Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xiij. Capittel.

De Prophete voorseyt de verstooringe der Babylonische Monarchye, door de Persen ende Meden, vers 1. welcke Godt hier aenspreeckt, ende daer toe vermaent, 2. Daerna keert hy sich tot het volck, ende geeftet haer te kennen, dat hy de Persen ende Meden tegen Babel opgemaeckt heeft, 3. Aencomste der Persen ende Meden, 4. etc. Daerna voorseyt hy dat den Babyloniers seer groote bangicheyt soude over-comen, 7. Ia dat Babel soo soude verdelcht worden, dat geen menschen, maer allerley schrickelicke monster-dieren daer in woonen souden, 21.

1

¹ DE last Babels, ² dien Iesaia de sone Amoz gesien heeft.

1 Dit is de titel aller beswaerlicker dreych-prophetyen: het is als eenen ontsegs-brief, den welcken de Heere door synen Prophete is sendende. Siet de aent. 2.Reg. 9. op vers 25. Ende dit dreygement en gaet niet alleen den Coninck te Babel aen, maer oock de Stadt Babel, ende het geheele Coninckrijck.

2 D. dien Godt hem in een gesichte geopenbaert heeft.

2

³ Heft op ⁴ een baniere, op eenen hoogen berch: ⁵ verheft een stemme tot hen; ⁶ beweecht de hant om hooge, dat ⁷ sy ⁸ intrecken door de deuren ⁹ der Princen.

3 Hier spreeckt Godt den Coninck der Persen ende der Meden aen, hem vermanende dat hy sich ter oorloge soude bereyden tegen de Babyloniers.

4 T.w. tot een teecken dat sich het crijchsvolck versamele.

5 D. Roept met luyder stemme de crijchslieden die nae by woonen.

6 T.w. om een leger uyt verre landen aen te locken, ende te versamelen.

7 T.w. de versamelde crijchslieden der Persen ende Meden.

8 T.w. in de Stadt Babel.

9 T.w. der Princen, of Vorsten te Babel. aldus noemt de Prophete de Babyloniers, om dat harer vele, vanden roof harer nabueren, ende der treffelijcke trafijcken, machtich ende rijck geworden waren, ja als Princen ende Vorsten: Als oock, om dat sy te dier tijt over vele Coninckrijcken ende landen heerschten. Siet Ies. 10.8.

3

¹⁰ Ick hebbe ¹¹ aen mijne geheylichde ¹² bevel gegeven: oock hebbe ick ¹³ tot mijnen toorne geroepen ¹⁴ mijne helden, ¹⁵ de vrolicke mijner hoocheyt.

10 T.w. Ick de Heere.

11 Verstaet hier de Persen ende Meden, die Godt hadde geheylicht, D. tot een heylich werck geordineert, namelick tot verdelginge der godtloose Babyloniers. Siet Ier. 11. op vers 7.

12 Niet door een uyterlicke stemme, maer door eene inwendige beweginge, in de herten der Persen ende Meden, door mijne regeringe de sake tot mijne eere stierende. Siet 2.Sam. 16.11. Ies. 23.11.

13 D. tot uytvoeringe mijnes toorns.

14 D. de Persen ende Meden, dien ick sterckte ende kloeckmoedicheyt gegeven hebbe, ende noch voorder geven sal.

15 D. den welcken ick eenen dapperen ende vrolicken moet ende couragie gegeven hebbe, om de Babyloniers aen te tasten. maer hoe de Godloose dit doen, siet Ies. cap. 10. versen 6, 7.

4

¹⁶ Daer is een ruysschende stemme ¹⁷ op de bergen, ¹⁸ gelijck eenes grooten volcx: ¹⁹ een stemme van gedruys der Coninckrijcken, der versamelde heydenen: de HEERE der heyrscharen ²⁰ monstert het crijchs-heyr.

16 Hier spreeckt de Prophete wederom. And. daer is een stemme der menichte, of der veelheyt: Want het Hebr. woort beteeckent sulcx beyde.

17 T.w. op de bergen in Meden.

18 Hebr. de gelijckenisse eenes grooten volcx.

19 De sin is, Daer is, sulck rumoer, als of alle de Coninckrijcken der heydenen haer vergaderden ende t'samen liepen.

20 Als zijnde velt-Overste, ofte Generael.

5

Sy comen ²¹ uyt verren lande, ²² van het eynde des hemels: de HEERE ende ²³ de instrumenten sijner gramschap, om dat gantsche lant te verderven.

21 T.w. uyt Persia, 't welck van Babel gelegen is ontrent 225 duytsche mylen, gelijck eenige schrijven.

22 And. van het uyterste des hemels, D. van wijt gelegen landen.

23 Of, de wapenen, die hy in sijnen toorn gebruycken wil, om het lant der Chaldeen, ende van Babylonien, mitsgaders die gantsche Monarchye te verderven. Siet Ier. 50.25.

6

Huylt ²⁴ ghylieden, want ²⁵ de dach des HEEREN is naeby: ²⁶ hy komt als eene verwoestinge van den Almachtigen.

24 T.w. ô ghy Babyloniers, met alle uwe aenhangers.

25 D. de dach in welcken de Heere sijn gestrenge gerichte over Babylon sal oeffenen, als Ies. 2.12. ende 61.2. Ioel 1.15. Siet Iob 24.1. ende Psa. 37.13.

26 Als of hy seyde, 'T sal sulck een schrickelicke verwoestinge zijn, dat het genoechsaem blijcken sal, datse van de hant des Almachtigen Godes is komende.

7

²⁷ Daerom sullen ²⁸ alle handen slap worden: ende ²⁹ aller menschen herte ³⁰ sal versmelten,

27 T.w. om dat dit verderf soo schrickelick ende soo groot is.

28 T.w. aller Babyloniers handen.

29 Hebr. al 't herte eenes menschen.

30 T.w van angst, schrick, en vreese.

8

Ende ³¹ sy sullen verschrickt worden, smerten ende ween sullen haer aengrijpen, sy sullen bange zijn als een barende vrouwe: ³² een yegelick sal over sijnen naesten verbaest zijn, hare ³³ aengesichten sullen vlammende aengesichten zijn:

31 T.w. de Babyloniers, ende hare aenhangers.

32 Of, d'een sal sich over, ofte met den anderen verwonderen.

33 D. hare aengesichten sullen soo root zijn als vyer, T.w. van schaemte, N. om dat sy die te vooren sulcke helden geweest zijn, die over de geheele werelt hebben willen heerschen, van de Persen ende Meden, die te vooren soo seer niet geacht en waren, souden overheert ende verslagen worden. Doch andre verstaen dit alsoo, dat de aengesichten der Persen ende der Meden als vyervlammen souden zijn. D. vol toorns ende gramschaps, dorstende nae 'tbloet der Babyloniers, 'twelck de roodicheyt harer aengesichten soude te kennen geven.

9

Siet ³⁴ de dach des HEEREN comt, grouwelick, met verbolgentheyt, ende ³⁵ hittigen toorn: om ³⁶ het lant ³⁷ te stellen tot verwoestinge, ende ³⁸ des selven sondaers daer uyt te verdelgen.

34 Siet vers 6.

35 Hebr. Hitticheyt des toorns.

36 T.w. het lant van Babylonien.

37 D. om het lant te verwoesten, ende desolaet te maken.

38 D. de sondaers die daer in zijn.

10

Want ³⁹ de sterren des hemels, ende sijne ⁴⁰ gesteernten, en sullen haer licht niet laten lichten: ^a de Sonne sal verduystert worden, ⁴¹ wanneer sy opgaen sal, ende de Mane en sal haer licht niet laten schijnen.

39 De sin is, het sal de Babyloniers alles tegen zijn, soo dat selfs de sterren des hemels haer sullen onttrecken haer schijnsel. Dese maniere van spreken gebruycken de Propheten, om daer door te beteeckenen groote elenden. siet Ezech. 32.7. Ioel 2.31. ende 3.15.

40 Door sterre wort verstaen een eenige sterre: door gesteernte, verscheydene sterren by malcandren. And. Orion, siet Iob cap. 9. op vers 9.

a Ezech. 32.7. Ioël 2.31. ende 3.15. Mat. 24.29. Marc. 13.24. Luc. 21.25.

41 Hebr. als sy uyt-gaet, T.w. uyt hare slaep-kamer. Psal. 19.6.

11

Want ⁴² ick sal over de ⁴³ werelt de boosheyt ⁴⁴ besoecken, ende over de godtloose hare ongerechticheyt: ende ick sal den hoochmoet der stouten doen ophouden, ende de hoovaerdye der tyrannen sal ick vernederen.

42 Hier spreeckt de Heere wederom.

43 Verstaet hier door de werelt, de landen die onder de gehoorsaemheyt des Conincx van Babel stonden, welcker vele waren. siet Dan. 4.17. etc.

44 D. straffen.

12

Ick sal maken dat een man ⁴⁵ dierbaerder sal zijn, dan ⁴⁶ dicht-gout: ende een mensche, dan sijn gout van ⁴⁷ Ophir.

45 De sin is, Ick sal maken dat der Babyloniers weynich sullen worden, want harer sullen vele verslagen worden. Verg. 1.Sam. 3. op vers 1.

46 Siet 1.Reg. 10. op vers 18.

47 Siet de aent. 1.Reg. 9. op vers 28.

13

⁴⁸ Daerom sal ick ⁴⁹ den hemel beroeren, ende de aerde sal beweecht worden van hare plaetse, van wegen de verbolgentheyt des HEEREN der heyrscharen, ende van wegen ⁵⁰ den dach sijnes hittigen toorns.

48 T.w. van wegen den hoochmoet ende godtloosheyt der Babyloniers, vers 11.

49 De sin is, Ick sal soo schrickelicke straffen over de Chaldeen ende Babyloniers comen laten, dat met reden hemel ende aerde haer daer over ontsetten sullen: Ofte, dat de Babyloniers sullen meynen, dat hemel ende aerde beweecht worden.

50 Siet Iob cap. 20. de aent. op vers 28.

14

Ende [een yegelick] sal zijn als een verjaecht rhee, ende ⁵¹ als een schaep dat niemant en vergadert, ⁵² een yegelick ⁵³ sal nae sijn volck omsien, ende een yegelick sal nae sijn lant vluchten.

51 Of, als een kudde schapen die niemant en vergadert.

52 T.w. die uyt verre landen gekomen is, gehuert zijnde tot hulpe der Babyloniers.

53 D. sal wenschen weder in sijn vader-lant te zijn, gelijcker stracx volcht.

15

Al wie ⁵⁴ gevonden wort, die sal door steken worden, ende al ⁵⁵ wie daer by gevoecht is sal door het sweert vallen.

54 T.w. te Babel, of, van de Babyloniers. De sin is, Wie de soldaten der Persen ende Meden vinden sullen, die sullense dooden, siende dat het Babyloniers zijn.

55 Hy zy burger, of vreemdelinck, of, Verstaet de gene die haer ontrent de Stadt Babel hier en daer in Casteelen of vaste plaetsen begeven hebben. And. Al die uytgeteert is, T.w. van grooten ouderdom.

16

Oock sullen hare kinderkens voor hare oogen ⁵⁶ verplettert worden: hare huysen sullen geplundert, ende hare wijven geschendt worden.

56 Siet Psal. 137.9. And. vergruyst worden.

17

Siet, ick sal ⁵⁷ de Meden tegen haer verwecken, ⁵⁸ die het silver niet en sullen achten: ende aen het gout en sullen sy geenen lust hebben.

57 D. der Meden heyrleger, onder het beleyt Cyri, des Conincx der Persen ende Meden. Hebr. Madai, siet Gen. c.10. de aent. op vers 2.

58 Of, die op geen silver dencken, of passen en sullen. Hy wil seggen, dat de Meden soo bloet-dorstich over de Babyloniers zijn sullen, dat sy geen gelt noch rantsoen tot verschooninge der selver nemen en sullen, hoe groot het oock soude mogen wesen, maer sy sullen der Babyloniers bloet of leven soecken. siet boven vers 12.

18

Maer [hare] bogen sullen de jongelingen verpletteren: ende sy en sullen haer niet ontfermen ⁵⁹ over de vrucht des buycks; hare ooge en sal de kinderen niet ⁶⁰ verschoonen.

59 D. over de kinderen in 's moeders buyck.

60 Of, sparen.

19

Alsoo sal Babel, ⁶¹ de cieraet der Coninckrijcken, de heerlickheyt, de hoovaerdicheyt der Chaldeen zijn, ⁶² gelijck ^b als Godt Sodom ende Gomorra omgekeert heeft.

61 D. die nu de schoonste ende treffelickste is onder alle de Coninckrijcken des Aerdbodems.

62 Dese prophetye en is wel van de Persen ende Meden soo datelick niet voltrocken geweest, doe sy dese Stadt hebben ingenomen, maer het is van tijt tot tijt voorder en voorder geschiet, also datmen heden ten dage naeuw en weet waer die machtige ende prachtige stadt gestaen heeft. Ten tijde des Keysers Vespasiani is daer alleen overich geweest Iovis Beli tempel, Plin. in natur. hist. l. 6. c. 26.

b Gen. 19.25. Ies. 1.9. Ier. 50.40. ende 49.18.

[fol. 8r]

20

⁶³ Daer ⁶⁴ en sal geen woonplaetse zijn inder eeuwicheyt, noch sy en sal niet bewoont worden van geslachte tot geslachte: noch ⁶⁵ de Arabier en sal daer geen tente spannen, ende de herders en sullen daer niet legeren.

63 T.w. in de stadt Babel.

64 Ofte: men en salder geen sitplaetse hebben. siet Ier. 17.6. T.w. hoewel sy haer anders inbeelt, van wegen hare groote macht, meynende onoverwinnelick te zijn. And. sy en sal in der eeuwicheyt (D. nimmermeer) niet bewoont worden. D. sy en sal nimmermeer weder in haren voorigen staet komen, T.w. na datse eens te gronde sal afgebroken zijn.

65 De Arabiers en plechten geen vaste woonplaetse, noch blyvende Stadt te hebben, maer hier en daer te wandelen, ende in hutten te woonen, haer neder-slaende daer sy het beste voeder vonden voor hare beesten. Dese siende ende bevindende dat het lant ontrent Babylon soo verwoest ende soo desolaet is, datter niet voetsels genoech voor haer vee te vinden en is, sullen het mijden.

21

Maer daer sullen nederliggen ⁶⁷ de wilde dieren der woestijnen, ende hare huysen sullen vervult worden, ⁶⁸ met schrickelicke gedierten, ende daer sullen ⁶⁹ de jonge struyssen woonen, ende ⁷⁰ de Duyvelen sullen daer huppelen.

67 Het Hebr. woort beteeckent eygentlick wildernissen, ende hier soodanige dieren, die inde wildernissen, ofte in dorre woeste plaetsen haer onthouden. siet. Ier. 50.39.

68 Of, schadelicke dieren. het Hebr. woort beteeckent sulcke dieren, die de menschen ach en wee doen roepen van bangicheyt. And. Dieren die een droevich geluyt maken.

69 Hebr. de dochters der struyssen. siet Levit. c. 11. de aenteeck. op vers 16. ende Iob 30.29.

70 Siet Levit. c. 17. op vers 7. als oock 2.Chro. 11.15. Apoc. 18.2.

22

Ende ⁷¹ wilde dieren der eylanden sullen ⁷² in sijne ⁷³ verlatene plaetsen ⁷⁴ malkanderen toeroepen, mitsgaders de draken in de wellustige palleysen: ⁷⁵ haren tijt doch is nae by om te comen, ende hare dagen en sullen niet vertogen worden.

71 Het Hebr. woort heeft sijnen name van eylanden, maer wat het eygentlick voor dieren geweest zijn, is onseker. Sommigen hebben hier [Vogelen] uyt de eylanden. And. wilde dieren uyt de eylanden. And. meer-catten, of wilde catten, And. uylen, om dat de selve geerne in woeste, verlatene, vervallene huysen en plaetsen haer onthouden. Dit woort is oock Ier. 50.39.

72 T.w. des Conincx van Babel.

73 Of, weduwlicke, D. verlatene, of ledige plaetsen, ofte, als eenige palleysen, door verwisselinge van de letter resch, in de letter lamed. gelijck het is Ies. 34.30.

74 Of, malkanderen toe-schreeuwen. Hebr. antwoorden.

75 T.w. der Stadt Babels tijt. Ende verstaet hier dien tijt, in welcken het verderf der Stadt ende des Rijcx van Babylon beginnen soude, als oock het begin des tijts der verlossinge der Ioden uyt hare tyrannije. Daer zijn tot de volcomene vervullinge deser prophetye verloopen ontrent twee hondert jaren.