Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xix. Capittel.

Arme ende rijcke, versen 1, 4, 7, 22. onbedachtsaemheyt, vers 2. sotheyt, dwaesheyt, spotterie, 1, 3, 10, 29. vrienden, 4. valsche getuygen, leugentale, 5, 9, 22, 28. Princen ende giften, 6. verstant ende wijsheyt, 8, 11, 20, 25. heerschen eens knechts, 10. sachtmoedicheyt, 11. Conincks genade ende ongenade, 12. sotte soon, 13, 26. kijfachtige, ende verstandige vrouwe, 13, 14. luyheyt, 15, 24. godtsalicheyt ende godtloosheyt, 16. mildadicheyt aen armen, 17. tucht, 18, 20, 25, 27. toornicheyt, 19. Godts raet, 21. ydelen roem van weldadicheyt, 22. vreese des Heeren, 23.

1

^a DE arme ¹ in sijne oprechticheyt wandelende, is beter dan de ² verkeerde van lippen, ende die een ³ sot is.

a Prov. 28.6.

1 D. in ongeveynsde vroomicheyt levende. Siet bov. 2. op vers 7.

2 Siet bov. 2. op vers 12.

3 Siet bov. 1. op vers 22.

2

Oock en is de ⁴ ziele ⁵ sonder wetenschap ⁶ niet goet: ende die met de voeten ⁷ haestich is, sondicht.

4 D. de lust, ende genegentheyt, om yet te doen, ofte laten. siet Psal. 27. op vers 12. De Prophete bestraft twee dingen. 1. Tot yet genegen te zijn, daermen geen verstant van en heeft.
2. Somender verstant van heeft, met onbedachte, ende haestige sinnen dat aen te gaen, ende na te jagen.

5 D. die niet en verstaet, watse doen, ofte laten moet, om Godt te behagen, ende stichtelick met den menschen te verkeeren.

6 D. seer quaet, ende schadelick. Vergel. bov. 17.26. ende de aenteeck.

7 T.w. ten quade. ofte, verst. die haestelick voortloopt met sijne onbedachte sinnen, ende voortdrijvende affecten, sonder eerst wel beraden te zijn, Siet bov. 1. op vers 15.

3

^b De dwaesheyt des menschen sal ⁸ sijnen wech verkeeren: ende sijn herte sal sich ⁹ tegen den HEERE vergrammen.

b Iac. 1.13, 14, 15.

8 D. sijn voorstel, handel, ende affairen doen mislucken, qualick slaen, ende te gronde brengen.

9 D. sal murmureren, ende sich onstellen met een gevoelen, als of de schult by den Heere ware, dat al sijn voornemen, ende doen verloren gaet.

4

^c Het goet brengt vele vrienden toe: maer de arme wort van sijnen ¹⁰ vrient gescheyden.

c Prov. 14.20.

10 Al heeft hy maer eenen vrient, van dien selfs wort hy oock dickwijls verlaten.

5

^{d 11} Een valsch getuyge en sal ¹² niet onschuldich zijn: ende die ¹³ leugenen blaest, en sal niet ontkomen.

d Deut. 19.19. Prov. 21.28.

11 Hebr. een getuyge der valscheden.

12 D. niet ongestraft. siet 1.Reg. 2. op vers 9.

13 Alsoo bov. 6.19. Siet de aenteeck. aldaer.

6

Vele smeecken het ¹⁴ aengesichte des ¹⁵ Princen; ende een yeder is een vrient ¹⁶ den genen, die giften geeft.

14 D. den persoon. Siet van het Hebr. woort inden selven sin genomen, Iob 11.19. ende d’aenteeck.

15 Ofte, des milden. Siet van het Hebr. woort Nadib, Iob 12. op vers 21.

16 Hebr. den man, ofte, des mans der gifte; D. die genegen is te geven, ende mildelick te deelen.

7

^e Alle de ¹⁷ broederen des ¹⁸ armen ¹⁹ haten hem: hoe veel te meer gaen ²⁰ sijne vrienden verre van hem? ²¹ hy ²² looptse na [met] ²³ woorden, die ²⁴ niet en zijn.

e Prov. 14.20.

17 D. die hem in maegschap bestaen, hoewel niet toegedaen in oprechte, ende ongeveynsde liefde.

18 D. des genen, die verarmt is, ende afgegaen van goede.

19 D. verlaten hem, even als of sy hem hateden: ofte sy hebben hem min lief, dan eer hy arm was. siet Gen. 29. op vers 31.

20 D. sijne bekende, ende met-gesellen, hoewel maer inden schijn. want hoedanich een ongeveynst vrient zy, Siet bov. 17.17. ende 18.24.

21 T.w. de arme.

22 T.w. sijne broederen, ende vrienden.

23 T.w. waer door hy hen om hulpe roept.

24 D. van geene kracht, nochte weerde, overmits sy niet aengenomen, maer veracht worden. ofte [maer] sy, Te weten, de broederen, ende vrienden, en zijn de selve niet, Te weten, daer voor sy hen uytgaven, eer de verarmde uyt oorsake sijner armoede hen naliep. And. hy volcht woorden, die niet en zijn, Dat is, hy steunt op de beloften, diese hem gegeven hebben, eer hy arm wiert, die van geene weerde en zijn.

8

Die ²⁵ verstant bekomt heeft sijne ziele lief; hy neemt de ²⁶ verstandicheyt waer, om ²⁷ het goede te vinden.

25 D. die verstant soeckt te bekomen. Hebr. het herte. welck woordeken dickwils in de H. Schrift voor wijsheyt, ende verstant genomen wort. Siet Iob 9. op vers 4.

26 Siet bov. 1. op vers 3.

27 Siet bov. 16. op vers 20.

9

^{f 28} Een valsch getuyge en sal niet onschuldich zijn: ende die leugenen blaest, sal vergaen.

f Bov. vers 5.

28 Hebr. een getuyge der valscheden. alsoo bov. vers 5. siet aldaer de aenteeck.

10

De weelde en staet ²⁹ eenen sot niet wel: ^g hoe veel min eenen knecht te heerschen over Vorsten.

29 De reden is, om dat hy daer door noch sotter wort, D. dertelder, ende moetwilliger.

g Prov. 30.22.

11

Het verstant des menschen ³⁰ vertreckt sijnen toorn: ende ³¹ sijn cieraet is, ³² de overtredinge voor by te gaen.

30 Hebr. verlengt; D. vertraecht sijnen toorn, stelt hem uyt, houdt hem in. And. ’t is een kloeck verstant des menschen dat hy sijnen toorn vertreckt. De selve maniere van spreken is oock Iesa. 48.9.

31 T.w. des menschen.

32 D. het quaet, dat hem aengedaen is voor-by te gaen, met het selve te vergeten, ende te vergeven, nae dat de eere Godts, ende de stichtinge der menschen sulcx lijden konnen.

12

^h Des Conincks gramschap is als het brullen eens ³³ jongen leeuws: maer ^{i 34} sijn welgevallen is als ³⁵ dauw op het kruyt.

h Prov. 16.14. ende 20.2.

33 Genaemt by den Hebreen chephir die seer moedich, ende fel is, zijnde ouder, ende meerder dan het wulp eens leeuws, ’t welck sy gur noemen. siet Ezech. 19.2.

i Prov. 16.15.

34 D. sijne gunste, ende goetwillicheyt, die hy yemant toedraecht.

35 Waer door het kruyt bevochticht, verquickt, ende gevoet wort.

13

^k Een sotten soon is sijnen vader groote ³⁶ elende: ende ^l de kijvagien eener ³⁷ vrouwe, [als] een ³⁸ gestadich druypen.

k Prov. 10.1. ende 15.20. ende 17.25.

36 Het Hebr. woort staet in’t getal van velen, om de grootheyt, ofte veelheyt der elende, ende des verdriets uyt te drucken.

l Prov. 21.19. ende 27.15.

37 Verst. eene huysvrouwe, die met haer gekijf veel ongenoechte, beroerte, ende schade in de huys houdinge kan aenrichten.

38 T.w. ’t welcke het huys doet verrotten, den huysraet beschadicht, den huysgenooten quelt, ja eyndelick oock uyt den huyse jaecht.

14

Huys, ende goet ³⁹ is eene erve vande vaderen: ^m maer eene verstandige vrouwe ⁴⁰ is vanden HEERE.

39 D. worden ge-erft van de ouderen.

m Prov. 18.22.

40 T.w. als eene bysondere gave, die niet allen gegeven en wort, nochte niet en komt door erffenisse, ende successie Siet bov. 18.22.

15

^{n 41} Luyheyt doet in diepen slaep vallen: ^o ende ⁴² eene bedriechlicke ziele sal hongeren.

n Prov. 6.9. ende 20.13.

41 De luyheyt brengt ledich-ganck voort: de ledich-ganck werckt slaep-sucht; waer uyt dan komt ongesontheyt, vaddicheyt der leden, ende domheyt des geestes; met de welcke oock armoede pleecht te volgen.

o Prov. 10.4.

42 Verst. een mensche die niet wercken en wil, ende daerom door quade practijcken soeckt den kost te krijgen. Vergel. bov. 10. op vers 4.

16

Die het ^{p 43} gebodt bewaert, bewaert sijne ziele: die ⁴⁴ sijne wegen veracht, sal sterven:

p Prov. 3.21, 22. Luce 11.28.

43 D. de geboden; T.w. Godes, ende voornemelick, die hy gebiet in de wet der seden. Siet Gen. 26. op vers 5.

44 D. geen acht en geeft op sijnen handel, ende wandel, doen, ende laten: om sulcx alles nae den woorde Godts aen te stellen.

17

Die sich des armen ontfermt, leent den HEERE: ende ⁴⁵ hy sal hem sijne weldaet vergelden.

45 N. de Heere.

18

^{q 46} Tuchticht uwen soon, alsser noch ⁴⁷ hope is: maer ^{r 48} en verheft uwe ziele niet, om hem ⁴⁹ te dooden.

q Prov. 13.24. ende 23.13.

46 T.w. met woorden, ende slagen. Siet van het Hebr. woort, bov. 9. op vers 7.

47 T.w. dat hy door onderwijs, ende kastijdinge soude mogen gebetert worden.

r Ephes. 6.4.

48 D. en vaert niet uyt met eene quade begeerte, om, etc. Het verheffen sijner ziele beteeckent wel somtijts goede, ende geoorloofde dryvinge des gemoets, vereenicht met groote begeerte, ende verlanginge, als Deut. 24.15. Psal. 25.1. Ier. 44.14. maer het beteeckent oock lust, ende drijvinge tot het gene, dat quaet is, als hier, Psal. 24.4. Hos. 4.8. And. ende u herte en vergeve [hem] niet tot sijn verderf, ofte, en verheft uwe ziele niet om sijn getier. D. en vraechter niet nae.

49 T.w. door gebreck van straffe, ofte te veel slaen, ofte andre hardicheyt.

19

⁵⁰ Die groot is van grimmicheyt, sal ⁵¹ straffe dragen: want so ghy [hem] ⁵² uyt-reddet, so sult ghy noch moeten ⁵³ voort-varen.

50 T.w. de soon, die seer moetwillich, ende korsel is, ofte om der straffe wille veel getiers, ende groote beroerte maeckt.

51 Dat is, en behoort de straffe niet te ontgaen, selfs oock om sijn onmatich gebaer dat hy aenstelt.

52 Te weten, uyt de straffe, die hy verdient heeft.

53 Te weten, met hem te straffen, overmits hy los zijnde van de kastijdinge, booser sal worden, ende een oorsake van vele quaet. ofte, hy sal boete betalen. want so ghy hem uythelpt, D. de boete voor hem betaelt, sult ghy ’t meer moeten doen. sommige nemen dese spreucke in ’t gemeyn van alle seer grimmige menschen.

20

Hoort ⁵⁴ raet, ende ontfangt ⁵⁵ tucht; op dat ghy in u ⁵⁶ laetste wijs zijt.

54 T.w. goeden, ende wijsen raet.

55 D. ware onderwijsinge door woorden, ofte oock kastijdinge door straffen. siet van het Hebr. woort, bov. 7. op vers 22. ende Vergel. bov. 9. op vers 7.

56 Siet van dit woort, Psal. 37. op vers 37.

21

⁵⁷ In ’t herte ⁵⁸ des mans zijn vele gedachten: ^s maer ⁵⁹ de raet des HEEREN die sal bestaen.

57 T.w. die nemmermeer uyt het herte en komen metter daet, ja oock niet met woorden; gelijck dese sin uyt de tegenstellinge van het volgende lidt deses vers kan afgenomen worden.

58 D. des menschen. siet Iob 12. op vers 10.

s Iob 23.13. Psal. 33.11. ende 115.3. Iesa. 46.10.

59 Dat is, dat Godt besloten heeft. alsoo Psal. 33.11. Iesa. 25.1. Actor. 2.23.

22

De wensch ⁶⁰ des menschen is ⁶¹ sijne weldadicheyt: maer ⁶² de arme is beter dan een ⁶³ leugenachtich man.

60 T.w. die geerne rijck soude wesen om een yeder (soo hy seyt) goet te doen, maer evenwel als hy rijck geworden is, dat niet en doet. And. de wensch des menschen zy sijne weldadicheyt.

61 D. rijck te zijn, om goet aen den behoeftigen te doen.

62 D. die niet en heeft om andere te helpen, ende oock met geene ydele beloften hem ten toone en stelt.

63 T.w. die kan, ende belooft weldadicheyt te bewijsen, doch dat metter daet niet en volbrengt.

23

De vreese des HEEREN ⁶⁴ is ten leven: ^t want men ⁶⁵ sal ⁶⁶ versadicht

64 D. profijtelick voor het tijdelicke, ende het eeuwige leven. 1.Tim. 4.8.

t Psal. 34.10.

65 T.w. alsmen de ware vreese des Heeren heeft.

66 T.w. met Godts goederen, ende weldaden.

[fol. 10v]

zijnde ⁶⁷ vernachten; met het ⁶⁸ quaet en salmen ⁶⁹ niet besocht worden.

67 D. goede ruste hebben. Vergel. Psal. 25.13. van het tegendeel siet Psal. 59.15, 16.

68 T.w. der straffe.

69 N. ten verderve. Van het woort besoecken siet Gen. cap. 21. op vers 1.

24

^v Een luyaert verbercht de hant ⁷⁰ inde boesem: ende hy en salse niet weder aen sijnen mont brengen.

v Prov. 16.15.

70 D. hy en wil sijne hant aen geen werck slaen. And. in de schotel; te weten, om spijse daer uyt te nemen. De sin is, dat hy soo leuy is, dat hy nauwelick de moeyte wil doen om te eten. Tis eene overtollige maniere van spreken. Vergel. ond. 26.15.

25

^{x 71} Slaet den ⁷² spotter, so sal de ⁷³ slechte cloecksinnich worden: ende ⁷⁴ bestraft den verstandigen, hy sal wetenchap begrijpen.

x Prov. 21.11.

71 T.w. om hem over sijne spotterije te straffen.

72 Siet Psal. 1. op vers 1.

73 Dit woort is hier in’t goede genomen voor de onwetende, ende eenvoudige, die leersaem zijn. Siet bov. 1. op vers 4.

74 T.w. met woorden. alsoo Gen. c. 21. vers 25. Iob 15.3. bov. 9.8.

26

⁷⁵ Wie den vader ⁷⁶ verwoest, [ofte] de moeder verjaecht; is een soon die ⁷⁷ beschaemt maeckt, ende schande aendoet.

75 T.w. sijn eygen vader, ofte moeder.

76 D. bloot, ende beroyt maeckt. Siet van het Hebr. woort oock, Iud. 5. op vers 27. Ofte, die de Vader verwoest, verjaecht de moeder, hy is een soon, etc.

77 Siet bov. c. 10. op vers 5.

27

Laet af, ⁷⁸ mijn soon, ⁷⁹ hoorende de tucht, af te dwalen vande redenen ⁸⁰ der wetenschap.

78 Siet bov. 1. op vers 8.

79 And. laet af, mijn Sone, van te hooren het onderwijs, [streckende] tot het afdwalen, etc. T.w. quaet onderwijs, quade tucht. Siet bov. 7.22. ende 16.22. ende d’aenteeck.

80 D. die wetenschap voortbrengen.

28

Een ⁸¹ Belials getuyge ⁸² bespott het recht: ende de mont der godtloosen ⁸³ slockt de ongerechticheyt in.

81 Verst. een deuchniet, die nae niemant en wil hooren. siet Deut. c. 13. op vers 13.

82 Dewijle hy met valsche getuychenisse den richter bedriecht. And. verbloemt de recht-sake. D. geeft het eenen luyster met sijne schoone woorden, ende schijnbare redenen. siet bov. 14. op vers 9.

83 Gelijck de dronckaerts haren dranck ingieten. Vergel. Iob 15.16. And. verslint de ongerechticheyt. D. bedecktse, ofte verbergtse onder eene vermantelinge van woorden. Want dat verslonden, ende ingeswolgen is, wort voor der menschen oogen wech gedaen, ende verborgen.

29

⁸⁴ Gerichten zijn voor den spotters bereydet: ende slagen voor den rugge der sotten.

84 D. straffen, soo godlicke als menschelicke, tijdelicke als eeuwige. Alsoo Psal. 119.120. Ierem. 48. vers 47. Luce 24.20. Rom. 13.2.