel wat groot voor hem bi, maar toch niet in die mate dat de hier gegeven lezing er onmogelijk door wordt. 227 ten ionxten, ‘ten slotte’, is een karakteristieke uitdrukking voor onze dichter; verg. bv. Ab 1, 70; Al 1123. mene, d.i. menege; het woord is niet geheel zeker; Bilderdijk heeft nieue gelezen, Verwijs nauwe, echter onder aantekening: ‘in vs. 227 schijnt eer nieu te staan dan nauwe, dat wij evenwel niet geaarzeld hebben in den tekst op te nemen’; m.i. is de voorlaatste letter van het tekstwoord een n; de pootjes vertonen aan de onderkant geen enkele verbinding; m en ni zijn vaak moeilijk te onderscheiden, maar voor m pleit, dat er geen spoor van een streepje boven de derde poot te vinden is. 231 sceren, 1. scaren. + 2 v^o a 244 dat bedde te nopene, ‘bij het bed te komen’ (Mnl. W. 4, 2537). 245 arme: bij Verwijs armen. 246 Hine, 1. Ende. 250 bredden, 1. breedden (Mnl. W. I, 1424). 255 souden, 1. soude. 258-9 in deze regels zitten verschillende merkwaardigheden, die ons doen twijfelen aan de juistheid van de overlevering; in de eerste plaats is in 258 de constructie met duchten vreemd: Verdam verklaart de regel in Mnl. W. 2, 452 als ‘omdat hij bezorgd is voor zijn vrouw met betrekking tot andere mannen’, maar dit maakt een gewrongen indruk (eerder zou men dan nog in plaats van hise willen lezen hi hem en vertalen ‘omdat hij bevreesd is voor andere mannen’); in de tweede plaats is in 259 .m. onbegrijpelijk en zou men in plaats van wacht eerder wachten verwachten; bovendien is het ritme vreemd; misschien zijn er een paar regels uitgevallen en heeft er oorspronkelijk iets gestaan als: Dies hise ducht van andren man Heimelike wesen gheminnet dan Ende met sire dulre wachten Eest bi daghen eest bi nachten Doet hi so vele dat hise beuart; de verschrijving zou het gevolg kunnen zijn geweest van een plaatsing van dan achter wachten, bv. als volgt: Heimelike wesen gheminnet Ēn m_ʒ sire dulre wachtē [dan Eest bi daghen eest bi nachten... 270-1 het rijm bewijst dat de lezing van het hs. niet oorspronkelijk kan zijn; wellicht heeft de dichter geschreven: ‘Want ialousie die waect te male Es ene die onsalechste quale". 272 ialousien, 1. ialousen (Mnl. lr. 3, ioii). 276 amien: de afschrijver had eerst mannen geschreven. 278 Die, 1. Maer? + 2 V^o b 282 ane: Verwijs heeft ten onrechte an. 283 te bat, 1. plat? 286 Ende sinne, 1. So sine? sinen, 1. sine (Mnl. W. 2, 637). 291 grem, ‘boos’; alleen op deze plaats aangetroffen bijvorm van gram (Mnl. W. 2, 2127); de gewone vorm gram vindt men Al 601. 296 Maer, 1. Mijn? 297 geworpt, ‘afkeer’; geen andere plaatsen in Mnl. W. 299 wie so soe si: de afschrijver heeft in dit geval het soe van zijn voorbeeld niet door si vervangen, omdat hij si si blijkbaar niet mooi vond. 304 vremde, 1. vrende, ‘vriendschap’. 305 dat is mi tu verwende, ‘dat ik een andere houding tegenover u aanneem’; geen andere plaatsen van hem verwenden in het Mnl. W. 306 ghewaerliken, 1. ghewaerleken. 307 wrenken, 1. wreken (Verwijs). 310 dan, 1. an? 317 Sonder tale, 1. Sulke tale? 319 gelaten, ‘in de steek gelaten’. 320 versoeten, ‘vriendelijk stemmen’; in het Mnl. W. 8, 2505 intrans. opgevat; m.i. slaat dese op de vrouw en in hem eerder acc. dan datief.

Vorige Volgende

De fragmenten van De tweede Rose (1958)

Fragment Bl 2