Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xv. Capittel.

Wijse ende dwase redenen, versen 1, 2, 4, 7, 23, 26, 28. Godts alwetentheyt, 3, 11. tucht, 5, 10, 12, 31, 32, 33. goet des rechtveerdigen ende godtloosen, 6. Godtsdienst ende wandel der godtloosen ende vroomen, 8, 9, 29. blijdschap ende

[fol. 8r]

becommernisse, 13, 15. wijsheyt ende dwaesheyt, 14, 21. vergenoechsaemheyt met des Heeren vreese, ende liefde, 16, 17. toorn ende lanckmoedicheyt, 18. luyicheyt, 19. goede ende quade kinderen, 20. Raetslieden, 22. wech ten hemel, 24. hovaerdye, ende weduwen, 25. gedachten der godtloosen, 26. giericheyt, ende geschencken, 27. goet geruchte, 30. vreese Godts ende nedricheyt, 33.

1

^a EEne sachte ¹ antwoorde keert de grimmicheyt af: maer een ² smertende woort doet den toorn oprijsen.

a Prov. 25.15.

1 Ofte, reden: alsoo ond. vers 23. ende 16.1. gelijck het woort Anah niet alleen beteeckent antwoorden, maer oock een reden aenvangen. siet Iud. cap. 18. op vers 14.

2 Hebr. een woort der smerte, moeyte, ofte, pijne; D. smertelick, moeyelick, pijnelick, ende hart om hooren.

2

De tonge der wijsen maeckt de wetenschap ³ goet: ^b maer de mont der sotten ⁴ stort overvloedichlick dwaesheyt uyt.

3 D. aengenaem, cierlick, stichtelick, ende nutbaer, alster bequamer tijt, ende plaetse, ende op behoorlicke maniere voort-gebracht zijnde. And. de wetenschap verciert de tonge der wijsen.

b Prov. 12.23. ende 13.16. ende 15.28.

4 T.w. gelijck een fonteyne steets met grooten overvloet water uytgeeft. siet van het Hebr. woort bov. 7. op vers 23.

3

^c De ⁵ oogen des HEEREN zijn in alle plaetse, beschouwende de quade, ende de goede.

c Iob 34.21. Prov. 5.21. Ier. 16.17. ende 32.19.

5 Verst. de voorsichticheyt Godts. Siet 2.Chro. 16. op vers 9.

4

^{d 6} De medecine der tonge is een ⁷ boom des levens: maer de verkeertheyt ⁸ in de selve, is eene ⁹ breucke inden geest.

d Prov. 12.18. ende 13.14.

6 Ofte, de gesontheyt der tonge, D. de gesonde propoosten, ende salichmakende leere, rakende het geloove, ende den wandel, die door de tonge voorgestelt wort. Vergel. bov. 12. op vers 18.

7 D. als een boom des levens, metbrengende het welvaren, niet alleen des tijdelicken, maer oock des eeuwigen levens. Vergel. bov. 3. op vers 18.

8 T.w. inde tonge, siet bov. 2. op vers 12.

9 D. een schade der ziele. And. eene verbrekinge door den wint; D. eene heftige verdervinge: gelijck de schepen door stercke winden in stucken gebroken worden, Psal. 48.8. Ier. 18.17.

5

Een dwaes sal de tucht sijns vaders versmaden: maer die de ¹⁰ bestraffinge waerneemt sal ¹¹ kloeksinnichlick handelen.

10 T.w. sijns vaders.

11 Ofte, kloecksinnich worden: Alsoo ond. 19. vers 25. Vergel. 1.Sam. 23.22.

6

[In] het ¹² huys des rechtveerdigen is een ¹³ grooten schat: maer in des godtloosen inkomste is ¹⁴ beroerte.

12 Verst. niet alleen sijne wooninge, maer oock sijne middelen, gelijck blijckt uyt de tegenstellinge. Vergel. bov. 12. op vers 7.

13 T.w. om dat hy met het inwendich goet wel versien zijnde, sijne genoechsaemheyt heeft in het uyterlicke dat Godt hem verleent. And. sterckte, ofte, vasticheyt.

14 D. ongenoechsaemheyt, ende onruste des geestes, om dat hy van het hemelsche goet ledich is. siet van het Hebr. woort, Genes. 34. op vers 30. ende 1.Reg. 18. op vers 17.

7

De lippen der wijsen sullen de ¹⁵ wetenschap ¹⁶ uytstroyen: maer het herte der sotten, ¹⁷ niet alsoo.

15 D. de goede leere, diemen weten moet, ende die den mensche wijs, verstandich, ende wetende maeckt: Alsoo Num. 24.16. Psal. 119.66. ond. 22.17.

16 D. voortbrengen, om die anderen mede te deelen.

17 D. Ten sal de wetenschap niet uytstroyen. Anders, en is niet recht, ofte, [stroyt] dat niet recht en is.

8

^e Het offer des godtloosen is ¹⁸ den HEERE een grouwel: maer het gebedt der oprechten is sijn welgevallen.

e Prov. 21.27. Iesa. 1.11. Ierem. 6. vers 20. Amos 5.21.

18 Hebr. des Heeren grouwel. Alsoo in’t volgende vers Siet bov. 3. op vers 32.

9

De ¹⁹ wech der godtloosen is den HEERE een grouwel: maer dien die de gerechticheyt na-jaecht, sal hy lief hebben.

19 D. voornemen, doen, ende laten. Siet Genes. 6. op vers 12.

10

De tucht is ²⁰ onaengenaem voor den genen, die het ²¹ padt verlaet, [ende] die de bestraffinge haet, sal sterven.

20 Hebr. quaet. D. onaengenaem, hart, moeyelick; hoewelse in haer selven seer goet is. Alsoo is het woort quaet genomen, 1.Reg. 22.8, 18. gelijck oock het woort goet beteeckent, dat aengenaem, ende lieftallich is. Siet 1.Reg. 1. op vers 42. And. een quade tucht. (D. straffe) is voor den genen die het padt verlaet.

21 T.w. het goede, ende rechte padt. Siet bov.2. op vers 8.

11

^{f 22} De helle, ende het verderf zijn ²³ voor den HEERE: hoe veel te meer ^g de herten van des menschen ²⁴ kinderen?

f Iob 26.6.

22 Vergel. Iob 26.6. ende siet d’aenteeck.

23 Dat is, naeckt, ende ontdeckt voor sijnen oogen. Hebr. 4.13.

g 2.Chron. 6.30. Psal. 7.10. ende 44.22. Ierem. cap. 17.9, 10. Ioh. 2.24, 25. ende 21.17. Actor. 1.24.

24 T.w. die hier op de aerde in’t klare licht der sonne verkeeren. Dit wort menschelicker wijse van Godt geseyt: want by hem is alle dinck even mogelick, ende licht om doen.

12

De ²⁵ spotter en sal niet lief hebben, die hem bestraft: hy en sal ²⁶ niet gaen tot de wijse.

25 Siet bov. 1. op vers 4.

26 Te weten, uyt haet der bestraffinge.

13

^h Een vrolick herte sal het aengesichte ²⁷ blijde maken: maer door de smerte des herten wort ²⁸ de geest verslagen.

h Prov. 17.22. ende 18.14.

27 Hebr. goet maken; Dat is, blijde. Siet Iud. 16. op vers 25. ende 1.Reg. 21. op vers 7.

28 Verst. den moet, de couragie, ende de kracht des herten. Alsoo Genes. 41.8. Ios. 5.1. 1.Sam. 1.15. Psal. 34.10. Ies. 61.3. ond. 17. vers 22. De sin is, dat des menschen moet, die hem in het aengesichte pleecht te vertoonen, door de droefheyt des herten gevelt, ende nedergeslagen, ja verbroken wort.

14

Een verstandich herte sal de wetenschap op soecken: maer de mont der sotten sal met ²⁹ dwaesheyt ³⁰ gevoedt worden.

29 D. met valsche opinien, ende propoosten.

30 D. soeckt niet alleen de dwaesheyt, maer heeft daer in sulcken smaeck, dat hy door de selve, als door een aengename spijse, in sijne dwaesheyt groeyt, ende sterck wort.

15

Alle de dagen des bedruckten zijn ³¹ quaet: maer een ³² vrolick herte is ³³ eene geduerige maeltijt.

31 D. droevich, ende verdrietelick. Siet Genes. 40. op vers 7.

32 Hebr. goet; dat is, vrolick. Siet bov. op vers 13.

33 D. als een stadich banket, het welck den mensche aengenaem is, hem vermakende nae den lichame met goede spijse, ende dranck; ende nae den geest met eerlicke, ende stichtelicke propoosten.

16

ⁱ Beter is weynich met de vreese des HEEREN, dan een grooten schat; ende ³⁴ onruste daer by.

i Prov. 16.8. Psal. 37.16.

34 Ofte, beroerte, ofte quellinge: T.w. die voortkomt uyt eene quade conscientie, ende een mis-vertrouwen vande gunste des Heeren; ende volgens niet vereenicht met de vreese Godts. Vergel. ond. 16.8.

17

^k Beter is een ³⁵ gerichte van groen-moes, daer oock liefde is; dan een gemeste os, ende haet daer by.

k Prov. 17.1.

35 Het Hebr. woort hier overgeset gerichte, beteeckent eygentlick teer-kost, diemen op de reyse mede neemt, Ier. cap. 40.5. maer het wort oock voor anderen kost genomen, 2.Reg. 25.30. Ier. c. 52.34. ende hier.

18

^l Een ³⁶ grimmich man sal gekijf verwecken: maer de lanckmoedige sal den twist stillen.

l Prov. 28.25. ende 29.22.

36 Hebr. een man der grimmicheyt, ofte, der hittiger toornicheyt; D. die haest toornich is, ofte lichtelick vergramt wort: alsoo ond. 22. vers 24. ende 29.22.

19

³⁷ De wech des luyaerts is ³⁸ als een doorn-hegge: maer het padt der ³⁹ oprechten is ⁴⁰ wel gebaent.

37 D. al het gene, dat hy te doen, te beschicken, ende uyt te richten heeft.

38 Want gelijck het seer moeyelick, ende swaer is, door die te passeren: alsoo maeckt de luyaert sich wijs, dat al ’t gene hem te doen staet, soo swaer is, als door distelen, ende doornen te gaen, ende soeckt volgens alle excusen, om aen het werck niet te komen. Vergel. ond. cap. 26.13.

39 Dese worden gestelt tegen de leuye, om dat de leuye onordentlick wandelen, ende ydelheyt doen, 2.Thes. 3.11. ja op eens anderen arbeyt soecken te leven, ende tot armoede komende sich tot ongerechticheyt begeven, Ephes. 4.28.

40 Ofte, op-gehoocht; D. effen, licht, gemackelick, ende sonder swaricheyt, die den gaenden man soude mogen eenich hinder, ofte moeyte voorwerpen.

20

^m Een wijs soon sal den vader verblijden: maer een sot mensche veracht sijne moeder.

m Prov. 10.1.

21

ⁿ De dwaesheyt is den verstandeloosen blijdschap: maer een man van verstant sal ⁴¹ recht wandelen.

n Prov. 10.23. ende 14.9.

41 Hebr. sal richten te wandelen; D. sal sijn gantsche leven, woorden, ende wercken, doen, ende laten, schicken, ende stieren nae het gene, dat goet, ende Godt aengenaem is. Siet bov. 3. op vers 6.

22

^{o 42} De gedachten worden vernieticht, alsser geenen raet en is: maer ⁴³ door veelheyt der raetslieden sal ⁴⁴ elck een bestaen.

o Prov. 11.14.

42 Verst. de aenslagen, ofte ’t gene men voorgeeft aen te grijpen, voornemelick daer wat aengelegen is.

43 Vergel. bov. 11. op vers 14.

44 T.w. der voorgemelde gedachten.

23

⁴⁵ Een man heeft blijdschap in de ⁴⁶ antwoorde sijnes monts: ende hoe ⁴⁷ goet is een woort op sijnen tijt?

45 T.w. een wijs, ende verstandich man.

46 Ofte inde reden, ende het propoost sijnes monts. Vergel. bov. op vers 1. ende de aenteeck. Hier wort gesproken van het gene, dat wijselick, ende stichtelick voort-gebracht is: gelijck de volgende woorden uytwijsen.

47 D. eerlick voor hem, die het spreeckt, ende profijtelick, ofte aen genaem voor de gene die ’t hooren.

24

De wech ⁴⁸ des levens is den verstandigen ⁴⁹ nae boven; op dat hy afwijcke vande ⁵⁰ helle, ⁵¹ beneden.

48 D. die ten leven leydt. siet bov. 2. op vers 19.

49 T.w. nae den hemel, alwaer het rechte leven, ende de ware gelucksalicheyt alleen te vinden is. Siet Phil. 3.20. ende Coll. 3.1, 2.

50 D. van de verdoemenisse, ende het eeuwich verderf.

51 D. die onder om leege, ofte nederwaerts is.

25

^p Het huys der hooveerdigen sal de HEERE afrucken: maer de lant-pale der weduwe sal hy ⁵² vast setten.

p Prov. 2.21, 22. ende 12.7. ende 14.11.

52 D. maken datse niet versett, ofte tot harer schade vermindert en sal worden: want de lantpalen in die plaetsen niet door velden, ofte grachten afgescheyden en waren, maer met palen, staken ende steenen.

26

^q Des boosen gedachten zijn den HEERE een grouwel: maer der reynen zijn ⁵³ lieflicke redenen.

q Prov. 6.18.

53 Hebr. de redenen der lieflickheyt, T.w. voortkomende van de wijse, ende vroome. Verst. propoosten, die niet dan tot eere, ende deucht streckende, Gode behagen, ende de menschen stichten. Vergel. ond. 16.24. ende de aenteeck. And. de lieflicke redenen zijn reyn. T.w. voor den Heere, diese voor reyn houdt, ende acht, om datse voortbloeyen uyt een herte, dat door het geloove gesuyvert is. Actor. 15.9.

27

^r Die ⁵⁴ giericheyt pleecht, ⁵⁵ beroert sijn huys: maer ⁵⁶ die geschencken haet, sal leven.

r Prov. 1.19.

54 Hebr. die giericheyt giert. Siet bov. 1. op vers 19.

55 Siet van de beteeckenisse deses woorts, 1.Reg. 18. op vers 17.

56 Vergel. Exod. 23.8. ende Deut. c. 16. vers 19.

28

Het herte des rechtveerdigen ⁵⁷ bedenckt sich, ⁵⁸ om te antwoorden: maer de mont der godtloosen sal overvloedelick ⁵⁹ quade dingen ⁶⁰ uytstorten.

57 D. en giet niet onbedachtelick uyt al wat op de lippen komt, maer bedenckt te vooren rijpelick wat goet, ende stichtelick is, om gesproken te worden.

58 D. om eenige reden aen te vangen. Siet Iud. 18. op vers 14.

59 D. onstichtelicke, ende schadelicke.

60 Siet van het Hebr. woort, Psal. 19. op vers 3. ende bov. 1. op vers 23.

29

De HEERE ⁶¹ is verre vande godtloose: ^s maer het gebedt der rechtveerdigen sal hy verhooren.

61 T.w. met sijne genadige verhooringe, ende vaderlicke hulpe. Vergel. Psal. 10.1. ende 22.2. Daerentegen wort Godt geseyt nae by te zijn den genen, dien hy genadich is, die hy verhoort, ende helpt, Psal. 34.19. ende 145. vers 18.

s Psal. 10.17. ende 34.19. ende 145. 18, 19.

30

⁶² Het licht der oogen verblijdt het herte: ^t een goet ⁶³ geruchte ⁶⁴ maeckt het gebeente ⁶⁵ vet.

62 D. dat door de klaerheyt der oogen gesien wort, als daer is de verscheydentheyt der coleuren, de schoonheyt der landouwen, de tegenwoordicheyt der gener, die wy lief hebben, ende ons goet doen, etc. Ofte verstaet het vriendelick gesichte van yemant, dien wy groot achten, als ond. 16.15.

t Prov. 25.25.

63 Hebr. hooringe. Verst. eene goede tijdinge, ofte eerlicke naem, die door het gehoor gevatt wort.

64 D. verfraeyt de inwendichste leden sijnes lichaems, ende verquickt alsoo oock de ziele. Vergel. bov. 12. de aenteeck. op vers 4.

65 Vergel. bov. 11. op vers 25.

31

De oore, die de bestraffinge des levens hoort, sal in’t midden der wijsen vernachten.

32

Die de tucht verwerpt ⁶⁶ die versmaedt sijne ziele: maer die de bestraffinge hoort, krijcht ⁶⁷ verstant.

66 Vergel. bov. 8. op vers 36.

67 Hebr. een herte; Dat is, verstant, ende wijsheyt. Siet Iob 9. op vers 4.

[fol. 8v]

33

^v De vreese des HEEREN is de ⁶⁸ tucht der wijsheyt: ende ^x de nedericheyt [gaet] voor de ⁶⁹ eere.

v Prov. 1.7. ende 9.10.

68 D. het onderwijs, de vermaninge, ende verbeteringe die ter wijsheyt leydt. Siet bov. 1. op vers 2.

x Prov. 18.12.

69 T.w. soo wel deses tegenwoordigen levens, als des toekomenden.