Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xix. Capittel.

Hizkia laet den Prophete Iesaia aendienen de lasteringen van Rabsake, vers 1, etc. Iesaia belooft van den Heere verlossinge, 6. Sanherib wort gedwongen op te trecken tegen de Mooren, 8. sendt weder boden aen Hizkia met godts-lasterlicke brieven, 10. Hizkia bidt den Heere om hulpe, 14. die Iesaia hem andermael toe-seyt, 20. In de selve nacht wort het Assyrische Leger van den Engel Godts verslagen, ende Sanherib te Ninive gekomen zijnde, wort van sijne sonen vermoort, 35.

1

ENde ^a het geschiedde, als de Coninck Hizkia [dat] hoorde, so ¹ scheurde hy sijne kleederen, ende ² bedeckte sich met eenen sack, ende ginck in het Huys des HEEREN.

a Iesa. 37.1.

1 Om daer mede de droefheyt sijnes herten te betuygen. Alsoo bov. 18. vers 37.

2 Siet van dese ceremonie Genes. 37. op vers 34.

2

Daerna sondt hy Eliakim ³ den Hofmeester, ende Sebna ⁴ den Schrijver, ende de Outste der Priesteren met sacken bedeckt, tot ⁵ Iesaia den Prophete, ^b den sone van Amoz.

3 Hebr. die over het huys was. Siet bov. 18. op vers 18.

4 Siet bov. 12. op vers 10.

5 Diens prophetisch boeck onder de boecken der groote Propheten het eerste is.

b Iesa. 1.1.

3

Ende sy seyden tot hem; Alsoo seyt Hizkia; Dese dach is een dach ⁶ der benauwtheyt, ende der scheldinge, ende der lasteringe: want de ⁷ kinderen zijn gekomen tot aen de geboorte, ende daer en is geen kracht om te baren.

6 T.w. die ons overgekomen is van de vyanden, die my, ende mijn volck schelden, ende dreygen, ende den levendigen Godt lasteren.

7 ’T is eene gelijckenisse, daer in de Coninck hem vergelijckt by eene barende vrouwe, sijn volck by de vrucht, ende den tegenwoordigen noot by de benauwtheyt, ende het perijkel daer in eene vrouwe met hare vrucht is, die geene kracht en heeft, om dese, alsse in de geboorte staet (vergel. Hos. 13.13.) ter werelt te brengen. Hy wil seggen, datse in ’t uyterste perijkel waren, ende sonder vermogen, om sich daer uyt te helpen.

4

⁸ Misschien sal de HEERE uwe Godt hooren alle de woorden van Rabsake, den welcken sijn heere de Coninck van Assyrien gesonden heeft, om den levendigen Godt te hoonen, ⁹ ende te schelden met woorden, die de HEERE uwe Godt gehoort heeft: Heft dan een Gebedt op voor het over-blijfsel, ¹⁰ dat gevonden wort.

8 D. in achtinge nemen, dit en is hier geen woort van twijffelinge, maer van goede hope. Vergel. Num. 23.3. ende Ios. 14.12. etc.

9 And. ende sal straffen de woorden die de HEERE uwe Godt gehoort heeft.

10 D. het welck tegenwoordich, ende voorhanden, ende in wesen is. Ende verstaet door dit overblijsel den stam van Iuda, die den rechten Godes-dienst behouden hadde, ende noch uyt sijn lant niet verdreven en was.

5

Ende de knechten des Conincks Hizkia quamen tot Iesaia.

6

Ende Iesaia seyde tot hen: Soo sult ghy tot uwen heere seggen, Soo seyt de HEERE: Vreest niet voor de woorden, die ghy gehoort hebt, daer mede my de ¹¹ dienaers des Conincks van Assyrien gelastert hebben.

11 Hebr. Iongelingen. D. Dienaren, ofte, Officieren, in getale drie, hier te vooren genaemt bov. c. 18. vers 17. Van het Hebreeusch woort, siet Genes. 22. op vers 5.

7

Siet ick sal eenen ¹² geest in hem geven, dat hy een ¹³ geruchte hooren sal, ende weder in sijn lant keeren: ende ick sal hem door het sweert in sijn lant vellen.

12 D. wille, voornemen, yver, genegentheyt, beweginge. Alsoo wort het woort geest genomen in’t goede, 2.Chron. 36.22. Ezech. 1.1. Hag. 1.14. ende in’t quade, Iudic. 8.3. Iob 15.13. Prov. 16.32. ende 25.28. Andere nemen het woort geest voor geblaes, wint, gedruys.

13 N. van Tirhaka den Coninck van Cusch, die uytkomen soude, om hem te bestrijden. Siet ond. vers 9.

8

So quam Rabsake weder, ende vondt den Coninck van Assyrien strijdende tegen ¹⁴ Libna: want hy hadde gehoort dat hy van Lachis vertrocken was.

14 Eene stadt in de stamme Iuda; van de welcke siet Ios. 10.20. ende 15.42. ende. 21.13.

9

Als ¹⁵ hy nu hoorde van Tirhaka den ¹⁶ Coninck van Cusch seggen, Siet, hy is uytgetogen, om tegen u te strijden; ¹⁷ sondt hy weder boden tot Hizkia, seggende:

15 N. de Coninck van Assyrien.

16 D. der Arabiers. ofte, der Mooren. siet Num. 12. op vers 1.

17 Hebr. hy keerde weder, ende sondt. D. hy sondt wederom. Siet Num. 11. op vers 4.

10

Soo sult ghy spreken tot Hizkia den Coninck Iuda, seggende; Laet u uwen Godt niet bedriegen, op welcken ghy vertrouwt, seggende; Ierusalem en sal inde hant des Conincks van Assyrien niet gegeven worden.

11

Siet ghy hebt gehoort, wat de Coningen van Assyrien allen landen gedaen hebben, die ¹⁸ verbannende; ende ¹⁹ soudt ghy gereddet werden?

18 Siet Deut. 2. op vers 34.

19 D. ghy en sult gantschelick niet geredt worden. ’T is eene maniere van vragen, die seer sterckelick loochent. Siet Gen. 18. op vers 17.

12

Hebben de Goden der volckeren, die mijne vaders verdorven hebben, de selve gereddet? [als] ²⁰ Gozan, ende ²¹ Haran, ende ²² Rezeph, ende de kinderen ²³ Edens, die in ²⁴ Telasser waren.

20 Siet bov. 17.6. ende de aenteeck.

21 Eene stadt in Mesopotamien. siet Genes. 11. op vers 31.

22 Hebr. Retseph, gelegen in Mesopotamien.

23 Dit was een lantschap gelegen in Chaldeen, ofte Babylonien. Siet daer van Genes. 2. op vers 8. Ezech. 27.23.

24 De naem, nae eeniger gevoelen, eener sterckte, gelegen in ’t midden van den Euphraet. Andere nemen’t voor een lantschap.

13

Waer is de Coninck van Hamath, ende de Coninck van ²⁵ Arpad, ende de Coninck der stadt Sepharvaim, ²⁶ Hena, ende Ivva?

25 Siet bov. 18. op vers 34.

26 Siet cap. 18. op vers 34.

14

Als nu Hizkia de brieven uyt der boden hant ontfangen, ende die gelesen hadde, ginck hy op in het ²⁷ Huys des HEEREN, ende Hizkia breydde die uyt ²⁸ voor het aengesichte des HEEREN.

27 D. den Tempel.

28 D. in’t voorhof, tegen over de Arke des verbonts, dewelcke was in ’t heylige der heyligen, tot een teecken van Godes tegenwoordige bywooninge. Siet Levit. 1. op vers 3. ende 9. op vers 24.

15

Ende Hizkia badt voor het aengesichte des HEEREN, ende seyde: O HEERE Godt Israëls, die tusschen ²⁹ de Cherubim ³⁰ woont, ghy selve, ghy alleen zijt de Godt aller Coninckrijcken der aerden, ghy hebt den hemel ende de aerde gemaeckt.

29 Verst. de twee Cherubim, die aen beyde de eynden van het versoendecksel der Arke stonden, Exod. 25.18, etc. Dese benaminge Godes is oock 1.Sam. 4.4. Siet Num. 7.89. met de aenteeck.

30 Ofte, sitt.

16

O HEERE, neycht uwe oore, ende hoort, doet HEERE uwe oogen open, ende siet: ende hoort de woorden Sanheribs, die ³¹ desen gesonden heeft, om den levendigen Godt te hoonen.

31 N. Rabsake. siet bov. 18.17, etc.

17

Waerlick, HEERE, hebben de Coningen van Assyrien die heydenen, ende haer lant verwoest:

18

Ende hebben hare Goden in ’t vyer ³² geworpen: want sy en waren geene Goden, maer ’twerck van menschen handen, hout, ende steen, daerom hebben sy die verdorven.

32 Hebr. gegeven.

19

Nu dan, HEERE onse Godt, verlost ons doch uyt sijne hant: so sullen alle Coninckrijcken der aerde weten, dat ghy, HEERE, alleen Godt zijt.

20

Doe sondt Iesaia de soon van Amoz tot Hizkia, seggende; Soo spreeckt de HEERE, de Godt Israëls: Dat ghy tot my gebeden hebt tegen Sanherib den Coninck van Assyrien, hebbe ick gehoort.

21

Dit is het ³³ woort dat de HEE-

33 Verst. de sake, die de Heere den Prophete Iesaia geopenbaert hadde, rakende den Coninck van Assyrien.

[fol. 181r]

RE over hem gesproken heeft: ³⁴ De Ionckvrouwe, de ³⁵ Dochter Zions veracht u, sy bespot u, de Dochter Ierusalems ³⁶ schudt het hooft achter u.

34 Verst. den staet, ofte het Coninckrijcke des Ioodschen volcks, ofte der stadt van Ierusalem, dewelcke men oordeelt aldus genaemt te zijn, om datse noch van niemant t’eenemael overweldicht, ende ingenomen was geweest.

35 Gelijck ’t woort Dochteren na de name eener stadt gestelt zijnde, beteeckent de dorpen, ende kleyne steden daer onder sorterende, Num. 21. vers 25. Iudic. 1.27. also het woort Dochter voor de naem eener stadt, ofte eens lants gestelt zijnde beteeckent de inwoonderen daer van, als hier, Psal. 45.13. ende 137.8. Ies. 23.12. ende 47.1.

36 Het hooft schudden achter, ofte, over yemant, is, hem verachten, ende bespotten, Iob 16.4. Psal. 22.8. ende 44.15. Ies. 37.22. Ierem. 18.16. Thren. 2.15.

22

Wien hebt ghy gehoont, ende gelastert? ende tegen wien hebt ghy de stemme verheven, ³⁷ ende uwe oogen om hooge opgeheven? tegen den ³⁸ Heyligen Israëls.

37 And. Ia ghy hebt uwe oogen om hooge opgeheven tegen den Heyligen Israëls.

38 Godt is soo genoemt, niet alleen om dat hy heylich is, ja de heylicheyt selve, maer oock om dat hy hem een volck afsondert, het welcke hy door het bloet, ende den Geest Christi heyligt. Siet dese benaminge oock, Iesa. 5.24. Ierem. 51.5, etc.

23

³⁹ Door middel ⁴⁰ uwer boden hebt ghy den Heere gehoont, ende geseyt: Ick hebbe met de menichte mijner wagenen beklommen de hoochten der bergen, de zijden ⁴¹ Libanons: ende ick sal sijne ⁴² hooge Cederboomen, ende sijne uytgelesene Denne-boomen afhouwen, ende sal komen in ⁴³ sijne uyterste herberge, in het wout sijnes ⁴⁴ schoonen velts.

39 Hebr. door de hant.

40 Namelick, Tartan, Rabsaris, ende Rabsake. bov. 18.17.

41 Siet van dit geberchte, 1.Reg. 4. op vers 33.

42 Hebr. de hoochte sijner Ceder-boomen, ende de keure sijner Denne-boomen. sommige verstaen hier mede de schoone, ende stercke steden van Iuda, die de Coninck van Assyrien ingenomen hadde, bov. 18.13.

43 Hebr. de herberge van sijn eynde, ofte, uyterste. Verst. alle de plaetsen van Iudea, in wat uyterste eynden, ofte hoecken des lants de selve souden mogen gelegen zijn. De sin is, dat de Coninck van Assyrien voorgenomen hadde geene plaetse vry te laten, maer het geheele lant af te loopen, in te nemen, ende te verwoesten.

44 And. Carmels: De naem van een playsant, ende vruchtbaer geberchte, gelegen in den stam Issaschars; van het welcke siet 1.Reg. 18. op vers 19. het woort schijnt hier genomen te worden voor een schoone, lieflicke, ende vruchtbare plaetse. Alsoo Ies. 10.18. Ierem. 2.7. ende 4.26, etc.

24

⁴⁵ Ick hebbe gegraven, ende hebbe gedroncken ⁴⁶ vreemde wateren: ⁴⁷ ende ick hebbe met mijne voetsolen alle ⁴⁸ rivieren der belegerde plaetsen verdroocht.

45 D. hoewel ick met mijn leger door dorre, ende waterloose landen gekomen ben, ende dat men my gesocht heeft alle water te benemen, op dat ick genootsaeckt soude zijn dit lant te ruymen, 2.Chron. 32.3, 4. nochtans hebbe ick door mijne wijsheyt, ende macht, waters genoech bekomen; selfs in plaetsen, daer het te vooren niet en was.

46 D. nieuwe, ende noyt te vooren gevondene, of te bekende wateren.

47 Hy wil seggen, dat hy niet alleene sijn heyr konde versorgen van water, maer oock sijne vyanden, die hy belegerde daer van berooven, ende dat door de groote menichte van krijchs-lieden, die hem volchden.

48 Hebr. rivieren, ofte, beken der belegeringe.

25

⁴⁹ Hebt ghy niet gehoort, dat ick sulcks lange te vooren gedaen hebbe? ende dat ⁵⁰ van oude dagen af geformeert hebbe? Nu hebbe ick dat doen komen; dat ghy soudt zijn om de vaste steden te verstooren tot woeste hoopen.

49 Tot hier toe zijn verhaelt de woorden des Conincks van Assyrien: Nu volgen hier weder de woorden Godts, daer mede hy den Coninck toespreeckt. Hy wil seggen, Ghy en hebt u niet te beroemen op uwe victorien: want sy zijn mijn werck, tot straffe der volckeren door de verwoestinge harer steden, ende landen.

50 Hebr. van dagen der outheyt.

26

⁵¹ Daerom waren hare inwoonderen ⁵² handeloos, sy waren verslagen, ende beschaemt: sy waren [als] het gras des velts, ende de ⁵³ groene gras-scheutkens, het hoy der daken, ende het brant-koren, eer het over eynde staet.

51 De sin is, Gelijck de overwinninge van Godt komt, alsoo oock de vreese, verslagentheyt, ende swackheyt, waer door men overwonnen wort.

52 Hebr. kort van hant. dat is, van kleyne kracht, van kranck vermogen. Alsoo Iesa. 37.27.

53 Hebr. de groente van het grasken, ofte, kruydeken. And. het moes-kruyt des kruydekens. D. het kleyne moes-kruydeken.

27

Maer ick weet u ⁵⁴ sitten, ende u uytgaen, ende u inkomen; ende u woeden tegen my.

54 D. al u voornemen, raet, aenslagen, ende bedrijf. Vergel. hier mede Deut. 31. d’aenteeck. op vers 2.

28

Om u woeden tegen my, ende dat uwe woelinge voor mijne ooren opgekomen is; ⁵⁵ so sal ick mijnen haeck in uwen neuse leggen, ende ⁵⁶ mijn gebit ⁵⁷ in uwe lippen, ende ick sal u doen wederkeeren door dien wech, door den welcken ghy gekomen zijt.

55 Dit is eene gelijckenisse genomen van de gene, die met wreede beesten ommegaen; om daer mede te verklaren de kracht Godts, die hy gebruyckt om de rasende tyrannen te bedwingen.

56 Eene andere gelijckenisse, genomen van de gene, die een wilt peert te regeren hebben.

57 D. in uwen mont.

29

⁵⁸ Ende dat zy u een teecken, datmen [in] dit jaer; ⁵⁹ dat van selfs gewassen is eten sal: ende in het tweede jaer, ⁶⁰ dat daer van weder uytspruyt; maer zaeyet in het derde jaer, ende maeyet, ende plantet wijngaerden, ende etet hare vruchten.

58 Dit wort gesproken tot den Coninck Hizkia, om hem ende sijn volck te versekeren, datse van het gewelt des Conincks van Assyrien verlost souden worden.

59 Het Hebr. woort beteeckent het gene dat na den oogst van de uytgevallene zaden van selfs wast sonder den arbeyt der menschen.

60 Het teecken was datse niet alleene in het eerste jaer, als het lant van de Assyriers afgeloopen was, maer oock in het volgende daer na genoech leeftocht van selfs opgewassen in’t velt vinden souden. Siet wijders Ies. 37. op vers 30.

30

Want het ⁶¹ ontkomene dat overgebleven is vanden huyse Iuda, sal ⁶² wederom ⁶³ nederwaert wortelen, ende sal opwaert ⁶⁴ vrucht dragen.

61 Hebr. de ontkominge, dat is, die ontkomen sullen zijn. Alsoo in’t volgende vers.

62 Hebr. sal wortel toedoen.

63 Eene gelijckenisse genomen van de planten: met de welcke beteeckent wort, dat die van Iuda gantsch grooten voorspoet, ende welstant souden hebben.

64 Hebr. vrucht maken. het Hebr. woort Peri beteeckent hier niet alleen de vruchten, maer oock de struycken, die de vruchten dragen. Alsoo Levit. 23.40. Siet de aenteeck.

31

Want van Ierusalem sal het ⁶⁵ overblijfsel uytgaen, ende het ontkomene van den berch Zion: ⁶⁶ de yver des HEEREN der heyrscharen sal dit doen.

65 T.w. dat de handen der vyanden ontkomen sal, zijnde bewaert, ende versekert geweest in de stadt van Ierusalem, die in ’t gewelt der Assyriers niet vallen en sal.

66 D. de brandende liefde Godes tegen sijn volck, ende sijne heftige gramschap tegen de vyanden sullen dese verlossinge te wege brengen. Vergel. Ies. 9.7.

32

Daerom soo seyt de HEERE vanden Coninck van Assyrien: Hy en sal in dese stadt niet komen, nochte daer eenen pijl inschieten: oock en sal hy [met] geen schilt daer voor komen, ende en sal geenen wal daer tegen opwerpen.

33

Door den wech, dien hy gekomen is, door dien sal hy wederkeeren: maer in dese stadt en sal hy niet komen, seyt de HEERE.

34

Want ^c ick sal dese stadt beschermen, om die te verlossen, ⁶⁷ om mijnent wille, ende ⁶⁸ om Davids mijns knechts wille.

c 2.Reg. 20.6.

67 D. op dat mijn naem bekent, gepresen, ge-eert, ende gevreest worde. Verg. Pro. 16.4, Ies. 48.9, 11. Ezec. 36.21, 22, 23.

68 Siet 1.Reg. 11. op vers 12.

35

Het ^d geschiedde dan in die selve nacht, dat de Engel des HEEREN uytvoer, ende sloech in het ⁶⁹ leger van Assyrien hondert, en vijf en tachtentich duysent: ende doe ⁷⁰ sy hen des morgens vroech op maeckten, siet, ⁷¹ die alle waren doode lichamen:

d Iesa. 37.36.

69 Verst. Sanheribs leger, dat voor Libna lach. (ofte, nae sommiger gevoelen, in optocht was na Ierusalem,) bov. vers 8. alwaer Rabsake weder tot hem quam, sonder Ierusalem te belegeren, als Godt belooft hadde vers 32. Vergel. Ies. 37. op versen 33, 36.

70 N. de Coninck van Assyrien, ende sijne Raets-heeren.

71 T.w. die van den Engel geslagen waren.

36

So vertrock Sanherib de Coninck van Assyrien, ende tooch henen, ende keerde weder: ende hy bleef te ⁷² te Nineve.

72 Siet Genes. 10. op versen 11, 12.

37

Het geschiedde nu, als hy in het huys van ⁷³ Nisroch sijnen Godt sich ⁷⁴ nederbooch, ^e dat Adramelech, ende Sarezer [sijne sonen], ⁷⁵ hem met den sweerde versloegen; doch sy ontquamen in ’t lant van ⁷⁶ Ararat: ende ⁷⁷ EsarHaddon sijn sone wert Coninck in sijne plaetse.

73 De naem van den Afgodt der Nineviten.

74 T.w. om hem aen te bidden, ende Godes-dienstelick te eeren.

e 2.Chron. 32.21. Ies. 37.38.

75 Gelijck voorseyt was, bov. vers 7.

76 Siet Genes. 8. op vers 4.

77 Hy regeerde (soo eenige schrijven) tien jaren in Nineve. Na desen is de Monarchie van de Assyriers op de Babyloniers gekomen.