Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het vj. Capittel.

Elisa maeckt het yser swemmende, vers 1, etc. Hy ontdeckt de lagen des Conincks van Syrien, 8. die hem soeckt te vangen binnen Dothan, 11. maer wort bewaert van de Engelen, 17. de Syriers worden met blintheyt geslagen, binnen Samaria gebracht, ende van daer met vrede wechgelaten, 18. Samaria wort belegert, ende komt tot sulcken hongers noot, dat twee vrouwen der eener kint eten, 19. De Coninck soeckt Elisam te vermoorden, 31.

1

ENde de kinderen der Propheten seyden tot Elisa; Siet nu, de plaetse daer wy ¹ woonen voor u aengesichte, is voor ons te enge.

1 Ofte, sitten, Te weten als leer-jongeren, om van u als onsen Leer-meester onderwesen te worden. Siet bov. 2. op vers 3. ende 4. op vers 38. ende hier in’t volgende vers.

2

Laet ons doch tot aen de Iordane gaen, ende elck van daer een ² timmer-hout ³ halen, dat wy ons daer eene plaetse maken, om daer te woonen: ende hy seyde, Gaet henen.

2 Verstaet, om daer van balcken, ofte yet anders te maken.

3 Hebr. nemen. D. nemen, ende brengen; het welcke is halen. Siet Genes. 12. op vers 15.

3

Ende daer seyde een: Het believe u doch te gaen met uwe knechten: ende hy seyde; Ick sal gaen.

4

So ginck hy met hen: als sy nu aen de Iordane gekomen waren, hieuwen sy hout af.

5

Ende het geschiedde, als een het timmer-hout velde, dat het ⁴ yser in ’t water viel: ende hy riep, ende seyde; Ach, mijn heere! want het was geleent.

4 Verst. de bijle, die van yser gemaeckt was. ofte, het yser der bijle, ’t welcke van de stele der selver in’t water viel.

6

Ende de man Godts seyde; Waer ist gevallen? ende doe ⁵ hy hem de plaetse gewesen hadde, sneedt ⁶ hy een hout af, ende wierp het daer henen, ⁷ ende dede het yser boven swemmen.

5 T.w. Sijn discipel, dien dat yser ontvallen was.

6 N. Elisa.

7 And. doe swom het yser.

7

Ende hy seyde; Neme’t tot u op: Doe stack hy sijne hant uyt, ende nam het.

8

Ende de Coninck van Syrien voerde krijch tegen Israël, ende beraet-slaechde sich met sijne knechten, seggende; Mijne legeringe sal zijn in ⁸ de plaetse van sulck een.

8 Hier zijn twee woordekens Peloni, Almoni, die de Hebreen gebruycken als sy sekeren persoone, ofte yemants plaetse beteeckenen, dien sy met name niet en noemen, ofte willen uytdrucken: ende van ons met de letter N. in gelijcken gevalle plegen aengewesen te worden. siet Ruth 4. op vers 1. 1.Sam. 21.2.

9

Maer de man Godts sondt henen tot den Coninck Israëls, seggende; Wacht u, dat ghy door die plaetse niet en treckt, want de Syriers ⁹ zijn daer henen afgekomen.

9 Ofte, zijn aldaer loerende, ofte, afgekomen om lagen te leggen, ende te loeren op het volck, dat soude mogen uytkomen.

10

Daerom ¹⁰ sondt de Coninck Israëls henen aen die plaetse, daer van hem de man Godts geseyt ende hem gewaerschouwt hadde, ende ¹¹ wachtede sich aldaer: ¹² niet eenmael, nochte tweemael.

10 T.w. om te vernemen, oft soo was, gelijck de Propheet hem gewaerschouwt hadde, ende dat soo bevindende, op sijne hoede, ende voorbate te wesen.

11 D. hy was daer op sijn hoede, om alle schade af te keeren.

12 D. menichmael, tot verscheyden malen.

11

Doe wert het herte des Conincks van Syrien ¹³ ongestuymich over desen handel: ende hy riep sijne knechten, ende seyde tot hen; Sult ghy my dan niet te kennen geven, wie van den onsen zy voor den Coninck Israëls?

13 Het Hebr. woort beteeckent eygentl. de ongestuymicheyt der Zee, als sy door winden, ende tempeesten beroert wort. By dese wort alhier vergeleken de ongesintheyt, ende onsteltenisse, die in’t herte des Conincks van Syrien geweest is.

12

Ende een van sijne knechten seyde; ¹⁴ Neen, mijn heere Coninck; maer Elisa de Propheet, die in Israël is, geeft den Coninck Israëls te kennen de woorden, die ghy in uwe binnenste slaep-kamer spreeckt.

14 De sin is, dattet soo niet en was, gelijck de Coninck vermoedde.

13

Ende hy seyde; Gaet henen, ende siet waer hy is, dat ick sende, ende hem halen late: ende hem wert te kennen gegeven, seggende; Siet hy is te ¹⁵ Dothan.

15 Eene stadt gelegen in den stam Manasses, niet verre van Sichem, ende Samaria. siet Gen. 37. op vers 17.

14

Doe sondt hy daer henen peerden, ende wagenen, ende een ¹⁶ swaer heyr: welcke des nachts quamen, ende omcingelden de stadt.

16 D. menige in getale, ende groot van macht. Vergel. 1.Reg. 3.9. ende 10.2. ende Siet Genes. 50. op vers 9.

15

Ende de dienaer des mans Godts ¹⁷ stont seer vroech op, ende ginck uyt, ende siet, een heyr omringde de stadt met peerden, ende wagenen: doe seyde sijn jongen tot hem; Ach mijn heere! hoe sullen wy doen?

17 Hebr. maeckte sich vroech op om op te staen.

16

Ende hy seyde; Vreest niet; want die by ons zijn, zijn meer, dan die by hen zijn.

17

Ende Elisa badt, ende seyde; HEERE, ¹⁸ opent doch sijne oogen, dat hy sie: ende de HEERE opende de oogen des jongens, dat hy sach; ende siet, de berch was vol ¹⁹ vyerige peerden, end wagenen rontom Elisa.

18 D. geeft hem met sijne lichamelicke oogen te aenschouwen de uyterlicke gedaenten, daer in uwe hemelsche heyrcrachten verschenen zijn, om met de geestelicke te begrijpen uwe groote macht, ende de tegenwoordige hulpe, die ghy voor ons bereyt hebt.

19 Hebr. peerden ende wagen des vyers. Verst. hier door, eene groote menichte van Engelen, die van Godt tot bescherminge des Propheten gesonden waren. Vergel. bov. 2.11.

18

Als ²⁰ sy nu tot hem afquamen, badt Elisa tot den HEERE, ende seyde, ^a Slaet doch dit volck met ²¹ verblintheden: ende hy sloechse met verblintheden, nae het woort van Elisa.

20 N. de Syriers.

a Genes. 19.11.

21 Verst. soodanige blintheyt niet, waer door sy gantsch niet en sagen, maer waer door sy niet recht en conden onderscheyden, nochte kennen het gene sy sagen. Vergel. Gen. 19.11. ende siet de aenteeck.

19

Doe seyde Elisa tot hen; ²² Dit en is de wech niet, ende dit en is de stadt niet; volget my na, ende ick sal u leyden tot den man dien ghy soecket: ende hy leydese nae Samaria.

22 Verst. dit ten aensien van de uytkomste der saken. want door desen wech, ende in dese stadt Dothan en hebben sy den Propheet niet gevonden, maer door den wech, in den welcken hy hen leyde, ende in de stadt Samaria, als hy hen daer ingebracht hadde, ende sy van hare blintheyt genesen waren.

20

Ende het geschiedde, als sy te Samaria gekomen waren, dat Elisa seyde; HEERE, opent deser oogen, dat sy sien: ende de HEERE opende hare oogen, datse sagen, ende siet, sy waren in ’t midden van Samaria.

21

Ende de Coninck Israëls seyde tot Elisa, als hyse sach; Sal ickse slaen? Sal ickse slaen, ²³ mijn vader?

23 Vergel. bov. 2. op vers 12.

22

Doch hy seyde; Ghy en sultse niet slaen; ²⁴ soudt ghy oock slaen, die ghy met u sweert, ende met uwen boge gevangen hadt? set hen ²⁵ broot, ende water voor, dat sy eten, ende drincken, ende tot haren heere trecken.

24 De sin is, na dien het niet en betaemt, datmen alle, die in de oorlooge gevangen zijn, dooden sal, dattet den Coninck Ioram, noch veel min betaemde dese te dooden, die hy in de oorlooge niet gevangen en hadde.

25 D. spyse, ende dranck. Vergel. Ezech. 10.6.

23

Ende hy bereidde hen eene groote

[fol. 173v]

maeltijt, datse aten, ende droncken, daerna liet hyse gaen, ende sy trocken tot haren heere; ²⁶ So en quamen de benden der Syriers niet meer in het lant Israëls.

26 De sin is, dat de Syriers in dien tijt niet meer met benden van roovende, ende plonderende krijchs-lieden in ’t lant Israels uyt en vielen, maer wel openbare oorlooge daer tegen voerden: gelijck blijckt uyt het volgende vers.

24

Ende het geschiedde daerna, dat Benhadad de Coninck van Syrien sijn geheel leger versamelde, ende optooch, ende Samaria belegerde.

25

Ende daer wert grooten honger in Samaria: want siet, sy belegerdense tot dat eens esels kop voor tachtentich ²⁷ silverlingen was [verkocht], ende een vierendeel van een ²⁸ Kab ²⁹ duyven-mest voor vijf silverlingen.

27 Dat is, twintich rijckxdaelders. Siet Genes. 20. op vers 16.

28 Een koorn-mate, houdende soo veel als in 24 gemeyne hinne eyerschalen konde gaen. het vierde deel der selver van natte waren wert genoemt Log: van welcke mate, Siet Lev. 14. op vers 10.

29 Sommige verstaen hier door, de granen, die de duyven in haren krop uyt het velt vergadert hadden: andere, het ingewant der selver: eenige oock enckel duyven-mest, het welcke de Samaritanen in dese belegeringe souden gebruyckt hebben voor hout, om daer mede vyer te stoken: hebbende daer van vele voorraets in de stadt, om anders het lant, ende de hoven daer mede te mesten, mogelick hebbenset oock gegeten. Iosephus meynt dat dese mest den belegerden in plaetse van sout is geweest, In’t 9. boeck der Iodischer Outheden, cap. 2.

26

Ende het geschiedde, als de Coninck op de muer voorby ginck, dat eene vrouwe tot hem riep, seggende; Helpt my heer Coninck.

27

Ende hy seyde; ³⁰ De HEERE en helpt u niet, waer van soude ick u helpen? ³¹ van den dorsch-vloer, of vande wijnpersse?

30 D. dewijle de Heere, die alleen alle menschen helpen kan, u niet en helpt, so en weet ick niet hoe, ofte waer mede ick u soude konnen helpen. And. de Heere en helpe u niet. als woorden van een Godtloos ende toornich mensche. Vergel. vers 31. ’T kan oock aldus vertaelt worden, Niet: De Heere helpe u. dat is, en spreeckt soo niet, etc.

31 D. met u koorn te leveren uyt den dorschvloer, ofte u te versien van wijn, ende olye uyt de perse?

28

Voorder seyde de Coninck tot haer; Wat is u? ende sy seyde: Dese vrouwe heeft tot my geseyt; Geeft uwen sone, dat wy hem heden eten, ende morgen sullen wy mijnen sone eten.

29

So ^b hebben wy mijnen sone gesoden, ende hebben hem gegeten: maer als ick des anderen daechs tot haer seyde; Geeft uwen sone dat wy hem eten, so heeft sy haren sone versteken:

b Deut. 28.35.

30

Ende het geschiedde, als de Coninck de woorden deser vrouwe gehoort hadde, dat hy sijne kleederen ³² scheurde, also hy op den muer voortginck: ende ³³ het volck sach, dat, siet, een sack van binnen over sijn vleesch was.

32 Tot een teecken quansuys van droeffenisse, die hy uyt her verhael der vrouwe gekregen hadde, maer de rechte oorsake was sijne bittere, ende felle toornicheyt, daer mede sijn gemoet tegen den Propheet Elisa ontsteken was. Siet het volgende.

33 De sin is, dat het volck, als de Coninck sijn opperkleet gescheurt hadde, gemerckt heeft dat hy aen sijn naeckte lijf eenen sack, ofte rouwich kleet aen hadde, ende dat mogelick om boete te doen, ende hem alsoo met Godt te versoenen, blijvende nochtans een huychelaer, ende sonder bekeeringe. Vergel. 1.Reg. 21.27. Iesa. 58.5.

31

Ende hy seyde; ^{c 34} Soo doe my Godt, ende doe soo daer toe, ³⁵ indien het hooft Elisa des soons Saphats heden op hem sal blijven staen!

c 1.Reg. 19.2.

34 Siet van dese maniere van sweeren, 1.Reg. 19.2.

35 Hy was vergramt op Elisa, om dat hy den vyant van de stadt niet af en keerde, gelijck hy te vooren gedaen hadde, bov. vers 18. ofte, om dat hy den honger niet wech en nam, nae het exempel van Elia, 1.Reg. 17.1. ende 18.42. Het schijnt oock ond. uyt vers 33. dat de Propheet hem de Goddelicke hulpe toegeseyt hadde, de welcke nadiense noch niet en was verschenen, mochte dencken van hem bedrogen te zijn.

32

(Elisa nu sat in sijn huys, ende de ³⁶ Outste saten by ³⁷ hem) ende hy sondt ³⁸ eenen man van voor sijn aengesichte: maer eer de bode tot hem gekomen was, hadde hy geseyt tot den Outsten: Hebt ghy lieden ³⁹ gesien, hoe die sone ⁴⁰ des moordenaers gesonden heeft, om mijn hooft af te nemen? siet toe, als die bode komt; sluyt de deure toe, ⁴¹ ende dringet hem uyt met de deure: ⁴² is niet het ⁴³ geruysch der voeten sijns heeren achter hem?

36 Men hout dese geweest te zijn, ofte eenige van de voornaemste des volcx, die by Elisa gekomen waren om by hem troost te halen, ofte eenige Propheten, ofte sonen der Propheten, ende Godtvreesende onder den volcke, die de voorgangeren waren der geloovigen in Israel, noch overgebleven. Sy worden de Outste genoemt, niet om datse alle out van jaren geweest zijn, maer alle out in gaven des verstants, in weerdicheyt hares wercks, ende in vroomicheyt des levens, hoe wel eenige jonck van jaren.

37 In desen swaren, ende benauwden tijt besich zijnde met leeren, vermanen, troosten, ende bidden voor Godes volck, ende het gemeyne beste.

38 Wie dese geweest zy, siet ond. 7. vers 2.

39 T.w. in een Prophetisch gesichte, het welck de Heere my nu vertoont heeft. Van een gelijck gesichte, Siet bov. 5.26.

40 N. Achabs, door wiens toe doen, ende bewillinge Naboth, ende de Propheten des Heeren vermoort waren. 1.Reg. 18.4. ende 21.9.

41 D. houdt hem, namelick den bode, met kracht buyten het huys, op dat hy nietin en kome, ende my verhindere het woort te spreken, dat de HEERE my bevolen heeft te spreken.

42 D. volgt hem de Coninck Ioram, die hem gesonden heeft, niet stracks op de hielen? Hy wil seggen, Sekerlick ja. Siet Genes. 13 op vers 9.

43 Siet gelijcke maniere van spreken, 1.Reg. 14.6.

33

Als hy noch met ⁴⁴ hen sprack, siet, so quam de bode tot hem af, ende ⁴⁵ hy seyde; Siet, dat ⁴⁶ quaet is van den HEERE; wat ⁴⁷ soude ick voorder op den HEERE wachten.

44 T.w. met de Outste.

45 T.w. de bode, in den naem, ende uyt last des Conincks. Andere meynen, dat de Coninck selve dit soude gesproken hebben, zijnde voor den bode tot des Propheten huys gekomen, overmits hy hem gehaest soude hebben, om den bode voor te komen, ende de doot des Propheten, daer van hy berouw hadde, te verhinderen.

46 Verstaet de kinder-moort, veroorsaeckt door den honger.

47 Woorden van een godeloos, ende ongeloovich mensche, die de beloften der goddelicker hulpe, verkondicht door den Propheet Elisa, smadelick verwerpt.