Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het x. Capittel.

De Coninginne van Scheba komt tot Ierusalem, vers 1, etc. sy verwondert haer over Salomons wijsheyt, ende heerlickheyt, 3. danckt Godt, 9. geeft Salomo geschencken, 10. Salomons rijckdom, 11. rondassen, ende schilden, 16. yvooren throon, 18. vaten, 21. geschencken die hy ontfangt, 24. wagenen ende peerden, 26. silver, cederhout, ende schattingen van peerden, ende waren, 27.

1

ENde doe de Coninginne van ¹ Scheba het geruchte Salomons hoorde, ² aengaende den Name des HEEREN; quam sy om hem met ³ raetselen te versoecken.

1 Een lantschap gelegen Suydwaert van Canaan, Matt. 12.42. ende Luce 11.31. hebbende sijnen naem van Scheba de sone van Cus. Siet Genes. 10. op vers 7.

2 Ofte, om; van den name, etc. Hier mede wort aengewesen de oorsake vande groote vermaertheyt Salomons, de welcke was niet alleen sijne hooge wijsheyt, daer mede hy alle menschen overtrefte, bov. 4. versen 30, 31. maer insonderheyt de wonderbare wijse, alsoo hy de selve metter haest door eene ingestorte gave der verlichtinge, sonder sijnen arbeyt, ende der menschen onderwijsinge, vanden HEERE verkregen hadde.

3 Het Hebr. woort beteeckent duystere redenen, in de welcke wat gevraecht, ofte voorgestelt wort, dat een verborgen verstant heeft. Alsoo Num. 12.8. Iudic. 14.12. ende het wort Matth. 13.35. uyt Psal. 78.2. overgeset Verborgene dingen.

2

Ende ^a sy quam te Ierusalem, met een seer ⁴ swaer heyr, met kemelen, dragende speceryen, ende seer veel gouts, ende kostelick gesteente: ende sy quam tot Salomo, ende sprack tot hem ⁵ al wat in haer herte was.

a Matth. 12.42. Luce 11.31. 2.Chron. 9.1.

4 D. met een seer groot gevolch, ende statelicken treyn. siet Genes. 50. op vers 9.

5 D. al wat sy in haere herte voorgenomen hadde met hem te spreken. Siet bov. 8. op vers 17.

3

Ende Salomo verklaerde haer ⁶ alle haer woorden: geen dinck en wasser ⁷ verborgen voor den Coninck, dat hy haer niet en verklaerde.

6 D. de duystere vragen, ende diepsinnige raetselen, die sy den Coninck voorstelde.

7 D. soo duyster, scherpsinnich, ofte, subtijl, daer in sijne wijsheyt te kort soude gekomen hebben, om het selve uyt te leggen.

4

Als nu de Coninginne van Scheba sach alle de wijsheyt van Salomo, ende het huys, het welcke hy gebouwt hadde,

5

Ende de spijse sijner tafel, ende ⁸ het sitten sijner knechten, ende het staen sijner dienaren, ende hare kleedingen, ende sijne schenckers, ende ⁹ sijnen opganck, waer door hy henen opginck in het huys des HEEREN: ¹⁰ so en was in haer geen geest meer.

8 Verst. de wel geschickte, ende heerlicke order, nae de welcke sijne Vorsten, ende Raets-heeren aen de tafel saten; ende de Hof-dienaren stonden, om de tafel te dienen. Andere verstaen dit van het sitten in den Raedt, ofte, in’t Gerichte by den Coninc.

9 Verst. dit van de konstige galeryen, waer door de Coninck van sijn huys in des Heeren Huys opginck, ofte oock van het statelick gevolch, het welcke hem hier in vergeselschapte. Andere vertalen dit: Ende sijne offerhande die hy in’t huys des Heeren offerde.

10 T.w. door de verslagentheyt, die haer de overgroote verwonderinge toebracht.

6

Ende sy seyde tot den Coninck; Het woort is waerheyt geweest, dat ick in mijnen lande gehoort hebbe; van uwe ¹¹ saken, ende van uwe wijsheyt.

11 Hebr. woorden.

7

Ende ick en hebbe die woorden niet gelooft, tot dat ick gekomen ben, ende mijne oogen [dat] gesien hebben; ende siet, de helft en is my niet aengeseyt, ¹² ghy hebt met wijsheyt, ende goet, overtroffen het geruchte dat ick gehoort hebbe.

12 Hebr. wijsheyt, ende goet hebt ghy toegedaen tot het geruchte dat ick gehoort hebbe. Verst. door de wijsheyt de gave des verstants daer mede de Coninck verciert was, ende door het goet, sijne deuchden, ende treffelicke wercken, daer mede hy sijne ondersaten wel dede.

8

Welgelucksalich zijn uwe ¹³ mannen, welgelucksalich dese uwe knechten, die gedurich ¹⁴ voor u aengesichte staen, die uwe wijsheyt hooren.

13 T.w. die by u woonen.

14 D. die u ordinaerlick dienen. Siet Deut. 1. op vers 38.

9

Gelooft zy de HEERE uwe Godt, die behagen in u heeft gehadt, om u op den throon Israëls te setten: om dat de HEERE Israël in eeuwicheyt bemint, daerom heeft hy u tot Coninck gestelt, ¹⁵ om recht, ende gerechticheyt te doen.

15 Dese maniere van spreken den Overicheden toegeschreven zijnde, beteeckent so veel, als, in het gerichte de quade te veroordelen, ende straffen, ende de goede vry te spreken, ende te beschermen, ofte van de voorvallende saken kennisse te nemen, ende recht oordelen, ende daer na dat recht is, uyt te voeren door het straffen van de quade, ende het beschermen van de goede, 2.Sam. 8.15.

10

Ende sy gaf den Coninck hondert ende twintich talenden gouts, ende seer veel speceryen, ende kostelick gesteente: Als dese specerye, die de Coninginne van Scheba den Coninck Salomo gaf, en isser noyt meer in menichte gekomen.

11

Voorder oock de schepen Hirams, die gout uyt Ophir voerden; brachten uyt Ophir seer veel ¹⁶ Almuggim-hout, ende kostelick gesteente.

16 Wat het Hebr. woort voor een hout beteeckent is onseker; het wort 2.Chron. 2.8. ende 9, 10. Algummin-hout genaemt: Eenige houden dat het Thyinen-hout geweest zy, van het welcke gesproken wort, Apoc. 18.12. Andere nemen het voor Brasilien-hout. Soo veel ist, dattet seer kostelick hout was, ende soodanich, dat doe ter tijt in dien lande onbekent was. Siet het volgende vers, ende 2.Chron. 9.11.

12

^b Ende de Coninck maeckte van dit Almuggim-hout, ¹⁷ steunselen voor het Huys des HEEREN, ende voor het huys des Conincks, mitsgaders harpen, ende luyten voor de Sangers: ¹⁸ het Almuggim-hout en was soo ¹⁹ niet gekomen, noch gesien geweest, tot op desen dach.

b 2.Chron. 9.11.

17 Verst. hier mede baeljen, ondersettingen, ofte hand-lenen aen de galeryen, door de welcke men ginck van het huys des Conicks, tot inden Tempel. Vergel. bov. vers 5. 1.Chron. 26.16, ende 18. 2.Chron. 9.11.

18 T.w. soo kostelick, ofte, in sulcken overvloet.

19 T.w. voor desen tijt in’t lant van Iuda, 2.Chron. 9.11.

13

Ende de Coninck Salomo gaf de Coninginne van Scheba al haer behagen, watse begeerde: behalven dat hy haer gaf ²⁰ nae het vermogen des ²¹ Conincks Sa-

20 Hebr. nae de hant des, etc. D. van selfs, nae sijne Conincklicke macht, ende mildicheyt.

21 D. nae sijn vermogen. Vergel. bov. 8.1. ende 9.1.

[fol. 161r]

lomo: so keerdese ende tooch in haer lant, sy, ende hare knechten.

14

Het gewichte nu van het gout dat voor Salomo ²² op een jaer inquam, was ses hondert ses en tsestich ²³ talenten gouts:

22 D. op elck jaer. Siet Num. 28. op vers 13.

23 Siet de weerde van een talent gouts Exod. 25. op vers 39.

15

Behalven dat van de ²⁴ Cramers was, ende van den handel der ²⁵ Cruydeniers: ende van allen ²⁶ Coningen van Arabien, ende vande geweldige des selven lants.

24 Ofte, Craemlieden. Hebr. van de mannen die bespieden, doorsoecken, doorsnuffelen. Verst. de sulcke die van groote kooplieden in verscheydene landen uytgesonden worden, om hare waren ten diersten te verkoopen, ende andere ten minsten prijse in te koopen, ende dan de selve aen hare meesters over te schicken, ofte toe te brengen. Andere verstaen dit van de Tollenaren ofte Pachteren, die seer nauwe plegen toe te sien, om de kooplieden te betrappen, die van hare goederen yets souden mogen versteken, ende verborgen houden.

25 Ofte, Drogisten.

26 Verst. de gene die nae by gelegen waren, soo wel Oostwaert, als Suytwaert.

16

Oock ^c maeckte de Coninck Salomo twee hondert rondassen van geslagen gout: ses hondert ²⁷ [sikelen] gouts liet hy ²⁸ op wegen tot elcke rondasse:

c 1.Reg. 14.26.

27 Verst. gemeene sikels, van welcker weerde siet Gen. 24. op vers 22.

28 Hebr. dede hy opklimmen, ofte, opgaen.

17

Insgelijcks drie hondert schilden van geslagen gout: drie ²⁹ pont gouts liet hy opwegen tot elcken schilt; ^d ende de Coninck leydese ³⁰ in het huys des wouts van Libanon.

29 Henr. Manim. Een mina ofte pont, dede ordinaris hondert gemeene sikels: volgens was elcke schilt weerdich 300 sikelen gouts. siet 2.Chron. 9.16.

d 1.Reg. 7.2.

30 Siet hier van bov. 7. op vers 2.

18

Noch ^e maeckte de Coninck eenen grooten ³¹ elpenbeenen throon; ende hy overtooch den selven met ³² dicht gout.

e 2.Chron. 9.17.

31 Hebr. eenen Throon des tants. T.w. der Elephanten, daer van het yvoor, ofte elpenbeen komt, van het welcke men tot vercieringe vele dingen gemaeckt heeft, als te sien is hier, ende ond. 22.39. Psal. 45.9. Amos 3.15. ende 6.4.

32 D. dat wel gesuyvert, ende geloutert, ende daerom oock seer dicht, ende vast is.

19

Dese throon hadde ses trappen, ende het hooft van den throon was van achter ³³ ront, ende ³⁴ aen beyde zijden waren ³⁵ lenen tot de sit-plaetse toe, ende twee leeuwen stonden by die lenen.

33 D. boochs-wijse, ofte, nae het fatsoen van een booge.

34 Hebr. van hier, ende van daer. ofte, van gins, ende van weer. alsoo in’t volgende vers.

35 Hebr. handen.

20

Ende twaelf leeuwen stonden daer op de ses trappen aen beyde zijden: desgelijcks en is in geene Coninckrijcken gemaeckt geweest.

21

Oock waren alle drinck-vaten des Conincks Salomo van gout, ende alle vaten van het huys des wouts Libanons waren van ³⁶ gesloten gout; geen silver en wasser aen: [want] ³⁷ het en wiert in de dagen van Salomo niet voor eenich dinck geacht.

36 Siet bov. 6. op vers 20.

37 T.w. het silver. Een overtollige maniere van spreken. Vergel. ond. vers 27. ende de aenteeck. daer op.

22

Want de Coninck hadde in zee schepen van ³⁸ Tarsis, met de schepen Hirams: dese schepen van Tarsis quamen in, eenmael in drie jaren, brengende gout, ende silver, elpenbeen, ende ³⁹ apen, ende ⁴⁰ paeuwen.

38 Sommige verstaen door dit woort de groote zee, genaemt Oceanus, ende door de schepen van Tarsis, de schepen die in die zee voeren. Andere nemen Tarsis voor Cilicia, welcx hooft-stadt, genaemt Tarsus, eene seer vermaerde haven hadde, in de welcke men gelegentheyt vondt, om te varen in Afriken, Indien, ende andere verre gelegene landen. Vergel. Genes. 10. op vers 4. Andere meynen dat Tarsis zy Africa, ende dat door de schepen van Tarsis te verstaen zy een vlote toegemaeckt om te varen na de Africanische zee.

39 Ofte, Meyr-katten.

40 Ofte, papegajen.

23

Also wert de Coninck Salomo grooter dan alle Coningen der aerde, ^f in rijckdom, ende in wijsheyt.

f 1.Reg. 3.12, 13.

24

Ende de ⁴¹ gantsche aerde socht het aengesichte Salomons; om sijne wijsheyt te hooren, die Godt in sijn herte gegeven hadde.

41 Verst. niet alle menschen der geheeler werelt, maer de voornaemste, als de Princen, Heeren, Vorsten, etc. aller omliggender landen. siet 2.Chron. 9.23.

25

Ende sy brachten een yeder sijn geschenck, silveren vaten, ende gouden vaten, ende kleederen, ende harnasch, ende speceryen, peerden, ende muyl-eselen: ⁴² elck dinck van jaer tot jaer.

42 Hebr. de sake des jaers in’t jaer: D. elck geschenck jaerlicx.

26

^g Daer toe vergaderde Salomo wagenen, ende ruyteren, ende hy hadde duysent, ende vier hondert wagenen, ende twaelf duysent ruyteren: ende leydese in de wagen-steden, ende ⁴³ by den Coninck in Ierusalem.

g 1.Reg. 4.26. 2.Chron. 1.14. ende 9.25.

43 D. by hem, vergel. bov. vers 16.

27

Ende ^h de Coninck ⁴⁴ maeckte het silver in Ierusalem te zijn ⁴⁵ als steenen ende de Cederen maeckte hy te zijn als de wilde ⁴⁶ vijg-boomen die inde leegte zijn, in menichte.

h 2.Chron. 1.15. ende 9.27.

44 Hebr. gaf.

45 Eene overtollige maniere van spreken, seer grooten overvloet te kennen gevende. siet Gen. 13. op vers 13. ende bov. vers 21. Alsoo 2.Chron. 9.27.

46 Ofte, als de Sycomoren, D. vijgmoerbesie-boomen.

28

Ende het ⁱ uytbrengen der ⁴⁷ peerden, was ’t gene Salomo uyt Egypten hadde; ende aengaende het ⁴⁸ lijnen garen: ^k de ⁴⁹ kooplieden des Conincks namen het ⁵⁰ lijnen garen voor ⁵¹ den prijs.

i 2.Chron. 9.28.

47 Egypten was seer rijck van schoone peerden, fijn vlas, ende lijnen, Byssus genaemt: welcke van de nabuerige landen seer getrocken wierden, doch mochten niet dan met betalinge van den gesetten tol uytgelaten worden. Pharao nu heeft aen Salomo, die sijne dochter getrouwt hadde, het recht van den tol overgeset, die den selven door sijne Cooplieden, ofte Pachters heeft vergadert, ende daer van groot profijt ontfangen.

48 Siet Genes. 41. op vers 42.

k 2.Chron. 1.18.

49 Verst. de Tollenaers, ofte, Pachters van de tollen.

50 Mitsgaders de peerden.

51 D. voor eenen sekeren gesetten prijs.

29

Ende ⁵² een wagen quam op, ende ginck uyt van Egypten, voor ses hondert [sikelen] ⁵³ silvers, ende een peert voor hondert ende vijftich: ende ⁵⁴ alsoo voerdense [die] uyt door ⁵⁵ hare hant voor allen Coningen der ⁵⁶ Hethiten, ende voor den Coningen van ⁵⁷ Syrien.

52 Verst. dit van een wagen, die met lijnen garen, ofte garen-werck geladen was, ende oock van den geladen peerden, ja van de peerden selve. Een wagen nu gaf viermael soo veel, als een peert, dewijle men gewoone was vier peerden voor eenen wagen te spannen. De tol dan eenes geladenen wagens ses hondert sikelen zijnde, was eens geladenen peerts tol 150 sikelen.

53 Siet van des sikels weerde Genes. 20. op vers 16. ende 23. op vers 15.

54 D. de goederen uyt Egypten komende belaste Salomo niet alleen, alsse in sijn lant quamen, maer oock alsse gevoert werden in de landen der Hethiten, ende Syriers, van de welcke Salomo door desen middel oock schattinge heeft ontfangen, om dat de peerden ende goederen door sijn lant, ofte gebiet passeren moesten. Andere verstaen dit alsoo, dat de Coningen der Hethiten, ende Syriers oock tol getrocken hebben van de waren die in hare landen gebracht werden.

55 N. der Cooplieden en Pachters in’t voorgaende vers gemelt.

56 Oostwaert van Palestina woonende.

57 Benoorden van Palestina.