Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xij. Capittel.

Godt beveelt de Israëliten, dat de maent in de welcke sy uyt Egypten gaen, haer d’eerste maent des jaers zy, vers 1, etc. Haer wort bevolen een onbevleckt Lam uyt te kiesen tot een Paesch-lam, 3. hoe sy het eten moesten, 11. Sy moesten seven dagen lanck ongesuert broot eten, 15. Met het bloet des lams moesten sy de posten der deuren besprengen, 22. Alle de eerst-geborene van Egypten worden verslagen, 29. Pharao drijft de Israëliten te lande uyt, 31. Sy berooven de Egyptenaers, 35. Sy koomen te Succoth, sterck zijnde 600000 man, 37. Hoe lange sy in Egypten gewoont hebben, 40. Maniere van het Paesch-lam te eten, ende wie het mochten eten, 43. Alle de kinderen Israëls doen gelijck haer de Heere geboden hadde, 50.

1

DE HEERE nu ¹ hadde tot Mose ende tot Aaron in Egypten-lande gesproken, seggende:

1 T.w. eer Mose van de tegenwoordicheyt Pharaos gescheyden was, Exod. 11.4. ’tzy dat het geschiet zy voor de drie-daechsche duysternisse cap. 10.21. ofte daer na, bov. 11.1.

2

² Dese selve maent sal u lieden ³ het hooft der maenden zijn: sy sal u ⁴ de eerste van de maenden des jaers zijn.

2 By de Hebreen genoemt Abib, Exod. 13.4. anders genaemt Nisan, Neh. 2.1. Esth. 8.7.

3 D. ’t beginsel, alsoo stater Eze. 40.1. het hooft des jaers, dat is, ’t beginsel des jaers.

4 Dit is te verstaen van Kerckelicke saken, maer in politijcke saken begon het jaer met de sevende maent. Siet Exod. 34.22. ende Lev. 25.9.

3

Spreeckt tot de gantsche vergaderinge Israëls, seggende, Aen den tienden deser maent neme een yegelick ⁵ een lam, ⁶ nae de huysen der vaderen, een lam voor een huys.

5 Het zy een schaeps-lam, ofte een geyten-lam, vers 5. Dit lam was een figuere ofte voorbeelt, wijsende op Christum het ware lam Godes, Ioh. 1.29. ende 1.Cor. 5.7.

6 D. nae de huysgesinnen, die nae de vaderen genoemt wierden.

4

Maer in dien een huys te ⁷ kleyn is voor een lam, so neme ⁸ hy ’t ende sijn naebuer, de naeste aen sijnen huyse, nae ’t getal ⁹ der zielen: ¹⁰ yegelick nae dat hy eten kan; ghy sult rekeninge maken ¹¹ nae het lam.

7 D. in dien harer te weynich zijn om het lam dien avont geheel op te eten.

8 T.w. de huysvader.

9 D. der persoonen, Siet Gen. 12.5.

10 Hebr. de man nae den mont sijnes etens.

11 D. nae advenant van het lam, ende ’t getal der persoonen die daer van eten souden, daer op lettende, dat der persoonen noch te vele, noch te weynich en waren.

5

^a Ghy sult ¹² een volkomen lam hebben, een manneken, ¹³ een jaer oudt: van de schapen ofte van de geyte-bocken sult ghy het nemen.

a Levit. 1.3. ende 22.21. Malach. 1.8. 1.Pet. 1.19.

12 Dusdanich moeste Christus wesen, 1.Pet. 1.19.

13 Hebr. de sone eenes jaers. D. een jarich lam.

6

¹⁴ Ende ghy sult het in bewaringe hebben tot den veertienden dach deser maent: ende de gantsche gemeynte der vergaderinge Israëls sal het slachten ¹⁵ tusschen twee avonden.

14 D. ghy sult het apart setten, afgesondert van de cudde, vier dagen lanck, van den tienden tot den veertienden dach.

15 D. tusschen het begin ende het eynde des avonts, dat is, tusschen onse derde ure na den middach, ende der sonnen onderganck, te deser tijt is onse Heere Iesus Christus het rechte paesch-lam gestorven, Matt. 27. versen 46, 50.

7

Ende sy sullen van ¹⁶ dat bloet nemen: ende ¹⁷ strijcken ’t aen de beyde zijd-posten, ende aenden boven-dorpel, aen de huysen in de welcke sy het eten sullen.

16 T.w. des geslachten Lams.

17 Hebr. geven’t, ofte, doen ’t. T.w. met busselkens van ysop, als vers 22. staet. van dese ceremonien en wort nergens meer gewach gemaeckt, als oock niet van eenige der volgende ceremonien, om datse alleen in dit eerste pascha moesten onderhouden worden.

8

^b Ende sy sullen dat vleesch eten inder selver nacht: aenden vyere gebraden,

b Num. 9.11. 1.Cor. 5.8.

[fol. 32v]

¹⁸ met ongesuerde brooden, sy sullen het ¹⁹ met bittere sause eten.

18 De Israëliten aten het paesch-lam met ongesuerde koecken, ter gedachtenisse dat sy met der haste haer ongesuert deech met sich uyt Egyptenlant gedragen hadden, ond. vers 34.

19 And. bittere kruyden. Hebr. met bitterheden, of, met bittere dingen.

9

Ghy en sult daer ²⁰ niet raeuw van eten, oock ²¹ geensins in water gesoden: maer aen den vyere gebraden, sijn hooft, met sijne schenckelen, ende met sijn ingewant.

20 Ofte, niet genoech gekoockt zijnde.

21 Hebr. siedende gesoden ofte, kokende gekoockt in ’t water.

10

Ghy en sult daer oock niet van laten overblijven tot den morgen: maer ’t gene dat daer van over-blijft tot den morgen, ²² sult ghy met vyere verbranden.

22 Op dat het anders nergens toe soude gebruyckt worden, het zy tot afgoderye, ofte gemeyne spijse.

11

²³ Aldus nu sult ghy het eten; ²⁴ uwe lendenen sullen opgeschort zijn, uwe schoenen aen uwe voeten, ende uwen staf in uwe hant: ende ghy sult het met haeste eten, het is des HEEREN ²⁵ Pascha.

23 T.w. dit mael, maer na deser tijt en zijn dese dingen niet onderhouden geweest, selfs niet van Christo, nochte van sijne Apostelen, siet bov. vers 7.

24 Dit beteeckent veerdicheyt in’t reysen, ofte, haeste in ’t uytrichten van eenige sake, als 2.Reg. 4.29. ende 9.1. Ierem. 1.17. Luc. 12.35, 36.

25 Hebr. Pesach. ’t beteeckent eenen door-ganck, voor-by-ganck, ofte, over-springinge, om dat de slaende Engel de huysen der Israeliten heeft voorby-gegaen, ofte voorby gesprongen, versen 13, ende 23, ende 27. het lam wort hier Pesach, D. voor-by-ganck genoemt, om dat het een teecken daer van was. siet dese Sacramentele wijse van spreken Gen. 17.10. ende de eygentlicke maniere van spreken ond. vers 13. ende capit. 13.9.

12

Want ²⁶ ick sal in deser nacht door Egyptenlant gaen, ende ²⁷ alle eerst-geborene in Egyptenlant slaen, van de menschen af, tot de beesten toe: ende ick sal gerichten oeffenen aen ²⁸ alle de Goden der Egyptenaren, ick de HEERE.

26 Dat Godt door den slaenden Engel gedaen heeft, dat seyt hy selfs gedaen te hebben.

27 T.w. der Egyptenaren.

28 Als of Godt seyde, ick sal doen blijcken dat alle de afgoden ydel zijn, ende niet helpen en kunnen.

13

Ende ²⁹ dat bloet zal u lieden tot ³⁰ een teecken zijn aen de huysen daer ghy inne zijt: wanneer ick het bloet sie, sal ick u-lieden voor by gaen: ende daer en sal geen plage onder u-lieden ten verderve zijn, wanneer ick ³¹ Egypten-lant slaen sal.

29 T.w. daer mede ghy de posten ende dorpelen besprenckelt hebt, vers 7.

30 Om te gedencken aen mijne belofte tot versterckinge uwes geloofs.

31 D. de eerstgeborene in Egyptenlant.

14

^c Ende dese dach sal u lieden wesen ³² ter gedachtenisse, ende ghy sult hem den HEERE tot een feest vieren: ghy sult hem vieren onder uwe geslachten ³³ tot eene eeuwige in settinge.

c Exod. 5.1.

32 T.w. der ontfangene weldaet, dat ick u uyt Egypten verlost hebbe.

33 T.w. tot dat de Messias komt, die het eynde ende vervullinge der wet is, siet Gen. 13. vers 15. ende cap. 17. vers 7. ende 13.

15

³⁴ Seven dagen sult ghy-lieden ongesuerde brooden eten, maer aen den eersten dach sult ghy den suer-deech ³⁵ wech doen uyt uwe huysen: want wie ’t gedeessemde etet van de eersten dach af tot op den sevenden dach, ³⁶ die selve ziele ³⁷ die sal uytgeroeyt worden uyt Israël.

34 T.w. na den paesch-dach, want dit was een bysonder feest.

35 Hebr. doen ophouden.

36 D. de selve mensche.

37 Siet Genes. 17. vers 14.

16

Ende op den eersten dach salder eene heylige versamelinge zijn: oock sult ghy ³⁸ eene heylige versamelinge hebben op den sevenden dach: daer en sal geen werck inde selve gedaen worden, ³⁹ maer wat van yeder ziele gegeten sal worden, dat selve alleen mach van u-lieden toegemaeckt worden.

38 Hebr. versamelinge der heylicheyt, ende soo in ’t volgende.

39 Dit was ongeoorlooft te doen op den Sabbath-dach, Exod. 16. vers 23, 29. ende 35.2, 3.

17

So onderhoudt u dan de ongesuerde ⁴⁰ brooden, dewijle ick even aen den selven dage u-lieder heyren uyt Egypten-lande geleydt sal hebben: daerom sult ghy desen dach houden, onder uwe geslachten, tot een eeuwige insettinge.

40 Ofte, koecken, nae ’t gebruyck der Ioden.

18

^d In de eerste [maent] aen den veertienden dage der maent, in den avont, sult ghy ongesuerde brooden eten: tot den eenentwintichsten dach der maent in den avont.

d Levit. 23.5. Num. 28.16.

19

⁴¹ Datter seven dagen lanck geenen suer-deessem in uwe huysen gevonden en worde: want al wie het gedeessemde eten sal, de selve ziele sal uyt de vergaderinge Israëls uytgeroeyt worden, ⁴² hy zy een vreemdelinck, ofte een ingeborene des lants.

41 Siet bov. vers 15. ende 1.Cor. 5.8.

42 Hebr. in, aen, ofte onder den vreemdelinck, etc.

20

Ghy en sult ⁴³ niets eten dat gedeessemt is: ^e in alle uwe wooningen sult ghy ongesuerde brooden eten.

43 Noch broot, noch koecken, nochte yet anders.

e Deuter. 16.3.

21

Mose dan riep alle de Outste van Israël, ende seyde tot hen: ⁴⁴ Leset uyt, ende neemt u ⁴⁵ lammeren voor uwe huysgesinnen, ^f ende slachtet ⁴⁶ het Pascha.

44 Hebr. treckt uyt. T.w. uyt de schaeps-koye, ofte kudde.

45 Ofte, kleyn vee, dat is, schapen, ofte geyten.

f Hebr. 11.28.

46 D. het lam, ’t welck een teecken was van het pascha, ofte doorganck des worg-Engels.

22

⁴⁷ Neemt dan een bondelken ⁴⁸ Ysop, ende dopt het in ’t bloet dat in een becken sal wesen, ende ⁴⁹ strijckt aen den boven-dorpel, ende aen de beyde zijd-posten van dat bloet, ’t welck in het becken zijn sal: doch u aengaende, niemant sal uytgaen, uyt de deure sijnes huyses, tot aen den morgen.

47 Dit is eene der ceremonien die alleen in het eerste pascha moesten onderhouden worden. Siet bov. op ’t vers 7.

48 Van ysop, Siet 1.Reg. 4. op vers 33.

49 Hebr. doet aenraken.

23

Want de HEERE sal door gaen, om, ⁵⁰ de Egyptenaren te slaen, doch wanneer hy het bloet sien sal aen den boven-dorpel, ende aen de twee zijd-posten: so sal de HEERE de deure ⁵¹ voorby gaen, ^g ende den ⁵² verderver niet toelaten in uwe huysen te komen om te slaen.

50 And. Egypten, verstaet de eerstgeborene der Egyptenaren.

51 Of, voorby springen.

g Hebr. 11.28.

52 Verstaet dien slaenden Engel.

24

Onderhoudet dan ⁵³ dese sake, tot eene insettinge voor u, ende voor uwe kinderen ⁵⁴ tot in eeuwicheyt.

53 Uytgenomen de ceremonien, die dit eerste pascha eygen waren, siet bov. vers 7, 11, 22.

54 Welverstaende, tot op Christum. Siet bov. vers 14.

25

Ende het sal geschieden als ghy ⁵⁵ in dat lant komt, dat u de HEERE geven sal, gelijck hy gesproken heeft, so sult ghy desen ⁵⁶ dienst onderhouden.

55 T.w. in het lant Canaan. In de woestijne en hebben sy maer eens pascha gehouden, Num. 9.5.

56 D. Godtsdienst. Alsoo oock vers 26. als blijckt vers 27.

26

^h Ende het sal geschieden, wanneer uwe kinderen tot u sullen seggen, ⁵⁷ Wat hebt ghy daer voor eenen dienst?

h Ios. 4.6.

57 Hebr. Wat [is] u-lieden desen dienst? is D. beteeckent.

27

So sult ghy seggen, ⁵⁸ Dit is den HEERE een Paesch-offer, die voor der kinderen Israëls huysen voorby ginck in Egypten, doe hy de Egyptenaers sloech, ende onse huysen bevrijdde: Doe buygde sich het volck ende neygde sich.

58 T.w. het paesch-lam.

28

ⁱ Ende de kinderen Israëls gingen ende deden ’t: gelijck als de HEERE Mose ende Aaron geboden hadde, alsoo deden sy.

i Hebr. 11.28.

29

^k Ende het geschiedde ter midder-nacht, dat de HEERE ⁵⁹ alle de eerst-geborene in Egypten-lande sloech, van den eerst-geborenen Pharaos aen, die op sijnen throon sitten soude, ⁶⁰ tot op den eerst-geborenen des gevangens, ⁶¹ die in het gevangen-huys was, ende alle eerst-geborene der beesten.

k Psal. 78.51. ende 105.36. ende 135.8. ende 136.10.

59 Dit heeft Godt gedaen tot een straffe over het ongelijck, ’t welck Pharao ende sijne ondersaten aen Israël, Godes eerstgeborenen, gedaen hadden, Exod. 4.22, 23.

60 Verg. met dese maniere van spreken bov. cap. 11. vers 5.

61 Hebr. in het huys des puts, ofte des kuyls.

30

^l Ende Pharao stont op by nachte, hy, ende alle sijne knechten, ende alle de Egyptenaers, ende daer was een groot geschrey in Egypten: want daer en was geen huys daer niet een doode in en was.

l Psal. 105.38.

31

⁶² Doe riep hy Mose ende Aaron in der nacht, ende seyde, Maeckt u op, treckt uyt het midden van mijnen volcke, soo ghy-lieden, als de kinderen van Israël: ende gaet henen, dient den HEERE, ⁶³ gelijck ghy-lieden gesproken hebt.

62 Mose ende Aaron en quamen niet tot Pharao, maer des Konincks gesanten moesten tot haer komen, ende Mose met nedericheyt bidden, dat sy doch wilden uyt trecken, gelijck af te nemen is uyt Exod. 10.29. ende 11.8.

63 T.w. sonder eenige conditien, daer de Koninck te vooren van gesproken heeft.

32

Neemt oock met u uwe ⁶⁴ schapen, ende uwe runderen, alsoo ghy-lieden gesproken hebt: ende gaet henen, ende ⁶⁵ segent my oock.

64 Ofte, u kleyn vee, ende u groot vee.

65 D. bidt Godt voor my, dat hy my van dese plage verlosse. Dit begeert Pharao oock Exod. 8.8. ende 9.28. ende 10.16, 17. het schijnt dat Pharao in sijn herte overtuycht was, dat hy sich grouwelick tegen Godt den Heere versondicht hadde, handelende tegen sijne eygene conscientie.

33

Ende de Egyptenaers hielden sterck aen by het volck, haestende om die uyt het lant te drijven: want sy seyden; wy ⁶⁶ zijn alle doot.

66 Siet Genes. 20. vers 3.

34

Ende het volck nam sijn deech op eer het gedeessemt was: hare deech-klompen, gebonden in hare kleederen, op hare schouderen.

35

^m De kinderen Israëls nu hadden gedaen nae het woort Mose, ende hadden van de Egyptenaren ge-eyscht silveren vaten, ende goudene vaten, ende kleederen.

m Exod. 3.21. ende 11.2. Psal. 105.37.

36

Daer toe hadde de HEERE den volcke genade gegeven in de oogen der Egyptenaren, dat sy hen hare begeerte deden: ende sy ⁶⁷ beroofden de Egyptenaren.

67 Aldus is vervult ’tgene dat Godt Abraham belooft Genes. 15.14. ende den Israëliten, Exo. 3.22.

37

Also reysden de kinderen Israëls

[fol. 33r]

uyt van ⁶⁸ Rameses nae ⁶⁹ Succoth: omtrent ⁷⁰ ses hondert duysent te voet, mannen alleen, behalven de ⁷¹ kinderkens.

68 Siet Genes. 47. vers 11.

69 Een plaetse soo geheeten, om dat de kinderen Israëls, als sy daer waren gekomen, hutten van tacken hebben gemaeckt, ende dit is haer eerste rust-plaetse na dat sy uyt Egypten getrocken zijn, verg. Lev. 23.43. Dit Succoth is te onderscheyden van een ander, daer van gesproken wort Gen. 33.17.

70 Onder welck groot getal niet een swack noch kranck mensche en was, Psal. 105.37.

71 Verstaet hier by oock de vrouwen, sonder welcker hulpe de kinderkens haer niet behelpen en konden, alsoo oock Exod. 10.24.

38

Ende ⁷² veel vermengt-volck trock oock met haer op, ende schapen, ende runderen, ⁷³ gantsch veel vees.

72 T.w. Egyptenaers, ende andere, die door de wonder-wercken, welcke sy gesien hadden, bewogen waren mede te trecken, doch daer na besweken sy, Num. 11.4, 5.

73 Hebr. Seer swaer vee.

39

Ende sy ⁷⁴ bieken van het deech dat sy uyt Egypten gebracht hadden, ongesuerde koecken, want het en was niet gedeessemt: overmits sy uyt Egypten ⁷⁵ uyt gedreven wierden, so dat sy niet vertoeven en konden, nochte oock teeringe voor hen bereyden.

74 T.w. als sy te Succoth gekomen waren.

75 Gelijck Godt de Heere voorseyt hadde, Exod. 6.1.

40

ⁿ De [tijt] nu der wooninge die de kinderen Israëls in Egypten gewoont hebben, ⁷⁶ is vier hondert jaer, ende dertich jaer.

n Genes. 15.13. Actor 7.6. Galat. 3.17.

76 Siet Genes. 15.13.

41

Ende het geschiedde ten eynde van de vyer hondert ende dertich jaren: so ist even op den selven dach geschiet, dat alle de heyren des HEEREN uyt Egypten-lande gegaen zijn.

42

⁷⁷ Desen nacht salmen den HEERE op het vlijtichste houden, om dat hyse uyt Egypten-lande geleydt heeft: Dit is de nacht des HEEREN, die op het vlijtichste moet gehouden worden, van alle de kinderen Israëls, onder hare geslachten.

77 And. Dit is die nacht, welcken de HEERE in achtinge genomen heeft, om haer uyt Egypten-lant te leyden. Hebr. Dit is een nacht der onderhoudingen den Heere.

43

Voorder seyde de HEERE tot Mose ende Aaron, Dit is de insettinge van ’t Pascha, geenes vreemdelincx sone ⁷⁸ en sal daer van eten.

78 Wel verstaende, ten zy dat hy besneden is, als af te nemen is uyt vers 44. ende 48.

44

Doch alle knecht van yeder een, die voor gelt gekocht is, na ⁷⁹ dat ghy hem sult besneden hebben, dan sal hy daer van eten.

79 Wel verstaende, na dat hy inde ware Religie onderwesen sal zijn, ende de selve hebben aengenomen.

45

Geen ⁸⁰ uytlander noch huerlinck ⁸¹ en sal daer van eten.

80 T.w. soodanich een uytlander, die in een lant woont, daer hy niet te huys en hoort, ofte met een ander in woont.

81 Verstaet, ten zy datse besneden zijn.

46

⁸² In een huys sal ’t gegeten worden, ghy en sult van den vleesche niet buyten uyt den huyse dragen: ^o ende ⁸³ en sult geen been daer aen breken.

82 De sin is, Elck lam sal men in een bysonder huys eten, elck huysgesin het sijne, als bov. vers 3. geseyt wort.

o Num. 9.12. Ioh. 19.36.

83 Dit siet op Christum het rechte Paesch-lam, aen den welcken geen been gebroken en is, Ioh. 19.33, 36.

47

De gantsche vergaderinge Israëls sal ⁸⁴ het doen.

84 D. sal het pascha bereyden, ende eten, soo als de HEERE bevolen heeft, wie het versuymde, die wert afgesneden, Num. 9.13.

48

Als nu een vreemdelinck by u verkeert, ende den HEERE het Pascha ⁸⁵ houden sal, dat alles wat manlick, by hem besneden worde, ende dan kome hy daer toe, om dat te houden, ende ⁸⁶ hy sal wesen als een ingeboren des lants: maer geen onbesneden sal daer van eten.

85 Hebr. doen sal, ende soo in’t volgende.

86 D. hy sal ’t selve recht genieten, ’t welck de ingeborene genieten.

49

Eenerley wet zy den ingeborenen, ende den vreemdelinck, die als vreemdelinck in ’t midden van u verkeert.

50

Ende alle kinderen Israëls deden ’t: gelijck als de HEERE Mose ende Aaron geboden hadde, alsoo deden sy.

51

Ende het geschiedde even ten selven dage, dat de HEERE de kinderen Israëls uyt Egypten-lant leydde, nae hare heyren.