Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxv. Capittel.

Samuel sterft: David treckt nae de woestijne Paran, vers 1, etc. Nabals rijckdom, 2. sijnen, ende sijner vrouwen Abigails aert, 3. David versoeckt van Nabal seer beleefdelick wat behulps voor sijn leger, 4. Maer Nabal bejegent de boden Davids spottelick, 10. ’t welck sy David bootschappen, 12. Die daer over soo gestoort is geweest, dat hy Nabal met sijn gantsch huysgesin dreychde te verdelgen, 13. Abigaïl dit verstaen hebbende, gaet David haestelick te gemoete, ende stilt sijnen toorn door beweechlicke redenen ende geschencken, 14. Nabal, dit hoorende, wort beroert, ende sterft, 37. David neemt Abigaïl, ende Ahinoam tot wyven, 39.

1

^a ENde Samuel sterf, ende gantsch Israël vergaderde sich, ende sy bedreven rouwe over hem, ende begroeven hem in sijn huys te Rama: ende ¹ David maeckte hem op, ende tooch af nae de woestijne Paran.

a 1.Sam. 28.3.

1 Soo lange als Samuel leefde, heeft David troost ende raet by hem gesocht, daerom bleef hy soo nae by hem als hy konde of mochte: Maer als nu Samuel gestorven was, so vertrock David nae de woestyne Paran, welcke gelegen is aen de suyd-zyde des lants Canaan. Siet van Paran d’aenteeck. op Genes. 14.6.

2

Ende daer was een man te ² Maon, ende sijn bedrijf was te ³ Carmel, ende die man was seer ⁴ groot, ende hy hadde drie duysent schapen, ende duysent geyten: ende hy was in ’t scheeren sijner schapen te Carmel.

2 Van dese plaetse, gelegen in de stamme Iuda, siet d’aenteeck. op Ios. 15.55.

3 Desen berch met de stadt ende contreye is te onderscheyden van den anderen gelegen in de stamme Issaschar, beroemt van wegen den Prophete Elia. Siet 1.Reg. 18. op vers 19. ende bov. 15. op vers 12.

4 D. rijck, groot van vermogen, als 2.Sam. 19.32.

3

Ende de name des mans was Nabal, ende de name sijner huysvrouwe Abigaïl: ende de vrouwe was goet van verstande, ende schoon van gedaente, maer de man was hart, ende boos van daden, ende hy was een ⁵ Calebijt.

5 D. (als men meynt) van de nakomelingen Calebs. Vergel. ond. 30.14. met d’aenteeck.

4

Als David hoorde in de woestijne, dat Nabal sijne schapen schoer:

5

So sondt David tien jongelingen: ende David seyde tot de jongelingen, Gaet

[fol. 137r]

op nae Carmel, ende als ghy tot Nabal komt, so sult ghy hem in mijnen name ⁶ nae den welstant vragen.

6 Hebr. nae den vrede vragen. D. vragen of het hem wel gaet.

6

Ende sult alsoo seggen tot dien ⁷ welvarenden, ⁸ Vrede zy u, ende uwen huyse zy vrede, ende allen dat ghy hebt zy vrede.

7 Hebr. levenden. D. die vrolick ofte voorspoedelick leeft. Vergel. de geluck-wenschinge aen de Coningen gebruycklick: De Coninck leve. 1.Sam. 10.24. etc.

8 Hebr. ghy vrede. D. u zy vrede, als 2.Sam. 17.3. ende 20.9.

7

Ende nu, ick hebbe gehoort, dat ghy scheerders hebt: Nu, de herders die ghy hebt, zijn by ons geweest, wy en hebbense geen ⁹ smaetheyt aen gedaen, ende ¹⁰ sy en hebben oock niets gemist alle de dagen die sy te Carmel geweest zijn.

9 Ofte, niet gehoont, beschaemt.

10 D. in het tellen harer schapen, die hen vertrouwt ende te bewaren gegeven waren, en is niet te soecken geweest, datmen gemist soude hebben, alsoo oock ond. vers 15. ende 21.

8

Vraecht het ¹¹ uwe jongelingen, ende sy sullen’t u te kennen geven, laet ¹² dan dese jongelingen genade vinden in uwe oogen, want wy zijn ¹³ op eenen goeden dach gekomen: geeft doch uwen knechten, ende ¹⁴ uwen sone David, ’t gene dat ¹⁵ uwe hant vinden sal.

11 D. uwe herders ende knechten, die by uwe schapen geweest zijn.

12 Sy verhalen Davids woorden, daerom spreken sy van haer selven, als van eenen derden persoon: Sy willen seggen, laet ons, die wy jongelingen of knechten Davids zijn, ende van hem tot u gesonden, genade ende gunste by u vinden.

13 D. op eenen vrolicken dach, dewijle ghy nu de wolle uwer schapen ontfangt ende vergadert: het is recht ende billick dat ghy van uwen overvloet den bedruckten ende verjaegden wat mede deylt, volgende de wet, Deut. 12.12. ende 14.26, 29. ende 15.7.

14 Hy wil seggen, die u eert als een sone sijnen vader.

15 D. eenich geschenck ofte gifte, soo veel ende wat u belieft ons te geven. siet Iud. 9. op vers 33.

9

Doe de jongelingen Davids gekomen waren, ende in Davids name nae alle die woorden tot Nabal gesproken hadden, so ¹⁶ hielden sy stille.

16 Hebr. sy rusteden, dat is, sy swegen ende hielden haer stille, om te hooren wat Nabal antwoorden soude.

10

Ende Nabal antwoordde den knechten Davids, ende seyde, Wie is David, ende wie is de sone Isai? daer zijn heden vele knechten ¹⁷ die haer afscheuren elck van sijnen heere.

17 D. die wech loopen, of afvallen van hare heeren. Aldus verwijt hy David, als of hy hem tegen sijnen heere Saul verhieve.

11

Soude ick dan mijn broot ende mijn ¹⁸ water, ende ¹⁹ mijn geslachtet [vleesch] nemen, dat ick voor mijne scheerders geslachtet hebbe, ende soude ick het den mannen geven die ick niet en weet van waer sy zijn?

18 In die lantstreke was het water qualick te bekomen, also het lant daer Nabal woonde, een dorre lant was, So dat des waters halven in die landen dickwijls twist viel, siet Gen. 21.25. ende capit. 26.15.

19 Hebr. mijne slachtinge die ick geslachtet hebbe.

12

Doe keerden sich de jongelingen Davids nae haren wech: ende sy keerden weder, ende quamen, ende bootschapten ²⁰ hem achtervolgens alle dese woorden.

20 T.w. David.

13

David dan seyde tot sijne mannen, Een yegelick gorde sijn sweert aen: doe gordde een yegelick sijn sweert aen, ende David gordde oock sijn sweert aen: ende sy togen op achter David, ontrent vier hondert man, ende daer blevender twee hondert by de ²¹ gereetschap.

21 Hebr. vaten. Dat is, gereetschap, bagagie, tuych of tros, als boven capit. 17. vers 22.

14

Doch ²² een jongelinck uyt de jongelingen bootschapte ’t Abigail Nabals huysvrouwe, seggende, Siet David heeft boden gesonden uyt de woestijne om onsen heere ²³ te segenen, maer hy is tegen hen ²⁴ uytgevaren.

22 T.w. een van Nabals knechten.

23 D. te groeten, ende veel gelucks te wenschen, als Gen. 31.55.

24 Het Hebr. woort het welck hier gebruyckt wort, is by gelijckenisse genomen van een roof-vogel, of grijp-vogel, die met gewelt ende snellick op een aes valt, om dat te verscheuren: Alsoo, wil hy seggen, heeft Nabal de boden Davids met bytende ende spytige woorden bejegent ende afgewesen, haer toe snauwende als of hyse hadde willen byten.

15

Nochtans zijn sy ons seer goede mannen geweest: ende wy en hebben geen smaetheyt geleden, ende wy en hebben niets gemist alle de dagen [die] wy met hen verkeert hebben, doe wy op ’t velt waren.

16

²⁵ Sy zijn een muer om ons geweest, soo by nachte als by dage, alle de dagen die wy by haer geweest zijn, weydende de schapen.

25 Als of sy seyden, Sy en hebben ons niet alleen selfs niet beschadicht, maer oock voor andere, soo dieven als wilde beesten, die ons hadden mogen beschadigen, bewaert.

17

Wetet dan nu, ende siet wat ghy doen sult, want het quaet is ten vollen over onsen heere besloten, ende over sijn gantsche huys: ende hy is een ²⁶ sone Belials, datmen hem niet mach aenspreken.

26 Siet Deut. 13. op vers 13.

18

Doe haestede haer Abigail, ende nam twee hondert brooden, ende twee ledersacken wijns, ende vijf ²⁷ toebereydde schapen, ende vijf ²⁸ maten geroost koorn, ende hondert stucken rosijnen, ende twee hondert klompen vygen, ende leyde [die] op eselen.

27 Hebr. gemaeckte.

28 Hebr. Seïm. Siet Genes. 18. op vers 6.

19

Ende sy seyde tot hare jongelingen, Treckt henen voor mijn aengesichte, siet ick kome achter ulieden: doch haren man Nabal en gaf sy het niet te kennen.

20

’T geschiedde nu doe sy op den esel reedt, ende datse afquam in het verborgene des berchs, ende siet, David ende sijne mannen quamen af haer te gemoete, ende ²⁹ sy ontmoettese.

29 De text wil seggen, dat David ende Abigail malkanderen onverhoets ontmoett hebben, komende d’een van dese, d’ander van d’ander zyde des berchs.

21

David nu hadde geseyt, Trouwens ick hebbe te vergeefs bewaert al wat ³⁰ dese in de woestijne heeft, also datter niets van allen dat hy heeft, gemist is: ende hy heeft my quaet voor goet vergolden.

30 T.w. Nabal. Hy en weerdicht hem niet sijnen name uyt te drucken, van wegen de groote onbeleeftheyt ende ondanckbaerheyt, die hy tegens hem gebruyckte.

22

³¹ Soo ³² doe Godt den vyanden Davids, ende soo doe hy daer toe, indien ick ³³ van alle die hy heeft, tot morgen overich late, ³⁴ die aen de wandt pist!

31 Siet d’aenteeck. op Ruth 1.17. aengaende dese maniere van spreken.

32 D. Godt geve dat alle vyanden Davids alsoo mogen varen als ick desen Nabal dencke te doen. hoewel eenige meynen dat David in plaetse van te seggen, Godt doe my dit of dat, sijnen vyanden het quaet toe-gewenscht hebbe, dat sommige lichtveerdelick haer selven al vloeckende toe te wenschen plegen. Vergel. bov. 20. op vers 16.

33 Ofte, van allen dat hy heeft.

34 Een maniere van spreken, daer mede te kennen gegeven wort een geheele uyt-roeyinge eenes huys, also dat niemant overich gelaten en worde, selfs niet eenen hont die gemeenelick aen den wandt pist, alsoo oock vers 34. ende 1.Reg. 14.10. ende 2.Reg. 9.8.

23

Doe nu Abigail David sach, so haestede sy haer, ende quam van den esel af: ende sy viel voor het aengesichte Davids op haer aengesichte, ende sy booch haer ter aerde.

24

Ende ³⁵ sy viel aen sijne voeten, ende seyde, Och mijn heere, ³⁶ mijne zy de misdaet, ende laet doch ³⁷ uwe dienstmaecht voor uwe ooren spreken, ende hoort de woorden uwer dienstmaecht.

35 Tot een teecken van ootmoedige eerbiedinge. siet dergelijcke 2.Reg. 4.27.

36 Als of sy seyde, straft my in plaetse van mijnen man, ende alle die andere, die ghy voorgenomen hebt te straffen.

37 D. my.

25

Mijn heere en stelle doch sijn herte niet aen desen Belials-man, aen Nabal, want gelijck sijn name is, alsoo is hy, sijn name is ³⁸ Nabal, ende dwaesheyt is by hem: ende ick uwe dienstmaecht en hebbe de jongelingen ³⁹ mijnes heeren niet gesien, die ghy gesonden hebt.

38 D. dwaes, sot, eenen die de wijsheyt ende vroomicheyt ontvallen is.

39 D. uwe.

26

Ende nu, mijn heere, [soo waerachtich als] de HEERE leeft, ende ⁴⁰ uwe ziele leeft, ⁴¹ ’t is de HEERE die u verhindert heeft van te comen ⁴² met bloetstortinge, ⁴³ dat uwe hant u soude verlossen: ende nu, dat ⁴⁴ als Nabal worden uwe vyanden, ende die tegen mijnen heere quaet soecken.

40 Siet 2.Reg. 2. op vers 2.

41 T.w. als hy my u heeft te gemoete gesonden, om met beleefde woorden ende geschencken uwen toorn ende quaet voornemen te stillen ende te breken.

42 Hebr. met bloeden, als Genes. 4.10. ende hier ond. vers 33.

43 Alsoo namelick, dat ghy u tegen mijnen heyloosen man met eygener hant niet en komt wreken, ende u van den smaet, die hy u aengedaen heeft, verlossen.

44 Sy wil seggen, Ick wensche dat uwe vyanden soo weynich vermogen, ende soo verachte menschen zijn mogen, als Nabal is: Die niet weerdich en is, dat ghy u aldus over hem soudet vertoornen, veel weyniger, dat ghy om sijnent wille my ende mijn gantsch huysgesin soudet verdelgen. Andere verstaen die woorden aldus, Ick wensche dat het uwe vyanden gae, gelijck het Nabal soude gaen, indien ghy in u voornemen voort ginckt.

27

Ende nu, dit ⁴⁵ is de segen, die uwe dienstmaecht mijnen heere toe-gebracht heeft: dat hy gegeven worde den jongelingen, ⁴⁶ die mijnes heeren voetstappen nawandelen.

45 D. dit is t geschenck, dat ghy door uwe afgesondene knechten van Nabal begeert hebt, bov. vers 8.

46 Hebr. die by ofte aen de voeten mijns heeren gaen. D. die hem volgen.

28

⁴⁷ Vergeeft doch uwe dienstmaecht de overtredinge: want de HEERE sal sekerlick mijnen heere ⁴⁸ een bestendich huys maken, dewijle mijn heere de ⁴⁹ oorlogen des HEEREN oorloocht, ende ⁵⁰ geen quaet by u gevonden en is van uwe dagen af.

47 Als of sy seggen wilde, Ick neme op my de schult ende straffe mijnes heyloosen mans, maer vergeeftse my, daer bidde ick u om.

48 D. dat ghy gerustelick sult mogen woonen ende regeren, ende niet langer, gelijck ghy nu doen moet, alle dage van d’ eene plaetse tot d’ andere sult moeten vluchten.

49 Siet d’aenteeck. bov. cap. 18. vers 17.

50 Dit is hier eygentlick te verstaen van eygene wraeck-giericheyt, of, andere groote boosdaden, derhalven wil sy seggen, hope ick niet, dat ghy het nu eerst doen sult.

29

Wanneer een mensche opstaen sal, om u te vervolgen, ende om uwe ziele te soecken: so sal de ⁵¹ ziele mijnes heeren in-gebonden zijn in het bondelken der levendigen by den HEERE uwen Godt, maer de ziele uwer vyanden sal hy slingeren ⁵² uyt het midden van de hollicheyt des slingers.

51 Dit is een maniere van spreken genomen van de menschen, die ’t gene, dat sy dierbaer houden, ende wel bewaren willen, dat binden sy in een bondelken ende sluyten het op. Het is, als of sy seyde, het leven en sal u niet ontnomen werden, dewijle ghy in de bewaringe des Alderhoochsten sult zijn, Saul sal u te vergeefs vervolgen, daer en tegen sullen die godtloose die u vervolgen, verstroyt ende verslingert worden, als of sy met een slinger uyt-geworpen, ende wech geslingert wierden.

52 Ofte, in. T.w. zijnde. als of de ziele, gelijck een steen, in den slinger lage.

30

Ende ’t sal geschieden, als de HEERE mijnen heere nae al het goet doen sal, dat hy over u gesproken heeft: ende hy u gebieden sal, een Voorganger te zijn over Israël:

31

⁵³ So sal dit u, mijnen heere, niet zijn tot wanckelinge, noch aenstoot des

53 Als of sy seyde, dan en sult ghy geen knagende conscientie hebben, noch droefheyt des gemoets, dat ghy u selven gewroken hebt met het vergieten van onschuldich bloet.

[fol. 137v]

herten, te weten dat ghy bloet sonder oorsake soudet vergoten hebben, ende dat mijn heere hem selven soude verlost hebben: ende als de HEERE mijnen heere wel doen sal, so ⁵⁴ sult ghy uwer dienstmaecht gedencken.

54 Sy wil seggen, als ghy na desen hier aen gedenckt, dat ick u verhindert hebbe onnoosel bloet te vergieten, so sult ghy my noch daer voor bedancken.

32

Doe seyde David tot Abigail: Gesegent zy de HEERE de Godt Israëls, die u te desen dage my te gemoete gesonden heeft.

33

Ende gesegent zy ⁵⁵ uwen raet, ende gesegent zijt ghy, dat ghy my te desen dage geweert hebt, van te komen met ⁵⁶ bloetstortinge, dat mijne hant my verlost soude hebben.

55 T.w. den raet dien ghy genomen hebt, om door dese uwe komste ende beleeftheyt my af te raden ende te beletten van het storten des onschuldigen bloets.

56 Als bov. vers 26.

34

Want voor seker, [’t is soo warachtich als] de HEERE de Godt Israëls leeft, die my verhindert heeft, van ⁵⁷ u quaet te doen: dat, ’ten ware dat ghy u gehaestet hadt, ende my te gemoete gekomen waert, so en ware Nabal niemant die aen den wandt pist overich gebleven tot het morgen-licht.

57 Verstaet hier by, ende u gantsch huysgesin: gelijck ick onvoorsichtelick in mijnen toorn gesworen hadde vers 22.

35

Doe nam David uyt hare hant dat sy hem gebracht hadde: ende hy seyde tot haer, Treckt met vreden op nae u huys, siet ick hebbe nae uwe stemme gehoort, ende ⁵⁸ hebbe u aengesichte aengenomen.

58 D. ick hebbe u in genaden aengenomen, ende sal doen wat ghy begeert. Siet d’aenteeck. op Gen. 19.21. ende 32.20.

36

Doe nu Abigail tot Nabal quam, siet so hadde hy ⁵⁹ een maeltijt in sijn huys, ⁶⁰ als eenes Conincks maeltijt, ende het herte Nabals was ⁶¹ vrolick ⁶² op de selve, ende hy was seer droncken: daerom en gaf sy hem niet een woort, kleyn noch groot, te kennen, tot aen het morgen-licht.

59 Siet dergelijcke 2.Sam. 13.23.

60 Nabal dede gelijck dien rijcken man Luc. 16.19. vergetende de arme ende gebreckelicke menschen.

61 Hebr. goet.

62 T.w. maeltijt. And. in hem.

37

’T geschiedde nu in den morgen, ⁶³ doe de wijn van Nabal gegaen was, so gaf hem sijne huysvrouwe ⁶⁴ die woorden te kennen: ⁶⁵ doe bestorf sijn herte in het binnenste van hem, ende ⁶⁶ hy wiert als een steen.

63 D. doe hy sijne dronckenschap geheel uyt-geslapen hadde. so lange als hy droncken was, souden hare vermaningen geweest zijn, als roosen voor de verckens gestroyt.

64 T.w. die hy gesproken hadde: wat sy tot David geseyt hadde: wat David haer wederom geantwoort hadde, etc.

65 D. hy verschrock soo seer, dat hy schier doot neder viel.

66 Hebr. hy wiert tot een steen. D. hy wiert sonder gevoelen, sijn bloet veranderde in sijn lijf, verstaende het perikel daer in hy hem selven gebracht hadde.

38

Ende ’t geschiedde ontrent [na] tien dagen, so sloech de HEERE den Nabal dat hy sterf.

39

Doe David hoorde dat Nabal doodt was, so seyde hy, Gesegent zy de HEERE, die den twist mijner smaetheyt getwistet heeft van de hant Nabals, ende heeft ⁶⁷ sijnen knecht ⁶⁸ onthouden ⁶⁹ van het quade, ende [dat] de HEERE het quaet Nabals op sijnen kop heeft doen wederkeeren: Ende David sondt henen, ende ⁷⁰ liet met Abigail spreken, dat hyse sich ter vrouwe name.

67 D. my.

68 And. te rugge gehouden.

69 Of, van die boose daet. T.w. dat ick onschuldich bloet soude vergoten hebben, uyt eygene wraeck-giericheyt.

70 T.w. door sijne gesanten, ende na dat Nabal eenen tijt lanck was doot geweest.

40

Als nu de knechten Davids tot Abigail gekomen waren te Carmel: so spraken sy tot haer, seggende, David heeft ons tot u gesonden, dat hy sich u ter vrouwe neme.

41

Doe stont sy op, ende neygde haer met het aengesichte ter aerde: ende ⁷¹ sy seyde, Siet uwe dienstmaecht zy tot eene dienaresse ⁷² om de voeten der knechten mijnes heeren te wasschen.

71 T.w. tot David, al hoe wel absent, begeerende dat sijne boden hem dese hare woorden souden te kennen geven, ende den David in haren name bootschappen.

72 D. om den aldergeringsten ende nederichsten dienst te doen.

42

Abigail nu haestede, ende maeckte haer op, ende sy reedt op eenen esel, met hare vijf jonge maechden, ⁷³ die hare voetstappen nawandelden: sy dan volgde de boden Davids na, ende sy wert hem ter huysvrouwe.

73 And. die haer op den voet volchden.

43

Oock nam David Ahinoam van ⁷⁴ Iizreël: also waren oock die beyde hem tot wijven.

74 Dit was een stadt in de stamme Iuda, als te sien is Ios. 15.56.

44

^b Want ⁷⁵ Saul hadde sijne dochter Michal, de huysvrouwe Davids, gegeven aen ⁷⁶ Palti den sone Lais, die van ⁷⁷ Gallim was.

b 2.Sam. 3.15.

75 In dese daet hebben qualick gedaen ende gesondigt, Saul, Michal, ende Palti, verbrekende het wetlick houwelick Michals met David.

76 Hy wort Palthiël genoemt, 2.Sam. 3.15.

77 Dit schijnt dat gelegen heeft in de stamme Benjamins, niet verre van Gibea Sauls. Siet Iesa. 10.30.