Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het v. Capittel.

De Prophete maeckt het volck, door een liedt van den Wijngaert des Heeren, indachtich de groote weldaden die Godt het selve bewesen heeft, vers 1. Ter contrarie hare groote ondanckbaerheyt, 4. 'Twelck een oorsake geweest is, dat Godt het verstooten heeft, 5. Wee over de rijcke ende gierige, 8. Ende over de dronckaerts, 11. Ende bancketeerders, 12. Een vertroostinge voor de vroome, 17. wee over de onrechtveerdige, 18. ende bespotters der dreygementen Godes, 19. ende die alles verkeeren, 20. over de hoovaerdige, 21. over de dronckaerts, 22. ende onrechtveerdigeRichters, 23. hare straffe, 24. de versamelinge, het marcheren, ende grouwelickheyt des legers der Chaldeen tegen de Ioden, 26.

1

NU sal ick ¹ mijnen Beminden ² een liet mijnes Liefsten singen ³ van sijnen wijngaert: Mijn Beminde heeft eenen wijngaert ⁴ op eenen vetten heuvel.

1 Aldus noemt de Prophete Iesum Christum, dryemael in dit vers De sin is, hy is de Bruydegom sijner Gemeynte, Ick ben sijn dienaer ende Vrient. Cant. 2.2. Ioh. 3.29.

2 D. Een liedt 't welc hy my selfs heeft ingegeven, ende in mijnen mont geleyt, dit sal ick singen ende oock beschrijven, op dat het niet vergeten en worde, maer van alle man moge onthouden, gelesen, ende gesongen worden. gelijck Moses oock tot dien eynde een liedt gemaeckt heeft, Deut. 32.

3 D. Van sijne Gemeynte. siet der gelijcke maniere van spreken onder vers 7. ende Exo. 15.17. Psal. 44.3. ende 80.9. Ies. 27.2. Ier. 2.11. Mat. 21.33. Marc. 12.1. Luce 20.9. Ioh. 15.1.

4 Hebr. op eenen hoorn eenes soons der olye, ofte vetticheyt. D. In eene uytnemende plaetse van vetten vruchtbaren gronde. siet Iob 5. op vers 7.

2

⁵ Ende hy heeft dien ⁶ omtuynt, ende van steenen gesuyvert, ende hy heeft hem beplant [met] edele wijn-stocken: ende hy heeft in't midden des selven ⁷ eenen toren gebouwt, ende oock eenen ⁸ wijn-back daer in uytgehouwen: ende ⁹ hy heeft verwacht dat hy [goede] ¹⁰ druyven soude ¹¹ voort-

5 In dit vers wort met verbloemde woorden beschreven de sorge Godes over sijne Gemeynte.

6 Hebr. eygentlick, gesterckt. T.w. met een muer ofte hegge. siet vers 5. D. beschut ende beschermt tegen het gewelt aller sijne ende sijner kercken vyanden.

7 T.w. om de wacht daer in te houden, om op de dieven ende wilde dieren te passen, ende die te verdryven.

8 And. Een wijn-persse.

9 Verg. onder met vers 7.

10 Of besyen, of vruchten.

11 Hebr. maken, ende soo terstont wederom in dit vers ende ond. vers 10. twee-mael. D. voortbrengen, geven, dragen. als Matt. 3.8, 10. ende cap. 7. vers 17, 18, 19. Verg. Psal. 1. op vers 3.

[fol. 3r]

brengen, maer hy heeft ¹² stinckende-druyven voort-gebracht.

12 Of suyre, onrype, ontijdige, wilde druyven, of wrangen. Doch het hebr. woort komt van stincken.

3

¹³ Nu dan, ghy inwoonders van Ierusalem, ende ghy mannen van Iuda, oordeelt doch tusschen my, ende tusschen mijnen wijngaert.

13 Hier spreeckt Godt de Heere, ende hy geeft het oordeel over, selfs dien, over de welcke hy claecht.

4

^{a 14} Wat isser meer te doen aen mijnen wijngaert, 'twelck ick aen hem niet gedaen en hebbe? ¹⁵ waerom heb ick verwacht dat hy [goede] druyven voort-brengen soude, ende hy heeft stinckende druyven ¹⁶ voort-gebracht?

a Ier. 2.5. Mich. 6.3, 8.

14 Als of Godt seyde: Dewijle ick mijn volck soo vele weldadaden bewesen hebbe, ende sy soo ondanckbaer zijn geweest, so oordeelt ghy selve, watter in 't toekomende anders te doen zy, als dat ick mijnen ondeugenden wijngaert verwoeste? vergel. Matth. 21.40, 41. alwaer de Heere Christus bycans de selve gelijckenisse den Overpriesteren ende Outsten der Ioden voorgestelt hebbende, aen haer selven het oordeel vraegswijse stelt, ende daer op gelijcke antwoorde van haer ontfangt, als Godt hier vers 5. geeft. Andere nement aldus, dat Godt met dese woorden wil te kennen geven, hy hebbe soo veel goets aen sijn volck, boven andere natien, gedaen, dat sy in alle manieren dankcbaer behoorden te zijn; maer, dewijle sy ondanckbaer waren, dat sy selfs, soo van hare verdorventheyt, als van de rechtveerdicheyt der verdiende straffen moesten overtuycht zijn. Van de crachtige inwendige werckinge des Heyligen Geests, en wort in dese gelijckenisse, die alleenlick slaet op de uytwendige beroepinge (genomen zijnde van den uytwendigen arbeyt des wijngaerdeniers) niet gesproken.

15 Menschelicker wijse gesproken: gelijck menschen haer misnoegen plegen te toonen, wanneerse vele goets aen eenen onweerdigen ende ondanckbaeren gedaen hebben, ende seer qualick geloont worden. Hier op volcht het vonnisse Godts vers 5.

16 Hebr. gemaeckt,

5

Nu dan, ick sal u lieden nu bekent maken, ¹⁷ wat ick mijnen wijngaert doen sal: ¹⁸ Ick sal ^b sijnen ¹⁹ tuyn wech-nemen, op dat hy zy tot afweydinge, sijnen muer sal ick verscheuren, ²⁰ op dat hy zy tot vertredinge.

17 D. hoe ick de ondanckbaerheyt mijnes volcks straffen sal.

18 D. Ick en sal dit volck voortaen niet beschermen tegen sijne vyanden, maer ick sal het laten verderven ende te schande komen.

b Psal. 80.13.

19 Of hage, of hegge.

20 Of, op dat hy vertreden worde.

6

Ende ²¹ ick sal hem [tot] woestheyt maken, ²² hy en sal niet ²³ besnoeyt, noch omgehackt worden, maer ²⁴ distelen ende doornen sullen [daer in] opgaen: ende ²⁵ ick sal den wolcken gebieden, dat sy geenen regen daer op en regenen.

21 Of, ick sal hem woest maken. D. ick sal Iuda berooven van sijne politye, die tot noch toe in 't lant is onderhouden geweest, achtervolgende de wijse in mijne wet voorgeschreven.

22 D. de kercken-dienst ende andre heylige oeffeningen sullen ophouden.

23 Of gesuyvert, gewiet worden.

24 De sin is, Van eenen wijngaert sal het een doornbosch worden. D. heel woest en wilt liggen.

25 Als of Godt seyde, Ick en sal dit volck niet meer verquicken, gelijck ick te vooren gedaen hebbe, maer salse in Babylon ende elders in droeffenisse laten verdwijnen. Siet Psa. 137. siet oock Iob 36. op vers 32.

7

^{c 26} Want des HEEREN der heyrscharen wijngaert is het huys Israëls, ende ²⁷ de mannen van Iuda, zijn ²⁸ een plante sijner verlustingen: ende hy heeft gewacht ²⁹ nae recht, maer siet het is ³⁰ schurfdicheyt, ³¹ nae gerechticheyt, maer siet het is ³² geschreeuw.

c Psal. 80.9

26 And. sekerlick. In dit vers verklaert de Prophete de boven-verhaelde gelijckenisse.

27 D. de mannen tot de stamme Iuda gehoorende.

28 Of plantsoenen, of plantingen: verstaet het volck over de welcke de Heere, sich plach te vermaken.

29 D. dat de Richters den onderdruckten souden recht doen.

30 D. de Richters zijn schurft, d. godloos, ende quellen het arme verdruckte volck, gelijck de schurftheyt de menschen quelt.

31 Als of hy seyde, Ick hebbe gewacht, datmen weduwen en weesen, als oock andre verdruckte, tot haer recht soude helpen: maer, etc.

32 Of geschrey, geroep, gekrijt. T.w. der armen, die geweldelick onderdruckt worden, tot Godt schreyende, ende hem met tranen klagende den overlast ende 't ongelijck, dat haer wort aengedaen. siet Gen. 18.20. Eenige verstaen dit van de clachten der armen, die onderdruckt worden door de lange processen, onder pretext van de formaliteyten die in het pleyten gebruyckt worden.

8

^d Wee den genen die huys aen huys ³³ trecken, acker aen acker brengen, tot datter ³⁴ geen plaetse meer en zy, ende dat ghylieden alleen inwoonders gemaeckt wort in't midden des lants.

d Mich. 2.2.

33 Of, doen strecken, of voegen. T.w. onrechtveerdelick, ende met schade hares naesten.

34 T.w. daer de arme moge woonen, ofte ackeren.

9

³⁵ Voor mijne ooren [heeft] de HEERE der heyrscharen [gesproken]: ³⁶ So niet vele huysen tot verwoestinge sullen worden, de groote ende ³⁷ de treffelicke ³⁸ sonder inwoonder!

35 D. de Heere heeftet my geopenbaert, ofte hy heeft het geseyt, dat ick het gehoort hebbe.

36 Dit is een formulier, of maniere van sweeren. siet Gen. 14.23. And. sekerlick, of voorwaer vele huysen sullen, etc.

37 Hebr. de goede, dat is, treffelicke, schoone.

38 Dewyle daer niemant zijn en sal diese bewoone.

10

³⁹ Ia tien ⁴⁰ bunderen wijngaerts, sullen ⁴¹ een eenich Bath geven: ende een ⁴² Homer zaets, sal een ⁴¹ Epha ⁴³ geven.

39 Godt de Heere dreycht in dit vers dat hy, van wegen de grouwelicke sonden des volcks, het lant soude onvruchtbaer maken, alsoo dat sy van het gezaeyde ende geplantte, het tiende deel niet inoogsten en souden.

40 Een bunder is soo veel lants, als een paer ossen op eenen dach kan omploegen. And. tien jock ossen, D. soo veel lants als tien jock ossen op eenen dach kunnen omploegen.

41 Bath ende Epha waren even groot, maer Bath was een mate daermen natte dingen mede mat, als wijn, olye, etc. ende Epha was een mate daermen drooge dingen mede mat, als coorn, etc. van Bath siet 1.Reg. 7. op vers 26. ende van Epha Lev. 5. op vers 11.

42 Van Homer, (anders Cor) siet de aenteeckeninge 1.Reg. 4.22. ende Ezech. 45.11, 14.

41 Bath ende Epha waren even groot, maer Bath was een mate daermen natte dingen mede mat, als wijn, olye, etc. ende Epha was een mate daermen drooge dingen mede mat, als coorn, etc. van Bath siet 1.Reg. 7. op vers 26. ende van Epha Lev. 5. op vers 11.

43 Hebr. maken. als oock in't voorgaende.

11

^e Wee den genen die haer vroech opmakende inden morgenstont, ⁴⁴ stercken drank na-jagen, [ende] ⁴⁵ vertoeven tot in ⁴⁶ de schemeringe, [tot dat] de wijn haer heeft verhittet.

e Prov. 23.29, 30.

44 Hebr. Schechar, siet ond. op vers 22.

45 Of, houden sich op.

46 Het hebreeusch woort beteeckent soo wel de morgenschemeringe, als de avont schemeringe, als Iob 7.4. Prov. 7.9.

12

Ende harpen, ende luyten, trommelen ende pypen, ende wijn zijn [in] hare maeltyden: maer ⁴⁷ sy en aenschouwen het werck des HEEREN niet, ende ⁴⁸ sy en sien niet op het maecksel sijner handen.

47 D. sy en geven geen achtinge op het werck des Heeren, D. op de gevanckelicke wechvoeringe der tien stammen nae Assyrien, T.w. door Salmanassar, 2.reg. 17.6. ende 18.12. Vergelijckt Amos 6.6. Andre nemen het woort werck generaler, in desen sin, Sy en sien niet op sijne gerichten, die hy in't werck stellen sal, D. op de straffe die haer sullen overcomen, welcke sy wel behoorden voor te comen met berouw ende hertelick leetwesen.

48 Dit verstaen sommige van het aenschouwen der sonne, mane, sterren, etc. die ons des heeren macht ende wijsheyt voor oogen stellen, ende die ons behoorden te verwecken om Godt te eeren, te loven ende te prijsen.

13

^f Daerom ⁴⁹ sal mijn volck ⁵⁰ gevanckelick wech gevoert worden, ⁵¹ om dat het geene wetenschap en heeft: ⁵² ende des selven heerlicke sullen honger lyden, ende ⁵³ hare menichte sal verdorren van dorste.

f Amos 6.7.

49 Hebr. is mijn volck wech-gevoert. Dit en was wel te deser tijt noch niet geschiet: maer de propheten zijn gewoon te spreken van toecomstige dingen, als-of sy alreets geschiet ende voltrocken waren, ten aensien van de sekerheyt der voorseggingen Godes.

50 T.w. nae Babel.

51 D. dewijle het des Heeren werck niet gekent noch in achtinge genomen en heeft.

52 Hebr. ende sijne eere sullen mannen ofte lieden des hongers zijn. Dat is de heerlickste ende voornaemste onder den volcke sullen honger lijden.

53 D. het gemeyne volck, als vers 14. and. ende haren rijckdom sal verdorren van dorste, alsoo oock vers 14.

14

⁵⁴ Daerom sal het graf ⁵⁵ sich selven wijt op-sperren, ende sijnen mont open doen, ⁵⁶ sonder mate: op dat ⁵⁷ neder-dale ⁵⁸ hare heerlickheyt, ende hare ⁵⁹ menichte, ⁶⁰ met haer gedruys, ende ⁶¹ die in haer van vreucht opspringt.

54 De prophete wil seggen, datter vele sullen omcomen, het zy door honger ende commer, ofte door het sweert. And. het graf heeft hem selven wijt opengesperret, ende soo door-gaens.

55 Hebr. sijne ziele, D. sich selven. And. sijnen lust. (namelick die het graf heeft om vele menschen in te slocken ende te verteeren) als Psa. 27.12. ende 41.3. ende 105.22. Ezech. 16.27.

56 And. boven gewoonte. siet de aent. Iud. 11.39.

57 T.w. in het graf.

58 T.w. Ierusalems, doch men kan hier onder het gantsche Ioodsche volck verstaen.

59 D. 't gemeyne volck, of haren rijckdom: als boven vers 13.

60 T.w. met die woelinge, ofte 't gedruys, 't welck het heyloose gesinneken maeckt in sijne brasseryen. siet boven versen 11, 12.

61 T.w. vrolick zijnde, in sijne brasseryen ende wellusten binnen Ierusalem, ende voorts in 't Ioodsche lant.

15

Dan sal ⁶² de gemeene man nedergebogen worden, ende ⁶² de aensienlicke man sal vernedert worden: ende de oogen der hooveerdigen ⁶³ sullen vernedert worden.

62 Siet boven cap. 2. vers 9, 11, 17.

62 Siet boven cap. 2. vers 9, 11, 17.

63 T.w. na dat sy met honger, peste, 't sweert, ende gevanckenisse te huys gesocht sullen wesen.

16

Doch de HEERE der heyrscharen sal verhoocht worden ⁶⁴ door het recht: ende Godt die heylige, ⁶⁵ sal geheylicht worden door gerechticheyt.

64 T.w. als hy hem selven sal betoonen Richter te zijn, straffende de boosdaders, van wegen hare sonden.

65 D. Godt sal voor heylich erkent ende geroemt worden, na dat hy recht ende gerechticheyt over de boose menschen sal geoeffent hebben, straffende de boosdaders, ende voorstaende de gene diemen met gewelt is onderdruckende.

17

^{g 66} Ende ⁶⁷ de lammeren ⁶⁸ sullen weyden ⁶⁹ nae hare wijse, ende ⁷⁰ de vreemdelingen ⁷¹ sullen de verwoeste plaetsen der ⁷² vetten eten.

g Ies. 14.30.

66 Hier stelt nu de Prophete eene vertroostinge na de dreygementen, willende te kennen geven, dat Godt sijn volck eyndelick sal redden.

67 And. schapen. D. de vroome, onnoosele arme, die te vooren van de rijcke godloose verdruckt wierden.

68 D. Godt de Heere salse in sulcken algemeynen noot onderhouden, ende van nootdurft versorgen.

69 Hebr. nae hare leydinge. D. gelijck sy te voren gewoon waren te doen.

70 Verstaet hier oock de vroome arme, die eenen tijt lanck van de rijcke godloose, als vreemdelingen zijn geacht geweest: of die van de godloose, ofte tyrannen alsoo zijn gequelt geweest, dat sy huys en hof hebben moeten verlaten. And. Ende sy sullen de verwoeste plaetsen der vette vreemdelingen eten.

71 D. genieten, of besitten de woeste plaetsen der vetten, D. de huysen ende ackeren die de rijcke hebben moeten verlaten, daer uyt verdreven ende gevanckelick wech gevoert zijnde.

72 Vette voor rijcke weeldige persoonen, wort oock gebruyckt Psal. 22.30. Ies. 10.16. Sy worden Amos 4.1. genoemt koeyen van Basan.

18

Wee den genen die de ongerechticheyt ⁷³ trecken ⁷⁴ met coorden der ydelheyt, ende de sonde als [met] dicke wagenzeelen.

73 And. [tot sich] trecken.

74 Of, met zeelen, of stricken, of banden des leugens. De sin is, die met schoon-schijnende redenen, onder desen of dien deck-mantel, boosheyt oeffenen, ende als aenhalen, ende aenhouden: haer selven inbeeldende, dat het haer altijt wel sal gaen, ende dat alles wat de Propheten haer dreygen en prediken van de aenstaende straffen Godes, maer fantasye en zy. 'T is een maniere van spreken genomen van de gene die een schip ofte wagen met coorden aenhalen.

19

Die daer ⁷⁵ seggen, Dat hy haeste, dat hy ⁷⁶ sijn werck spoedige, op dat wy't sien: ende laet naederen ende comen ⁷⁷ den raetslach ⁷⁸ des Heyligen van Israël, ⁷⁹ dat wy [het] ⁸⁰ vernemen.

75 T.w. al spottende. als of sy seyden, men dreycht ons elcke reyse, maer daer en volcht niet op, Ist Gode ernst, so laet hem spoeden etc. wy en vragen nae uwe dreygementen niet, laet Godt vry komen als hy wil. aldus bespottende de lanckmoedicheyt des Heeren, siet boven vers 12.

76 D. sijne straffen, daer mede ghy ons soo dickwils dreygt.

77 Of, den raedt. D. 't gene dat hy in sijnen raet besloten heeft.

78 D. Godes des Heeren, die daer is die heylige, dien men schuldich is te eeren ende te vreesen. siet bov. 1. op vers 4.

79 Als of sy seyden, Ghy Iesaia, ende andre Propheten, verveert ons met ydele dreygementen: doch Godt en heeft tegen ons niet quaets voor.

80 Of wijs worden, of, weten mogen.

20

Wee den genen ⁸¹ die het quade goet heeten, ende het goede quaet: ⁸² die duysternisse tot licht stellen, ende 't licht tot duysternisse: die 't bitter tot soet stellen, ende 't soete tot bitterheyt.

81 Hebr. Die seggen tot, ofte van het quade, goet. etc. Verg. bov. 4.3. D. die door hare archlistige discoursen de onervarene wijsmaken, dat het goet quaet, ende het quade goet is.

82 D. die stoutelick en onbeschaemdelick dorven seggen, dat de duysternisse licht zy, ende het licht duysternisse.

21

^h Wee den genen die ⁸³ in hare oogen wijs, ende by haer selven verstandich zijn.

h Pro. 3.7. Rom. 12.16.

83 D. In haer eygen oordeel: alsoo in't volgende, Hebr. voor haer aengesichte. D. by haer selven.

22

Wee den genen die helden zijn om wijn te drincken: ende die cloecke mannen zijn om ⁸⁴ stercken dranck ⁸⁵ te mengen.

84 Hebr. Schechar. Eenige meynen dat dit woort oock den wijn insluyt ende begrijpt. Andre meynen, dat het allerley stercken dranck beteeckent, behalven den wijn. Siet Lev. cap. 10. de aent. op vers 9.

85 De Ioden, als oock andre natien in de oostersche landen, plachten eertijts, als nu noch, haren wijn met water ofte speceryen te vermengen: maer het hebr. woort beteeckent hier soo veel als uyt-drincken: want daer en is geen kloeckheyt of dapperheyt in het inschencken ofte vermengen des wijns gelegen.

[fol. 3v]

23

Die den godloosen ⁸⁶ rechtveerdigen om een geschenck, ende ⁱ de gerechticheyt der rechtveerdigen van de selve ⁸⁷ afwenden.

86 D. recht geven daer hy onrecht heeft. siet Nu. 35.31. Deut. 25.1.

i Pro. 17.15. ende 24.24.

87 Mits haer onrecht gevende, als of sy eenige onrechtveerdige sake voor hadden.

24

Daeromme ^k gelijck ⁸⁸ de tonge des vyers den stoppel ⁸⁹ verteert, ende het caf door de vlamme ⁹⁰ verdaen wort: [alsoo] sal haer ⁹¹ wortel ⁹² als eene uyt-teeringe wesen, ende hare ⁹³ bloeme sal als stof opvaren: om dat sy verwerpen de wet des HEEREN der heyrscharen, ende de reden des heyligen van Israël versmaden.

k Exod. 15.7. Ies. 9.18.

88 D. de vlamme des vyers, die eenige gedaente der tonge heeft: oock schijntse te lecken, gelijck de tonge doet.

89 Hebr. op etet, dat is, verteert, verslint.

90 Hebr. verslapt wort, of afneemt, of, verswackt wort.

91 Eenige verstaen hier door den wortel, de ouders, door de bloemen, de kinderen. Andre meynen, dat hier in't generael te verstaen zy de nietichheyt ende verdwijninge der godloosen: Also dat op-varen, of op-gaen ('twelck in't hebr. staet) hier beteeckent, te niete gaen, verdwijnen, verswinden, als eenen oppgaenden roock.

92 And. als snotte worden. D. haer wortel sal vervuylen, ende als snotte worden: want de vervuylende wortelen worden als witte snotte.

93 Of, botte, knoop.

25

Daerom is de toorn des HEEREN ontsteken tegen sijn volck, ende hy heeft tegen het selve sijne hant ⁹⁴ uytgestreckt, ende hy heeft het geslagen, so dat ⁹⁵ de bergen hebben gebeeft, ende ⁹⁶ hare doode lichamen ⁹⁷ zijn geworden ^l als dreck in't midden der straten: ⁹⁸ om ^m allen desen en keert sijn toorn niet af, maer sijne hant is noch ⁹⁹ uytgestreckt.

94 T.w. om het selve te slaen. siet bov. 1.5.

95 Dit is eene overtollige maniere van spreken, hyperbole in de schoolen genoemt. Het is eene voorsegginge van de aenstaende ruyne des Ioodschen volcks.

96 T.w. die van de vyanden verslagen zijn.

97 Of, zijn verscheurt, of, verdelcht, in 't midden der straten.

l Ies. 10.6.

98 Of, met dit al. Als of hy seyde, Al ist dat de Heere sijn volck soo swaerlick gestraft heeft, als stracx verhaelt is, ende mochte schijnen derhalven met het selve versoent te wesen: Nochtans so blijft hy noch evenwel op het selve vertoornt. Aengesien het sich tot Godt niet en keert. alsoo onder cap. 9. vers 11, 12.

m Ies. 9.11, 16, 21. ende 10.4.

99 Om vorder te slaen. siet Lev. 26. vers 14, 15, etc.

26

¹⁰⁰ Want hy sal ¹⁰¹ een baniere ¹⁰² op-werpen ¹⁰³ onder de heydenen van verre, ende hy salse [herwaerts] ¹⁰⁴ tsissen van het eynde der aerde: ende ¹⁰⁵ siet, haestelick, snellick, ¹⁰⁶ sullen sy aencomen.

100 Hier verhaelt nu de Prophete vorder 't gene hy op het eynde des 25 vers begonnen heeft te seggen, T.w. dat de hant des Heeren verheven is.

101 D. een leger der vyanden.

102 D. hy sal haer een teecken geven datse komen, ende het Ioodsche volck overvallen. Ofte, hy sal de Chaldeen, Babyloniers, Assyriers (die hier onder den name van heydenen te verstaen zijn) door sijne heymelicke ende rechtveerdige regeringe aenlocken, ende tegen de Ioden opmaken.

103 Of, onder de heydenen die verre zijn, D. die van verre komen sullen.

104 Of schuyffelen, sijffelen, fluyten. And. hy salse tot hem tsissen. De sin is, dat het Godt den Heere seer licht is een groot heyr op de beenen te brengen tot executie van sijne oordeelen over de gene die hy straffen wil. siet dergelijcke maniere van spreken, Ies. 7.18. Zach. 10.8.

105 Dit siet op 't gene dat boven vers 19. staet: als of hy hier seyde, Ghylieden bespott mijne dreygementen, seggende, dat hy haeste, dat hy sijn werck spoedige, etc. Siet, nu sal hy haesten, te wege brengende, dat haestelick, snellick, de vyant komen sal om u te verdelgen.

106 Hebr. sal sy komen, T.w. de baniere met het volck daer onder gehoorende. And. hy T.w. de Coninck van Babel, met sijn leger. And. het T.w. het volck.

27

¹⁰⁷ Geen moede, noch geen struyckelende, en sal onder hen wesen: ¹⁰⁸ niemant sal sluymeren, nochte slapen, ¹⁰⁹ noch het gordel sijner lendenen ontbonden worden, noch de schoe-riem sijner schoenen afgescheurt worden.

107 Hy wil seggen, datter niemant in dat leger, of onder dat krijchs-volck, moede sal worden in het marcheren op die lange reyse: aldus te kennen gevende de gewillige gehoorsaemheyt der volckeren die Godt te wercke stellen soude.

108 Sy sullen alle gaer wacker, ende in hare aenslagen voorsichtich zijn.

109 D. sy sullen steets veerdich zijn om te strijden, staende gewapent tot aller uyre.

28

¹¹⁰ Welcker pylen scherp sullen zijn, ende alle hare bogen ¹¹¹ gespannen: harer peerden ¹¹² hoeven sullen als ¹¹³ een rotse geachtt zijn, ende ¹¹⁴ hare raderen als een wervel-wint.

110 Hebr. welckes. T.w. volcks, namelick dat in het leger zijn sal. Alsoo wort in 't volgende het getal van eenen gestelt voor 't getal van velen. De Prophete wil seggen, dat het volck 't welck Godt gebruycken sal om executie te doen, wel gewapent ende toe-gerustet sal wesen.

111 Hebr. getreden, om datmen den voet op den cruys-boge sett, alsmen hem spant. Siet Psal. 7.13.

112 Hebr. claeuwen.

113 T.w. soo scherp ende soo hart als een key of rotzsteen, so dat sy van loopen en rennen niet verslyten en sullen. Het contrarie is geschiet Iud. 5.22.

114 D. hare wagens sullen seer snellick aencomen.

29

¹¹⁵ Haer gebrul sal zijn als eenes ¹¹⁶ ouden leeuws, ende sy sullen brullen als de jonge leeuwen, ende sy sullen briesschen, ende ¹¹⁷ den roof aengrijpen ende wechvoeren, ende daer en sal geen verlosser zijn.

115 Met dese woorden beschrijft de prophete de wreetheyt des volcks 't welck de Heere tegen de Ioden soude senden om haer te vernielen.

116 Of fellen, of grouwelicken Leeuws.

117 Het hebr. woort beteeckent eygentlick een dier 't welck met de tanden en claeuwen eenes anderen diers verscheurt is.

30

Ende ¹¹⁸ sy sullen ¹¹⁹ tegen 'tselve te dien dage bruysen, als het bruysen der zee: ¹²⁰ dan salmen ⁿ de aerde aensien, maer siet, ¹²¹ daer sal duysternisse [ende] benautheyt zijn, ende het licht sal verduystert worden ¹²² in hare verwoestingen.

118 T.w. die vreemde Natien, de Chaldeen, ende andre.

119 T.w. tegen het Ioodsche volck, dat soo jammerlick sal mishandelt wesen.

120 Dit is een gelijckenisse genomen van de gene die in storm ende onweder op zee in groot perikel hares levens zijnde, van verre het lant aensien, wenschende dat sy ergens konden aenvaren ende aenlanden. Sy sien oock dickwijls opwaerts ten hemel, of het weder niet op en claert: Alsoo sullen die van Ierusalem, als sy van hare vyanden aengevallen worden, rontom her sien, offer nergens geen hulpe voor haer te vinden en is, maer te vergeefs, sy en sullen geene vinden.

n Ies. 8.22.

121 And. daer is duysternisse der benautheyt. De sin is, Daer en sal geen hope voorhanden zijn; dat gemeynelick pleecht vreucht aen te brengen, dat sal haer angst aenbrengen.

122 And. In, ofte aen, ofte onder haren hemel. D. aen den hemel daer onder het lant van Iudaea gelegen is. Van duysternisse, siet Gen. 15. op vers 12. van 't licht, Iob 18. op vers 5. van beyden, Iob 30.26.