Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xxj. Capittel.

Manasse is een grouwelick afgodendienaer, vers 1, etc. Hierom worden seer sware straffen gedreycht, 10. Manasse vergiet oock veel onschuldich bloet, ende sterft, 16. sijn sone Amon komt in sijne stede, ende volgt de voetstappen sijns vaders, 19. hy wort omgebracht van sijne knechten, 23. sijn sone Iosias wort Coninck, 26.

1

^a Manasse ¹ was twaelf jaer out, doe hy Coninck wert, ende hy regeerde ² vijf en vijftich jaer te Ierusalem: ende de naem sijner moeder was ³ HephziBa.

a 2.Chron. 33.1.

1 Hebr. een soon van twaelf jaer.

2 Begrijpt hier in den tijt, in den welcken hy te Babel is gevangen geweest, 2.Chron. 33.11.

3 Hebr. Chephtsi Ba.

2

Ende hy dede dat ⁴ quaet was in de oogen des HEEREN; nae de grouwelen der Heydenen, die de HEERE voor het aengesicht der kinderen Israëls uyt de besittinge verdreven hadde.

4 Siet 1.Reg. 11. op vers 6.

3

Want hy ⁵ bouwde de ⁶ hoochten weder op, ^b die Hizkia sijn vader verdorven hadde; ende hy richtede den ⁷ Baal altaren op; ende maeckte een ⁸ bosch, ^c gelijck als Achab de Coninck Israëls gemaeckt hadde; ende booch sich neder voor al ⁹ het heyr des hemels, ende diendese.

5 Hebr. hy keerde weder ende bouwde, D. hy bouwde weder. Siet Num. 11. op vers 4.

6 Siet Levit. 26. op vers 30.

b 2.Reg. 18.4.

7 Siet Iudic. 2. op vers 11.

8 Siet van de afgodische bosschen, Deut. c. 7. op vers 5. welcke te maken Godt uytdruckelick verboden hadde, Deut. 16.21.

c 1.Reg. 16. versen 31, 32, 33.

9 Verst. de Sonne, ende de Mane, met de andere Planeten, ende Sterren. Siet Deut. 4. vers 19. ende de aenteeck.

4

Ende hy ^d bouwde altaren in het Huys des HEEREN: daer van de HEERE geseyt hadde; ^e Te Ierusalem sal ick ¹⁰ mijnen Name setten.

d Ierem. 32.34.

e Deut. 12.5, 11. 2.Sam. 7.13. 1.Reg. 8.29. ende 9.3. 2.Chron. 7.12. Psal. 132.13, 14. Ierem. 32.34.

10 Verst. den naem des Heeren alleen, ende niet mede der Afgoden. Siet den sin deser woorden, 1.Reg. 8. op vers 29.

5

Daertoe bouwde hy altaren al den heyre des Hemels, in ¹¹ beyde de Voorhoven van het Huys des HEEREN.

11 Waer van het eerste, ofte binnenste was der Priesteren, staende naest den Tempel; het andere des Volcks buyten aen dat eerste. Siet van beyde, 1.Reg. 6. op vers 36.

6

Ia hy dede sijnen sone ¹² door het vyer gaen; ende pleechde ¹³ guychelrye; ende gaf op vogelgeschrey acht; ende hy ¹⁴ stelde waerseggers, ende duyvels-konstenaren: hy dede seer veel quaets inde oogen des HEEREN; om ¹⁵ [hem] tot toorn te verwecken.

12 T.w. in het dal des soons Hinnoms 2.Chron. 33.6. den Afgodt Molech ter eere. Siet Levit. 18. op vers 21.

13 Siet van de beteeckeninge des Hebreeuschen woorts, als oock des volgenden, dat wy oversetten op Vogel-geschrey acht geven, Levit. 19. op vers 26.

14 Hebr. maeckte. Siet van dit woort waerseggers ende het volgende, Levit. 19. op vers 31. Dese wort Manasse geseyt gemaeckt te hebben, om dat hyse openbaerlick heeft verordineert, ende voorgestelt, op datse alle menschen met hare duyvelrye ten dienste souden staen.

15 Dit woort is hier ingevoecht uyt 2.Chron. 33.6.

7

Hy stelde oock ¹⁶ een gesneden beelt des boschs, ¹⁷ dat hy gemaeckt hadde, in het Huys daer van de HEERE geseyt hadde tot David, ende tot sijnen sone Salomo; ^f In dit Huys, ende in Ierusalem, die ick uyt ¹⁸ alle stammen Israëls verkoren hebbe, sal ick ¹⁹ mijnen Name setten ²⁰ in eeuwicheyt.

16 Ofte, het gesneden beelt, met aenwijsinge van een seker beelt, des afgodischen boschs.

17 Siet bov. vers 3.

f 2.Sam. 7.10. 1.Reg. 8.16, 29. ende 9.3. ende 23.27.

18 D. uyt alle plaetsen, ende steden, die van de stammen bewoont worden.

19 Siet bov. op vers 4.

20 Dat is, geduerende den tijt der wet. Siet Genes. 13. op vers 15.

8

Ende ick en sal niet voortvaren den voet Israels ²¹ te bewegen, uyt dit lant, dat ick haren vaderen gegeven hebbe; alleenlick, sose waernemen te doen, nae alles dat ick hen geboden hebbe, ende nae de ²² gantsche wet, die mijn knecht Mose hen geboden heeft.

21 Ofte, gelijck staet 2.Chron. 33.8. te doen wijcken, ofte, wech te nemen: dat is, de Israeliten te doen verhuysen, dwalen, ende suckelen uyt desen lande: gelijck den tien stammen wedervaren was, bov. 18.11.

22 Verst. de wet der Zeden, der Ceremonien, ende der burgerlicke Rechten. Siet 2.Chron. 33. d’aenteeck. op vers 8.

9

Maer sy en hoorden niet; want Ma-

[fol. 182r]

nasse dedese dwalen, datse ²³ erger deden, dan de Heydenen, die de HEERE voor het aengesichte der kinderen Israëls verdelcht hadde.

23 T.w. om datse het licht der warer kennisse Godts, ende het voorschrift van den suyveren Godes-dienst, dat de heydenen niet en hadden, gantsch trouwlooselick verwierpen, ende inden grouwel der afgoderye de heydenen te boven gingen, die soo veel vreemde afgoden niet en dienden, hen meest met hare eygene te vreden houdende. And. erger doende, het welcke oock kan verstaen worden van den Coninck Manasse; als ond. vers 11.

10

Doe sprack de HEERE ²⁴ door den dienst sijner knechten der Propheten, seggende:

24 Hebr. door de hant.

11

Dewijle dat ^g Manasse de Coninck van Iuda dese grouwelen gedaen heeft, erger doende, dan al dat de ²⁵ Amoriten gedaen hebben, die voor hem geweest zijn; ja oock Iuda door sijne ²⁶ Dreck-goden heeft doen sondigen:

g Ierem. 15.4.

25 Onder den naem deses eenen volcks, worden meermaels alle de ongeloovige, ende heydensche volckeren des lants van Canaan begrepen. Siet Genes. 15. op vers 16.

26 Siet Levit. 26. op vers 30.

12

Daerom, alsoo seyt de HEERE de Godt Israëls: Siet ick sal een quaet over Ierusalem, ende Iuda brengen, ²⁷ dat een yeder die ’t hoort, beyde sijne ooren klincken sullen.

27 Verst. sulck een quaet, dat soo groote verwonderinge, vreese, ende verschrickinge in aller menschen herte maken sal, dat hare sinnen sullen ontset, ende bedwelmt worden, gelijck het gehoor des menschen door een geweldich gedeun, ende stijf geklanck recht voor de ooren gemaeckt, pleecht verdooft te worden. siet de selve gelickenisse, 1.Sam. 8.11. Ierem. 19.3.

13

Ende ick sal over Ierusalem het ²⁸ meetsnoer van Samaria trecken, mitsgaders het ²⁹ pas-loot van het huys Achabs: ende ³⁰ ick sal Ierusalem uytwisschen, gelijck alsmen eene schotel uytwischt; men wischtse uyt, ende men keertse om ³¹ op hare hollicheyt.

28 Verst. de mate, ofte regel; dat is, de hoedanicheyt, ende gelijckheyt der straffe. De sin is, Sulcke straffe, als ick over de tien stammen, ende hare hooft-stadt Samaria gesonden hebbe, sal ick oock senden over Iuda, ende Ierusalem, dat het lant overheert, de stadt ingenomen, ende de inwoonderen gevanckelick sullen wechgevoert worden. ’Tis eene gelijckenisse genomen van de timmerlieden, ende metselaren, die nae sekere mate hare wercken so afbreken als maken. Vergel. Ies. 34.11. Amos 7. versen 7, 8. Zach. 1.16.

29 De voorgaende gelijckenisse wort behouden, om te verklaren dat Ierusalem gelijcke straffe overkomen soude, als het huys Achabs overgekomen was.

30 De sin is, gelijckmen de schotelen, die tot een reyn gebruyck gebesicht worden, van alle vuylicheyt uytwischt, oft schuert, ende daerna omkeert, op dat geene onreynicheyt daer in en valle; alsoo sal Ierusalem vande boose inwoonderen door wechvoeringe gesuyvert, ende hare regeringe soo omgekeert worden, dat het opperste onder liggen sal.

31 Ofte randen, Hebr. op haer aengesicht.

14

Ende ick sal het ³² overblijfsel mijnes erfdeels verlaten, ende salse inde hant harer vyanden geven; ende sy sullen tot eenen roof, ende plonderinge worden allen haren vyanden:

32 Verst. den stamme Iuda, ofte de Ioden, die alleen met de gene, die sich aen de selve hielden, uyt den Israeliten overich waren, den nam van Godes volck voerende. Dit naemt Godt sijn erfdeel, om dattet hem soo lief was, als yemant sijn erfdeel is.

15

Daerom datse gedaen hebben, dat quaet was in mijnen oogen, ende my tot toorn verwecket hebben, van dien dach, dat hare vaderen van Egypten uytgegaen zijn, oock tot op desen dach toe.

16

Daer toe vergoot Manasse oock seer veel onschuldich ³³ bloets, tot dat hy Ierusalem ³⁴ van ’t een eynde tot het andere vervult hadde: behalven sijne ³⁵ sonde, die hy Iuda sondigen dede, doende dat quaet was inde oogen des HEEREN.

33 T.w. der gener, die sijne grouwelen niet en wilden navolgen.

34 Hebr. mont aen mont. Siet bov. 10. op vers 21.

35 Verst. de afgoderye : dewelcke met sonderlinge uytneminge Sonde genoemt wort, om datse regelrecht gaet tegen de Majesteyt Godts, van hem ten hoochsten gehaet, ende verboden wort, ende niet en wort ongestraft gelaten. Siet 1.Reg. 11. op vers 6. ende 12. op vers 30.

17

Het overige nu der geschiedenissen van Manasse, ende al dat hy gedaen heeft, ende sijne ³⁶ sonde, die hy gesondicht heeft, ³⁷ zijn die niet geschreven in ’t boeck der Chroniken der Coningen van Iuda?

36 Verst. insonderheyt sijne afgoderye tegen Godt, ende sijne Tyrannye tegen de menschen.

37 Begrijpt hier onder oock sijne gevanckenisse, berouw, ende bekeeringe, ende sijne daden daer op gevolgt: waer van men oock sien kan, 2.Chron. 33. versen 11, 12, etc.

18

Ende ^h Manasse ontsliep met sijne vaderen, ende wert begraven inden hof van sijn huys, inden hof van Uzza: ende sijn sone Amon wert Coninck in sijne plaetse.

h 2.Chron. 33.20.

19

Amon was ³⁸ twee en twintich jaer out, doe hy Coninck wert, ende hy regeerde twee jaer te Ierusalem: ende de name sijner moeder was Mesullemet, eene dochter van Haruz van ³⁹ Iotba.

38 Hebr. een soon van twee en twintich jaer.

39 Sommige meynen, dat dit Iotbath soude mogen geweest zijn, alwaer de Israeliten eene leger-plaetse gehadt hebben, doe sy uyt Egypten nae het beloofde lant door de woestijne reysden, Num. 33.33. Deut. 10.7.

20

Ende hy dede wat quaet was in de oogen des HEEREN; gelijck als sijn vader Manasse gedaen hadde.

21

Want hy wandelde in ⁴⁰ al den wech, dien sijn vader gewandelt hadde, ende hy diende de Dreckgoden, die sijn vader gedient hadde, ende hy booch sich voor die neder.

40 Te weten, den quaden wech der afgoderye, ongeloovicheyt, ende veelerley snoode wercken. Siet 1.Reg. 15. op vers 26.

22

So verliet hy den HEERE sijner vaderen Godt; ende hy ⁴¹ en wandelde niet in den wech des HEEREN.

41 Siet 1.Reg.11. op vers 33.

23

Ende de knechten Amons maeckten eene verbintenisse tegen hem; ende sy doodden den Coninck in sijn huys.

24

Maer het volck des lants versloech alle, die tegen den Coninck Amon eene verbintenisse gemaeckt hadden: ende het volck des lants maeckte sijnen sone Iosia Coninck in sijne plaetse.

25

Het overige nu der geschiedenissen Amons, die hy gedaen heeft; zijn die niet geschreven in het boeck der Chroniken der Coningen van Iuda?

26

Ende men begroef hem in sijn graf, in den hof van Uzza: ende ⁱ sijn sone Iosia wert Coninck in sijne plaetse.

i Matth. 1.10.