Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het viij. Capittel.

Prophetye des ondergancks van Syrien ende van Israel door de Assyriers, vers 1. etc. die oock het lant van Iuda doortrecken, ende swaerlick plagen, maer niet t'eenemael over-meesteren en souden, 6. etc. met een troostelicke vermaninge aen de godtsalige Ioden, dat sy die Coningen niet vreesen en souden, maer dat sy haer op Godt verlaten souden, 12. Of hy schoon den godloosen een steen des aenstoots is, 14. Dat sy by de duyvels-constenaers geenen raet vragen en souden, 19. Den verachters van Godes woort wort haren onderganck gedreycht, 20.

1

VOorder seyde de HEERE tot my, Neemt u eene groote ¹ rolle, ende schrijft daer op ² met eenes menschen griffie; ³ Haestende tot den roof, is hy ⁴ spoedich tot den buyt.

1 Van het woort rolle siet de aenteeck. Ezrae. 6.2. siet oock Iesa. 34.4. ende Verg. Hab. 2.2. Apoc. 5.1.

2 D. met een schrift 'twelck een yeder cunne lesen: of, nae de wijse die in't gebruyck is: ofte, nae den gemeynen stijl, ofte gewoonte.

3 And. belangende MAHER SCHALAL CHAS BAZ. D. aengaende sulcx als de name dien ghy uwen jongen sone, als hy sal geboren zijn, geven sult, beteeckent.

4 De sin is, De Coninck van Assyrien sal haest comen, ende hy sal de Syriers ende de Israeliten berooven. Siet de vervullinge deser Prophetye 2.Reg. 16.9. De sake die den name vanden sone des Propheten Iesaiae beduyt, wort hier gestelt.

2

Doe nam ick my ⁵ getrouwe getuygen, Uria den Priester, ende Zacharia ⁶ den sone Ieberechia.

5 Of, Geloofweerdige getuygen. Hebr. ick dede my betuygen getrouwe getuygen. Verg. Ier. 32.10. D. sodanige mannen die getuygen conden, dat de Prophete dese Prophetye gedaen hadde, op dat het hier na niemant soude kunnen loochenen ofte in twijfel trecken.

6 Dit wort hier by gevoecht, tot onderscheyt van verscheydene andre persoonen van qualiteyt, die oock desen name gehadt hebben, als te sien is 2.Reg. 14.29. ende 2.Chron. 24.20. ende 26.5. ende Ezrae 5.1. ende 6.14. ende Luc. 1. vers 5. ende 64.

3

Ende ick was tot ⁷ de prophetinne ⁸ genaedert, die wert swanger, ende baerde eenen sone: ende de HEERE seyde tot my, Noemt sijnen name ⁹ MAHER SCHALAL CHAS BAZ.

7 D. tot mijne huysvrouwe, aldus genoemt van wegen het ampt hares mans. ofte, om datse mede een Prophetinne was.

8 D. Inde slaepcamer gegaen. Hier mede wort eerbaerlick te kennen gegeven de byslaep des Propheten met sijne huysvrouwe.

9 Siet boven vers 1.

4

Want eer ¹⁰ dat knechtken ¹¹ sal cunnen roepen, Mijn vader, of, Mijn moeder, salmen den rijckdom van ¹² Damascus, ende ¹³ den buyt van ¹⁴ Samaria dragen ¹⁵ voor het aengesicht des Conincx van Assur.

10 Of, desen jongen, T.w. des Propheten jonck soonken. vers 3.

11 D. in corter tijt, want als de kinderen een jaer ofte twee out zijn, so roepen sy met gebrokene woorden haren vader ende moeder. Samaria ende Syria is door de Assyriers, een jaer ofte twee na dese Prophetie, overheert ende verwoest geweest.

12 Damascus was de hooftstadt van Syria. bov. c. 7. vers 8.

13 Merckt wel dat de Prophete hier seyt, dat de Coninck van Assyrien den buyt van Samaria soude wech nemen, maer hy en seyt niet, dat hy de Stadt soude innemen. siet 2.Reg. 15.29. ende 16.9.

14 Samaria was de hooftstadt des Coninckrijcx Israels. bov. 7.9.

15 D. in sijne tegenwoordicheyt ende tot sijnen besten.

5

Ende ¹⁶ de HEERE sprack noch voorder tot my, seggende:

16 Hebr. de Heere voer voort tot my te spreken.

6

¹⁷ Dewyle dat ¹⁸ dit volck veracht

17 Als of hy seyde, Om dat dit volck veracht de belofte der Goddelicker hulpe tegen die beyde Coningen (vande welcke boven cap. 7. gesproken is) ende sich liever op de groote macht van Assyrien wil verlaten, haer inbeeldende, dat de hulpe die ick hen belooft hebbe, maer een cleyn beecxken en is, gelijck de beke Siloah, maer dat de hulpe der Assyriers is als een geweldige stroom: So sal ickse door de Assyriers plagen ende verderven, gelijck vers 7. geseyt wort.

18 T.w. het Ioodsche volck, of immers een groot deel des selven, te weten, die, die den woorde Godes geen geloove en geven. Want onder dit volck waren noch eenige vroome ende godtsalige, die de Heere sijne leer-jongeren noemt, onder vers 16.

[fol. 5r]

¹⁹ de wateren van Siloah, ²⁰ die sachtkens gaen, ende ²¹ daer vreucht is by Rezin, ende den sone van Remalia:

19 Dit was een water-beke te Ierusalem, daer een fonteyne uytsproot. Siet Psa. 46.5. ende Ioh. 9.7.

20 Siet de aent. Nehem. 2.13.

21 D. midlerwijle dat dese beyde Coningen vrolick zijn, die vaste hope hebbende, dat sy het Ioodsche lant sullen overweldigen: So siet, etc. als volgt vers 7

7

Daerom, siet, so sal de Heere ²² over haer doen opcomen, ²³ die stercke ende geweldige wateren der Riviere, den Coninck van Assyrien ende ²⁴ alle sijne heerlickheyt, ende ²⁵ hy sal opcomen over alle ²⁶ sijne stroomen, ende gaen over alle ²⁶ sijne oeveren:

22 T.w. over de ongeloovige Ioden. siet vers 6.

23 T.w. de wateren van de Riviere Euphrates. Dit is een tegen-stellinge tegen de wateren van Siloah, vers 6.

24 D. alle sijne treffelicke Vorsten ende krijchs-oversten, met haer onder-hebbende volck, daer de Coninck van Assyrien van roemt, Ies. cap. 10. vers 8, 13.

25 D. hy sal sich verheffen.. T.w. Sanherib de Coninck van Assyrien, van den welcken de Prophete hier spreekt als van eene groote riviere. And. sy sal opkomen. T.w. de riviere.

26 T.w. des volcx, of, hare, T.w. volckeren.

26 T.w. des volcx, of, hare, T.w. volckeren.

8

Ende hy sal ²⁷ door-trecken ²⁸ in Iuda, hy sal ²⁹ het ³⁰ overstroomen, ende daer door gaen, hy sal ³¹ tot aen den hals reycken: ende ³² de uytstreckingen sijner vleugelen sullen vervullen de breette uwes lants, ³³ ô Immanuël.

27 Hebr. veranderen, T.w. van plaetse.

28 D. door het Ioodsche lant.

29 T.w. het Ioodsche lant.

30 D. hy sal alle vaste Steden in Iuda soo haestelick over-vallen ende innemen als of sijn leger een waterstroom ware. siet de volvoeringe door Sanherib ten tyde Hizkia. 2.Reg.

31 D. tot dat hy de hooftstadt, T.w. Ierusalem, belegere ende benaeuwe. Siet 2.Reg. 18.17. Doch men kan dit oock verstaen gesproken te zijn van den uytersten noot daer de Ioden in vervallen souden, alsoo namelick datter weynich aen ontbreken soude, of sy souden allegaer verloren gaen.

32 D. de verscheydene deelen sijnes legers. men noemt noch heden ten dage vleugelen de deelen der legers.

33 Of, ô ghy Godt, die met ons zijt. aldus wort Christus de Sone Godes genaemt, die het hooft sijner kercke is, die te dier tijt in het lant van Iuda was. siet bov. cap. 7. vers 14.

9

³⁴ Vergesellet u te samen, ghy volckeren, doch ³⁵ wordet verbroken: ende nemet ter oore ³⁶ alle ghy die in verre landen zijt; ³⁷ omgordet u, ³⁸ doch wordet verbroken, omgordet u, doch wordet verbroken.

34 Dit is een aensprake tot den Coninck van Assyrien, ende d'andre Natien, die haer met hem tegen de Ioden, ofte de kercke Godes, doch insonderheyt tegen de Stadt van Ierusalem verbonden hadden: Te gelijcke ist een voorsegginge tot troost der vroomen, dat de Assyriers wel souden Ierusalem willen belegeren, maer dat sy die Stadt, noch het Coninckrijcke van Iuda, niet en souden overweldigen, gelijck sy voorgenomen hadden, maer dat sy met schande souden moeten daer van trecken. Het is eene heylige Ironïa, ofte bespottinge, als oock in 'tvolgende vers Siet de vervullinge deser Prophetie, 2.Reg. 19.35.

35 Of, ter neder gesmeten, of verplettert. ende soo in't volg. Siet Ies. 7.7.

36 Hebr. alle verre-heden des lants, ofte der aerde.

37 T.w. met u harnasch ende sweert, D. bereyt u ter oorloge.

38 De sin is, Doet al wat ghy cont, 'tsal al te vergeefs zijn, ghy en sult niet uytrichten, aengesien Immanuël. D. Godt met ons is.

10

³⁹ Beraetslaecht eenen raet, doch hy sal vernieticht worden: spreeckt een woort, doch ⁴⁰ 't en sal niet bestaen, want ⁴¹ Godt is met ons.

39 T.w. hoe ghy het Ioodsche lant sult vermeesteren.

40 Als boven c. 7. vers 7.

41 De Prophete siet op den name van Immanuël den Sone Godes gegeven, boven c. 7. vers 14. ende hier vers 8. Ende hy wil hier te kennen geven, dat Christus die de Beschutter ende Beschermer sijner kercke is, het Coninckrijcke van Iuda beschermen soude, dewijle hy besloten hadde uyt die stamme sijne menschelicke nature aen te nemen, eer dat al het regiment gantschelick van Iuda wech soude genomen zijn ende blijven. Eenige setten 't over: want [hier is] Immanuël.

11

Want alsoo heeft de HEERE tot my geseyt met ⁴² eene stercke hant, ende hy onderwees my ⁴³ van niet te wandelen op den wech deses volcks, seggende:

42 Hebr. met sterkinge, of, aengrijpinge der hant. waer door men can verstaen de crachtige werckinge des Geests Godts inden Prophete ende de gene die hem volgen souden.

43 D. dat ick met de godtsalige Ioden, de zeden ende manieren van doen deses volcks, T.w. des meerderen deels des volcks te Ierusalem, dewijle het godtloos is, niet en souden navolgen, mistrouwende der belofte Godes, ende ons meer verlatende op menschelicke, dan op Goddelicke hulpe, gelijck sy doen.

12

⁴⁴ Ghylieden en sult niet seggen, Eene verbintenisse, van alles daer ⁴⁵ dit volck van seyt, 'T is ⁴⁶ een verbintenisse: ende ⁴⁷ en vreest ghylieden ⁴⁸ hare vreese niet, ende ⁴⁹ en verschrickt niet.

44 T.w. ghy Iesaia, ende ghy alle die den Heere vreest, en sult niet stracx seggen, gelijck de meeste hoop deses volcks, Wy willen een verbondt maken met den Coninck van Assyrien, tegen die andre Coningen, die ons dreygen ende quellen, haer daer soo seer op verlatende, dat sy de beloften Godes cleyn achten, ja versmaden.

45 T.w. dese boose ongeloovige Ioden, die de beloften Godes verachten.

46 Of, gelijckmen nu spreeckt, Een ligue.

47 D. en vreest niet het gene daer mede sy u soecken te verschricken. ofte: en vreest niet gelijck dit volck doet.

48 T.w. deses volcx, 'twelck seer bevreest is voor die groote macht dier beyder Coningen. siet boven cap. 7. vers 2.

49 And. En verveert [d'andere] niet.

13

Den HEERE der heyrscharen, dien sult ⁵⁰ ghylieden ⁵¹ heyligen, ende ⁵² hy zy uwe vreese, ende hy zy uwe verschrickinge.

50 T.w. ghylieden die geloovich zijt, ende u gantschelick op Godes beloften verlaett.

51 D. dienen, gelijckmen schuldich is sulcken heyligen Godt te dienen, te weten, met kinderlicke vreese ende vertrouwen, niet twijfelende aen sijne beloften. Dit is te verstaen van den Heere Christo, die hier genoemt wort, de HEERE der Heyrscharen, van den welcken wijders in't volgende gesproken wort.

52 D. hy ist dien ghy vreesen moet, ende voor den welcken ghy u te verschricken hebt, als ghy hem vertoornt hebt.

14

⁵³ Dan sal hy [ulieden] tot een heylichdom zijn: maer ^a tot een steen des aenstoots, ende tot een rotzsteen der struyckelinge ⁵⁴ den tween huysen ⁵⁵ Israëls, tot een strick, ende tot een nett den inwoonderen te Ierusalem.

53 De Heere Christus sal u lieden oock heyligen door zijn bloet ende Geest, ende voorts u lieder eere ende troost, toevlucht ende bescherminge zijn, waer van het uyterlick heylichdom een teecken was.

a Ies. 28.16. Luc. 2.34. Rom. 9.33. ende 1.Pet. 2.7.

54 D. den tween Coninckrijcken, T.w. van Iuda, ende der tien stammen. Doch verstaet dit alsoo, dat de geloovige dier beyder Coninckrijken hier onder niet begrepen en zijn.

55 D. des volcks van Israel.

15

Ende ⁵⁶ vele ⁵⁷ onder hen sullen struyckelen, ende ⁵⁸ vallen, ^b ende verbroken worden, ende sullen verstrickt ende gevangen worden.

56 T.w. der Israeliten.

57 And. vele sullen aen deselve, of, tegen deselve. T.w. steen ende rotzsteen, of, nette ende strick. of, vele der selver sullen sneuvelen.

58 T.w. aenloopende, ende haer stootende aen dien steen. want dewijle sy de aengebodene genade des Heeren, door ongeloove souden verwerpen, so soude haer de selve tot grootere verdoemenisse gereycken.

b Mat. 21.44. Luc. 20.18.

16

⁵⁹ Bindet het getuygenisse toe: versegelt ⁶⁰ de wet ⁶¹ onder mijne leerlingen.

59 Dit is een vervolch, ofte aenhanck der woorden Godes vers 11. ende dat hier staet, dat beveelt Godt, Te weten, Christus de Sone Godes, den Prophete Iesaiae. De sin is, dat het getuygenisse ende de leere die Godt liet vercondigen, aengaende sijne genade, ende by namen van den Messia, allen godloosen ende ongeloovigen, als een toegebonden, versegelt, ende versloten boeck ofte brief soude zijn, ende alleen van die soude verstaen ende aengenomen worden, die als sijne ware discipulen, van hem inwendich geleert ende verlicht souden zijn door de cracht des Heyligen Geests. Siet Ies. 29.11. ende 54.13. Ier. 31.34. Ioh. 6.45.

60 Ofte, de leere.

61 And. onder de gene die van my geleert zijn.

17

⁶² Daerom sal ick den Heere verbeyden, ⁶³ die sijn aengesichte verbercht voor den huyse Iacobs, ende ick sal hem verwachten.

62 T.w. om dat de Heere tot my gesproken heeft. etc. vers 11. Als of hy seyde, Ick wil vaste op den Heere staen, ende my op sijne beloften sekerlick verlaten.

63 D. die rechtveerdelick vertoornt zijnde, sijne weldadicheyt den godloosen Ioden onttogen heeft, dewijle hyse straffen wil.

18

^{64 c} Siet ick ende de ⁶⁵ kinderen die my ⁶⁶ de HEERE ⁶⁷ gegeven heeft, ⁶⁸ zijn tot teeckenen ende tot wonderen ⁶⁹ in Israël, van den HEERE der heyrscharen, die op den berch Zions woont.

64 Dit zijn de woorden Christi, (als claerlick blijckt uyt Hebr. 2.13.) die hier den Prophete troost ende versterckt tegen den haet der booser menschen, met sijn eygen exempel, als of hy seyde: wedervaert my selfs die schande in mijn persoon, inde bedieninge mijnes leer-ampts: So en laet het u, ô Iesaia, geen wonder geven, dat u smaet en spijt wort aengedaen.

c Hebr. 2.13.

65 T.w. die uyt Godt geboren zijn, die neerstelick mijn woort hooren ende betrachten.

66 D. Godt de vader, verweckende in haer door mijne predicatie, ende de werckinge des Heyligen Geestes, 'tgeloove ende gehoorsaemheyt.

67 T.w. om te onderwijsen, ende te verlossen, Ioh 6.37. ende 17.12. Want hier spreeckt Christus.

68 D. Vele hebben eenen afkeer van ons, ende haten ons, om dat hare godtloosheyt van ons gestraft wort.

69 D. onder de Israëliten.

19

⁷⁰ Wanneer ⁷¹ sy dan ⁷² tot u lieden seggen sullen, ⁷³ Vraecht de waerseggers, ende duyvels-constenaers, die daer ⁷⁴ piepen, ende ⁷⁵ binnen 'smonts mompelen: [so segget] Sal niet een volck sijnen Godt vragen? ^{76 d} salmen voor de levendige de doode [vragen]?

70 Dit zijn noch de woorden Godes tot Iesaiam, ende tot de Godtvreesende Ioden.

71 T.w. de ongeloovige Ioden, of Hierosolymitanen.

72 T.w. tot u, Iesaia, ende tot andre Godtsalige, die in den waren Godt gelooven.

73 T.w. hoe ghy ende wy van de vyanden sullen verlost worden. siet van dese waerseggers, Lev. 19. op vers 3. ende 20. op vers 6.

74 Of, kirren.

75 Of, popelen. D. die hare voorseggingen met een duystere onverstandige stemme voortbrengen.

76 De sin is, Sullen die, die leven, voor haer selven de doode vragen? gelijck Saul gedaen heeft, 1.Sam. cap. 28. vers 11. Hy wil seggen, dat sulcx den kinderen Godes geensins en betaemt. and. aldus: vraecht niet een volck sijne goden? voor de levendige de doode? verstaende dat het zy eene bestraffinge vande ongerijmtheyt der afgodendienaers, die de doode afgoden vragen tot profijt van de levendigen.

d Deut. 18.11.

20

⁷⁷ Tot de wet, ende tot ⁷⁸ het getuygenisse: ⁷⁹ so sy niet en spreken nae desen woorde, 't sal zijn datse ⁸⁰ geenen dageraet ⁸¹ en sullen hebben.

77 D. tot de boecken Mosis. siet Luc. 16.29.

78 D. Tot de openbaringen die Godt de Propheten gedaen heeft. T.w. salmen gaen om te vragen.

79 D. Indien sy Mosen, ende de ware Propheten niet en willen hooren, ende haer nae hare leere schicken.

80 Of, geen licht. het Hebr. woort beteeckent eygentlick den dageraet, D. het aenbrekende licht, als de sonne begint op te gaen, 'twelck meer een schemeringe, dan dach is. D. sy sullen des Hemelschen lichts, ende des rechten verstants der verborgentheden Godts, als oock sijner genade, niet deelachtich worden: maer met allerley geestelicke ende lichamelicke elenden gestraft worden. Siet Ioh. 18. op vers 18. Psal. 84. op vers 12. And. [so ist] om datter geen dageraet by hen en is, And. So niet, laetse nae dat woort spreken, dat geenen dageraet en heeft. D. die het woort der Propheten verachten, ende alsoo doen blijcken, datse geen hemelsche verlichtinge en hebben, laett die spreken nae het woort der waerseggers, ofte der duyvels-constenaers.

81 Hebr. by hem, of, in hem, D. by geen van hen allen. hy spreeckt van alle de godloose Israëliten, als van eenen. alsoo oock vers 21. ende vers 22.

21

⁸² Ende een yeder van hen sal ⁸³ daer door gaen, hart-gedruckt, ende hongerich; ende het sal geschieden wanneer hem hongert, ende hy seer toornich sal zijn, dan sal hy ⁸⁴ vloecken op sijnen Coninck, ende ⁸⁵ op sijnen Godt, ⁸⁶ als hy opwaerts sal sien:

82 T.w. om dat sy den raedt Godes niet en willen volgen.

83 T.w. door het lant van Iuda ende Israël, hulpe ende troost soeckende. 'tschijnt dat dit moet gepast zijn op de tijden des Conincx Zedekiae, doe de Stadt Ierusalem van de Chaldeen is ingenomen. Siet 2.Reg. 2.5, 6, 7.

84 T.w. om dat hijse niet beschut noch beschermt en heeft.

85 T.w. om dat hyse niet verhoort en heeft, als sy hem, op hare wijse, aengeroepen hebben, namelick door offerhanden ende beelden-eeringe. And op sijne Goden.

86 And. ende opwaerts sien. T.w. of haer eenige hulpe van Godt soude comen. doch dit om hooge sien en soude niet comen uyt geloove, maer uyt ongedult, ende door den uytersten noot daer toe gedrongen zijnde. als 2.Sam. 22.42.

22

^{e 87} Als hy de aerde aenschouwen sal, siet daer sal benautheyt ende duysternisse zijn: ⁸⁸ hy sal verduystert zijn door angst, ende voort-gedreven door donckerheyt.

e Ies. 5.30.

87 And. Oock sal hy de aerde aenschouwen, ende siet, etc.

88 De sin is, waer hy sich keert of wendt, hy en sal noch hulpe noch troost vinden.

23

⁸⁹ Maer [het lant] dat beangsticht was, en sal niet [gantsch] verduystert worden; gelijck als ⁹⁰ Hy het in den eersten tijt verachtelick gemaeckt heeft nae het lant ⁹¹ Zebulon aen, ende nae het lant Naphtali

89 Hier beginnen sommige het negende capittel: Immers begint hier de prophete het volck te troosten, na dat hy het inde naestvoorgaende versen door sware dreygementen verschrickt hadde: als of hy seyde, Alhoewel Godt de Heere sijn lant, D. het lant van Israël, swaerlick heeft aengetast, doe hy het selve eerst door Tiglath Pileser (2.Reg. 15.29.) heeft laten bederven, ende daer na noch swaerder het gantsche lant aen de zee, ende 't gene dat over de Iordane leyt, ja oock Galileam, die aen de grensen der heydenen streckt, door Salmanassar, gestraft heeft: So en sal hy nochtans niet toelaten, dat het in de uyterste duysternisse ende elende verblijve: maer het volck dat in duysternisse sitt, of wandelt, sal ten tijde Christi heerlick gemaeckt worden, gelijck hier in't gemeyn geseyt wort, ende daer na bysonderlick in't volg. cap.

90 T.w. Godt de Heere.

91 Verstaet hier door het lant Zebulon ende Naphthali, het lant der tien stammen, die de Prophete hier noemt, om dat de verlosssinge eerst in de selve begonnen heeft. T.w. door de predicatie Christi. Mat. 4.12, 13, 14, 15.

[fol. 5v]

aen: alsoo heeft Hy't ⁹² in't laetste heerlick gemaeckt nae den wech ⁹³ Zeewaerts aen [gelegen] ⁹⁴ over de Iordane, aen ^f Galilea, ⁹⁵ der heydenen.

92 Of, ten laetsten, inde laetste tijden.

93 Verstaet hier de Galileische zee, anders de zee Genezareth, of Tiberiadis genoemt.

94 And. aen dese zijde der Iordane. Het Hebr. woort beteeckent soo 't een, als 't ander. And. ontrent de Iordane.

f Mat. 4.15.

95 Aldus genoemt, om dat die van Tyro, Zidon, ende andre heydensche Natien westwaert, ende andre oostwaert daer aen paelden. And. aen het volck-rijcke Galilaea, 't welck is neder-Galilaea, by de zee Genezareth of Tiberiadis gelegen, 't welck volck-rijck was, om dat het vruchtbaer was, als te sien is Deut. 33.23. siet van onder ende boven Galilea 1.Reg. 9. op vers 11. ende Ezec. 47. op vers 8.