Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het viij. Capittel.

De eeuwige selfstandige Wijsheyt des Vaders (de Sone Godts, onse Heere I. Christus) wort hier in gevoert, predikende tot alle soorten van menschen, openbaerlick ende claerlick, vers 1. van hare leere, 6. hoochweerdicheyt, 10. natuere, 12. Souvereyne macht ende heerschappye, 15. met verhael van de gelucksalicheyt der gener die haer aen-nemen, 17. Item, van hare eeuwige Godtheyt, onbegrijpelicke geboorte uyt den Vader ende eenicheyt met hem, 22. van haer salichmakende ampt, ende gemeensame openbaringe aen de menschen kinderen, 31. vermanende tot gehoorsaemheyt, met belofte van salicheyt, ende waerschouwende voor ongehoorsaemheyt, op pene van eeuwich verderf, 32.

1

¹ ROept ^a de Wijsheyt niet? ende ² en verheft [niet] de verstandicheyt hare stemme?

1 Hy wil seggen, Sekerlick jase. ’Tis eene maniere van vragen, die sterckelick versekert. Siet Gen. 13. op vers 9.

a Prov. 1.20, 21.

2 Hebr. geeft. Siet bov. 1. op vers 20.

[fol. 4v]

2

Op de ³ spitse der hooge plaetsen, ⁴ aen den wech, ⁵ ter plaetse daer paden zijn, staet sy:

3 Hebr. in ’t hooft der hoochten. Men kan hier door verstaen plaetsen, die verheven zijn geweest, daer uyt de Leeraers aen de Gemeynte hare goede leere, ende vermaninge konden voorhouden. Vergel. 2.Chron. 24. vers 20. Nehem. c. 8. vers 5. Matth. 10. vers 27. Actor. 22.3.

4 Verst. ’s Heeren strate, door de welcke vele menschen passeren.

5 Hebr. [in, ofte op] het huys der paden, ofte stegen; D. in de plaetse der paden. Verst. de kruys-wegen, daer vele paden, ofte wegen, gelijck in een huys, ofte plaetse, by een komen. Huys voor plaetse. Siet Exod. 25. op vers 27.

3

⁶ Aen de zijde der poorten, ⁷ voor aen de stadt, [aen] den inganck der deuren roept ⁸ sy over luyt.

6 Hebr. aen de hant der poorten. Hant voor zijde. Siet 2.Sam. c. 18. op vers 4. And. ter plaetse der poorten.

7 Hebr. aen de mont der stadt; D. aen haren inganck, gelijck de volgende woorden verklaren. Alsoo de mont des puts. Gen. 29.2. de mont der speloncke. Ios. 10.18.

8 T.w. de wijsheyt. And. roepen sy; te weten, de wijsheyt, ende verstandicheyt. Siet daer van bov. vers 1. Het eerste is beter, gelijck het blijckt uyt het volgende 6 vers, alwaer is het eenvoudich getal. item siet ond. vers 12.

4

Tot u, ô ⁹ mannen, roepe ick: ende mijne stemme is tot der menschen kinderen.

9 Eenige meynen dat hier door de mannen moeten verstaen worden de gene die door adel, staet, ende vermogen onder de menschen uytsteken, ende anders kinderen der mannen genaemt worden, ende door de kinderen der menschen de gemeene lieden. siet Psal. 49. op vers 3.

5

Ghy ¹⁰ slechte, verstaet ¹¹ kloecksinnicheyt: ende ghy ¹² sotte, verstaet [metter] herten.

10 Siet bov. 1. op vers 4.

11 Siet op de selve plaetse.

12 Siet bov. 1. op vers 22.

6

Hooret; want ick sal ¹³ vorstelicke dingen spreken; ende ¹⁴ de openinge mijner lippen sal enckele billickheyt zijn.

13 Hebr. der Vorsten, te weten, dingen; dat is, geene gemeene, nochte slechte dingen, maer heerlicke, ende voortreffelicke, die den Vorsten, ende grooten Heeren betamen, niet alleen om datse hen mede aengaen, maer oock van hen behooren gehoort, ende aengenomen, ja oock van hen voorgestelt te worden. Vergel. Prov. 22.20.

14 D. dat ick door de openinge mijner lippen voortbrengen sal.

7

Want mijn ¹⁵ gehemelte sal de waerheyt bedachtelick uyt-spreken: ende de godtloosheyt is mijnen lippen ¹⁶ een grouwel.

15 Ofte, rake. Verstaet onder een lidt, waer door het spreken geschiet, alle de andere, die daer toe mede helpen, als lippen, tanden, tonge, ende kele. Siet Iob 33. op vers 2.

16 Hebr. een grouwel mijner lippen; dat is, daer van mijne lippen eenen grouwel, ofte afkeeringe hebben; te weten, om die te spreken. siet bov. 3. op vers 32.

8

Alle de redenen mijnes monts zijn in gerechticheyt: daer en is niet ¹⁷ verdraeyts, nochte verkeerts in.

17 Vergel. Iob 5. op vers 13.

9

Sy zijn alle ¹⁸ recht, voor den genen die verstandich is, ende rechtmatich voor de gene, die wetenschap ¹⁹ vinden.

18 Ofte, gereet, recht voor de hant. Het Hebr. woort beteeckent, ofte dat recht is, ofte dat recht voor de hant, tegenwoordich, stracx in’t gesichte, ende seer gereet, plat, ende open is, om verstaen te worden. Alsoo 2.Sam. 15.3. ond. 24.26.

19 D. krijgen, bekomen. Siet Genes. 26.12. ende d’aenteeck.

10

Nemet mijne tucht aen, ende ²⁰ niet silver; ende wetenschap meer dan het uytgelesen ²¹ uytgegraven gout.

20 D. meer dan het silver, gelijck de volgende woorden van dit vers uytwijsen. Dat in het gemeyne geseyt wort, is dickwijls maer ten sekeren aensien, ende by vergelijckinge te verstaen. Vergel. Ies. 43.18. Ier. 7.22. ende 16.14. Hos. 6.6. Matth. 23.3. 1.Cor. 1.17.

21 Siet bov. 3. op vers 14. item ond. vers 19.

11

^b Want wijsheyt is beter dan ²² robijnen; ende ²³ al watmen begeeren mach en is met haer niet te vergelijcken.

b Iob 28.15. Psal. 19.11. Prov. 3.14, 15. ende 16.16.

22 Siet Iob 28. op vers 18.

23 Hebr. alle lusten, ofte, begeerlickheden en sullen met haer niet vergeleken worden. siet bov. op vers 15.

12

²⁴ Ick Wijsheyt woone [by] de ²⁵ kloecksinnicheyt; ende vinde de kennisse aller ²⁶ bedachtsaemheyt.

24 D. ick besitte, geniete, ende gebruycke de kloecksinnicheyt, als die my alleene toebehoort, ende ten dienste staet.

25 Siet bov. 1. op vers 4.

26 Siet op het selve vers.

13

²⁷ De vreese des HEEREN is, te haten het quade, de hooveerdicheyt, ende den hoochmoet, ende den ²⁸ quaden wech: ick hate oock den ²⁹ mont der verkeertheden.

27 D. de vreese des Heeren, die het beginsel, ende het voorneemste deel der wijsheyt is, bov. 1.7. veroorsaeckt, ende beweegt den mensche het quade te haten.

28 Siet bov. 2. op vers 12.

29 Siet op het selve vers.

14

Raet, ende het ³⁰ wesen zijn mijne: ick ben het verstant, mijne is de sterckte.

30 Ofte, bestendich wesen, ofte, bestendige wijsheyt. Siet bov. 2. op vers 7.

15

Door my regeren de Coningen, ende de Vorsten ³¹ stellen ³² gerechticheyt.

31 Van dit woort komt een ander, beteeckenende wet-gevers, ofte wet-stellers, Genes. 49.10. Deut. 33.21. Iud. 5.14.

32 D. goede, ende rechtveerdige wetten, nae de welcke de onderdanen moeten geregeert worden.

16

Door my heerschen de Heerschers, ende de ³³ Princen, alle de Richters der aerde.

33 Siet Iob 12. op vers 21.

17

Ick hebbe lief, die my lief hebben: ende die my ³⁴ vroech soecken, sullen my ³⁵ vinden.

34 Siet van het Hebr. woort, Iob 7. op vers 21. ende bov. 7. op vers 15.

35 Siet 2.Chron. 15. op vers 2.

18

^c Rijckdom, ende eere is by my; duerachtich goet, ende gerechticheyt.

c Prov. 3.16.

19

^d Mijne ³⁶ vrucht is beter dan ³⁷ uytgegraven gout, ende dan ³⁸ dicht gout: ende mijn inkomen, dan uytgelesen silver.

d Prov. 3.14.

36 Siet bov. 1. op vers 31.

37 Siet bov. 3. op vers 14.

38 Siet 1.Reg. 10. op vers 18. And. gout van Uphaz, die meynen dat Paz hier zy voor Uphaz, de naem van eene plaetse, daer veel uytnemende gout van daen quam, Ierem. 10.9. te weten, die heden in Barbaryen, nae sommiger gevoelen, Fez genaemt wort.

20

Ick doe wandelen op den ³⁹ wech der gerechticheyt: in’t midden vande paden des rechts:

39 Dat is, op de wijse, ende maniere van leven, diemen volgen moet, om nae de wet, eerst Godt, ende dan sijnen naesten, den schuldigen plicht te bewijsen, die hen toebehoort. Siet bov. 2. op vers 8.

21

Op dat ick mijne lief-hebbers doe be-erven ⁴⁰ dat bestendich is: ende ick sal hare schat-kameren vervullen.

40 Verstaet een soodanich goet, dat waerlick goet is, ende den mensche het hoochste welvaren, dat in eeuwicheyt blijft, mede brengt, niet schijnende sulcks te zijn, maer inder waerheyt zijnde.

22

⁴¹ De HEERE ⁴² besat ⁴³ my [in’t] beginsel ⁴⁴ sijns wechs, ⁴⁵ voor sijne wercken, ⁴⁶ van doe aen.

41 Verstaet den eeuwigen Vader onses Heeren Iesu Christi, dat is, de eerste persoone der eeuwiger Godtheyt.

42 D. hadde my in, ende by hem, uyt hem op eene onbegrijpelicke wijse geboren zijnde. Ioh. 1.1. Col. 1.15. Hebr. 1.3, 5.

43 T.w. de wesentlicke wijsheyt, het selfstendich woort des Vaders, ofte de tweede persoone des goddelicken wesens, de eeuwige, ende eenich geboren Sone, ende waerachtich Godt: van de welcke siet oock bov. 1.20. ende hier vers 12. Ioh. 1.1. Col. 1.15.

44 D. sijner werckinge, als der scheppinge, ja oock sijnes eeuwigen raets, ende voornemens vande werelt te scheppen, gelijck de volgende woorden uytwijsen.

45 D. van alle eeuwicheyt af, alsser noch niet gemaeckt en was.

46 T.w. alsser niet en was dan Godt, ende niet dan eeuwicheyt. Vergel. Psal. 93.2.

23

Ick ben van eeuwicheyt af ⁴⁷ gesalft geweest, vanden ^e aenvanck, ⁴⁸ vande outheden der aerde aen.

47 D. verordent, ende ingestelt als eene Princesse, om de werelt te scheppen, te onderhouden, ende te regeren.

e Ioh. 1.1.

48 D. voor de aerde, eer de aerde geschapen was. Vergel. ond. versen 25, 26.

24

Ick was ⁴⁹ geboren als de afgronden noch niet en waren: als noch geene fonteynen en waren, ⁵⁰ swaer van water:

49 Soo wort het Hebr. woort genomen, Psal. 51.7. alsoo in’t volgende vers.

50 Hebr. swaricheden der wateren; dat is, groote menichte van water. ofte, beswaert met water, dat is, vol waters, ende overvloeyende van water.

25

Al eer de bergen ⁵¹ ingevestet waren: voor de heuvelen was ick geboren.

51 D. ingedrucket, gegrondet, ende vast gesettet waren. Het Hebr. woort siet daer op, dat de bergen hare grontvestinge hebben onder in de wateren.

26

⁵² Hy en hadde de aerde ⁵³ noch niet gemaeckt, noch ⁵⁴ de velden; noch ⁵⁵ den aenvanck vande stofkens der werelt.

52 N. de Heere. bov. vers 22.

53 Het Hebr. woordeken ad, ofte, gnad, is elders oock aldus genomen, siet Iob 1.18. ende d’aenteeck. Ofte, Hebr. tot dat hy de aerde niet gemaeckt hadde. D. aleer hy de aerde gemaeckt hadde.

54 Het Hebr. woort beteeckent de plaetsen, die buyten de huysen, ende steden zijn, als de straten, ende velden. Door velden ist hier genomen, gelijck oock Psal. 144.13. Ezech. 7.15.

55 Hebr. het hooft; dat is, begin. Alsoo Num. 10.10. Eccles. 3.11. Ezech. 40.1. De sin is, dat noch het minste stofken niet gemaeckt en was.

27

Doe hy de hemelen bereydde, was ick daer: ^f doe hy ⁵⁶ eenen circkel ⁵⁷ over het vlacke des afgronts beschreef:

f Iob 26.10.

56 Ofte, eenen circkel ordende, settede. Dit wort geseyt ten aensien van de forme des aerdrijcks, de welcke van Godt ront gemaeckt is, so datse de diepe wateren omvatt, ende van die rontom omvatt wort. De sin is, dat Godt de aerde gelijck met een kompas, ofte passer ront gemaeckt heeft.

57 D. over de diepe wateren.

28

Doe hy de opper-wolcken van boven ⁵⁸ vestichde: doe hy ^g de fonteynen des afgronts ⁵⁹ vast maeckte.

58 T.w. op datse hare plaetse behoudende, niet en souden nedervallen op der aerde.

g Genes. 7.11.

59 D. eenen vasten, ende gedurigen loop gaf.

29

Doe hy de zee haer ⁶⁰ perck settede, op dat de wateren ^h sijn ⁶¹ bevel niet en souden overtreden: doe hy de grontvesten der aerde ⁶² stelde.

60 Hebr. insettinge, ordeninge. D. perck, binnen het welcke sy haer soude moeten houden.

h Gen. 1.10. Iob 38.10, 11. Psal. 104.9.

61 Hebr. mont. siet Gen. 41. op vers 40.

62 Ofte, insettede, ofte, beschreef.

30

Doe was ick een ⁶³ voesterlinck by hem, ende ick was ⁶⁴ dagelicks [sijne] ⁶⁵ vermakingen: ^i[] t’aller tijt voor sijn aengesichte spelende.

63 T.w. dat by sijne voester geduerich is. alsoo is de eeuwige Sone Godts, de selfstandige wijsheyt des Vaders, van eeuwicheyt onverscheydelick by hem geweest, gelijck geschreven is, Ioh. 1.1. Het woort was by Godt. item cap. 17.5. Verklaert my met de klaerheyt, die ick by u hadde eer de werelt was. Doch het woort kan oock genomen worden voor de gene, die selve voedt, zijnde d’oversettinge aldus gestelt, ende ick ben by hem voedende; dat is, onderhoudende, ende regerende alle dingen, ende voornemelick sijne Kercke door sijnen Geest ende Woort opqueeckende, ende voedende.

64 Hebr. dach dach, dat is, dagelicks, altijt. Siet Genes. 39. op vers 10. ende ond. vers 34.

65 Hier mede wort door eene figuerlicke maniere van spreken te kennen gegeven de groote aengenaemheyt des Soons Godts by sijnen Vader. Siet Matth. 3.17. Ioh. 5.20. ende 8.29. And. ende ick ben eene dagelicksche vermakinge; te weten, den schepselen door mijne algemeyne, ende bysondere weldaden. Ioh. 5.17.

i[] i[]

31

⁶⁶ Spelende in de werelt sijns aerdrijcks: ende mijne vermakingen zijn ⁶⁷ met der menschen kinderen.

66 T.w. mits datse haer seer wonderbaer, ende menigerley vertoont in aller schepselen onderhoudinge, ende regeringe.

67 T.w. om die goet te doen, ten aensien van het tegenwoordich, ende toekomende leven.

32

Nu dan, kinderen, hooret nae my: want wel ^k gelucksalich zijnse, [die] ⁶⁸ mijne wegen bewaren.

k Psal. 119.1, 2. ende 128.1. Luce 11.28.

68 D. die ick hen voorschrijve.

33

Hooret de tucht, ende wordet wijs, ende ⁶⁹ en verwerpet [die] niet.

69 Vergel. bov. 1.25. alwaer het selve Hebr. woort is.

34

Wel gelucksalich is de mensche, die nae my hoort, ⁷⁰ dagelicks wakende aen mijne poorten, waernemende de posten mijner deuren.

70 Eene gelijckenisse genomen van de neerstige Studenten, die altijt ontrent de leer-plaetse harer Leeraers zijn, ofte van de Soliciteurs, die het uytgaen der Raets-heeren, ende Advocaten vlijtichlick waernemen, ofte van de Deurwachters des Tempels, die stede-vast haer werck moesten gade slaen.

35

Want die my vindt, vindt het leven, ^l ende ⁷¹ treckt een welgevallen van den HEERE.

l Prov. 12.2.

71 Ofte, behaelt; dat is, verkrijcht gunste, ende genade by den Heere. Siet de selve maniere van spreken, ond. 12.2. ende 18.22.

36

Maer die [tegen] my sondicht, doet sijne ziele ⁷² gewelt aen: alle die ⁷³ my haten ⁷⁴ hebben de doot lief.

72 Ofte, onrecht, ofte, overlast. Hebr. is een geweldiger sijner ziele. Siet het volgende lidt van dit vers item ond. 20.2.

73 Die worden geseyt Godt, ende sijne wijsheyt te haten, die wetens, ende willens doen het gene Godt, ende sijne wijsheyt haten. Siet van de sulcke, Psal. 21.9. ende 83.3. Rom. 1.30.

74 Dat is, doen het gene, daer mede sy de doot, ende het verderf aen sich brengen. alsoo, den vloeck lief hebben, Psal. 109. vers 17. loeren op sijn eygen bloet, bov. 1.18. sijne ziele versmaden, ond. 15.32.