Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het xlij. Capittel.

Prophetie van de komste des Messiae, ende wat sijn ampt zy, vers 1. hoe hy hem daer in dragen sal, 2. Bystant welcken hem de Heere doen sal, 5. die een jaloers Godt is, 8. ende alles te vooren weet, 9. Vermaninge tot dancksegginge voor de ontfangene weldaden, 10. dat oock de bekeerde heydenen sulcx moeten doen, 11. dewyle de Heere alle hare vyanden overweldigen sal, 13. Voorder Prophetie van de beroepinge der heydenen, 16. ende straffe der Afgoden-dienaers, 17. Wee-klachte over de verstocktheyt der Ioden, soo des volcks, als der Priesteren, 19. ende haren elendigen staet, 22. van wegen hare sonden, 24. ende verstocktheyt, 25.

1

¹ SIet mijn knecht, ² dien ick ondersteune, mijn uytverkoren [in den welcken] mijne ziele ^a een welbehagen heeft: ^b Ick hebbe ³ mijnen Geest op hem gegeven, ⁴ hy sal het recht ⁵ den heydenen ⁶ voortbrengen.

1 Dit spreeckt Godt de Vader van sijnen sone Christo, den welcken hy sijnen knecht noemt, ten dien aensien, dat Christus, als onse Middelaer, de gedaente eenes knechts heeft aengenomen. Vergel. Ies. 53.11. Matt. 12.11. Phil. 2. versen 6, 7, 8.

2 D. dien ick verstercke, dat hy niet en beswijcke onder den onverdragelicken last mijnes toorns, die hy eenen tijt lanck gevoelen moet, om uwe sonden (voor de welcke hy hem selven heeft over gegeven) uyt te delgen, ende te versoenen.

a Mat. 3.17. ende 17.5. Eph. 1.6.

b Ies. 11.2. Ioh. 3.34.

3 T.w. de gaven des H. Geestes, die hy van nooden heeft, om het middelaer-ampt te verrichten. Siet Ies. 11.2. Matt. 3.16.

4 D. hy sal de rechte leere van de salicheyt der menschen, door de predicatie des H. Euangelii, den heydenen voordragen, ende haer alsoo tot sijne gehoorsaemheyt, ende tot hare salicheyt brengen.

5 Of, den volckeren, soo den Ioden, als den heydenen. Siet Rom. 1.16.

6 T.w. uyt den schoot des Vaders, Ioh. 1.18. Dit sal hy doen ten deele in eygener persoone, ten deele door sijne Apostelen, ende andre leeraers des H. Euangelii.

[fol. 21v]

2

Hy en sal niet ⁷ schreeuwen, noch sijne [stemme] verheffen: noch sijne stemme op de strate hooren laten.

7 Of, roepen, tieren. Siet Matt. 12.19. De sin is: Hy en sal niet veel pocchen, noch veel rumoers maken, met veel tumult, gelijck de princen deser werelt doen: Oock en sal hy niet veel uyterlick geprang, of gedruys maken: Maer hy sal sich stille, beleefdelick, ende demoedich dragen: duldende goedertierentlick alle de onvolmaecktheden sijner uytverkorenen. Siet Mat. cap. 12. versen 18, 19, 20. ende Luc. 17.20.

3

⁸ Het gecroockte riedt en sal hy niet verbreken, ende ⁹ de roockende vlas-wiecke, die en sal hy niet uytblusschen, ¹⁰ met waerheyt sal hy het recht ¹¹ voortbrengen.

8 D. hy sal gedult hebben met de swackheden der arme sondaren, ende hy sal hare verslagene conscientien verquicken, ende haer vertroosten door de belofte van de vergevinge harer sonden. Siet Psal. 34.19. Mat. 11.28.

9 D. de wiecke die in de lampe schier uytgebrant is, naeuw schijnsel of licht meer gevende, maer alleen noch roockende.

10 D. oprechtelick, getrouwelick, want waerheyt beteeckent hier trouwe.

11 Of, uytvoeren. ende dien volgens, overwinnen, gelijck waerheyt ende recht eyndelick overwinnen. Siet Matth. 12.20.

4

¹² Hy en sal niet verdonckert worden, ende ¹³ hy en sal niet verbroken worden, ¹⁴ tot dat hy ¹⁵ het recht op aerden sal hebben bestelt: ende ¹⁶ de eylanden sullen nae ¹⁷ sijne leere wachten.

12 Maer hy sal helder en klaer lichten en schijnen. Christi licht wort gestelt tegen het roockende ende smoockende vlas, ende sijne macht tegen het gecroockte riedt. And. hy en sal niet versmachten. T.w. in het verrichten sijnes ampts. Mat. 26.39. ende Luc. 12.50. 't selve wort stracks met andre woorden geseyt. sommige verstaen dit verdonckert ende gebroken worden, van het lijden ende sterven onses Heeren Christi, 't welck niet geschieden en soude eer hy 't Euangelium hadde verkondicht nae den raet sijns Vaders.

13 D. hy en sal onder den swaren last sijner bedieninge niet beswijcken.

14 T.w. door de Predicatie des H. Euangelii in de gantsche werelt: 't welck niet geschieden en konde voor ende aleer dat Christus gestorven, ende tot sijnen hemelschen Vader opgevaren ware, ende den H. Geest op d'Apostelen gesonden hadde. Siet Ioh. 16.7.

15 D. de leere, als stracx volgt.

16 Met dese woorden geeft de Prophete te kennen, dat de leere des H. Euangelii niet en soude besloten blyven binnen de palen van het Ioodsche lant. Gen. 49.10. Mat. 28.19.

17 Dit is 't selve dat hy stracx genoemt heeft het recht, namelick het Euangelium.

5

Alsoo seyt Godt de HEERE, die de hemelen geschapen, ende ¹⁸ de selve uytgebreydt heeft, die de aerde uyt ¹⁹ gespannen heeft, ende ²⁰ wat daer uyt voortkomt: die den volcke [dat] daer op is, den adem geeft, ende ²¹ den geest den genen die daer op wandelen.

18 Hebr. der selven uytbreyders, ofte, die de selve uytbreyden. Siet Iob 35.10.

19 T.w. in't ronde.

20 Of, hare uytgangen. D. al wat daer uyt spruyt ende wast.

21 Verstaet hier door den geest, de redelicke ziele. Siet Num. 16. op vers 22.

6

Ick de HEERE hebbe ²² u ²³ geroepen ²⁴ in gerechticheyt, ende ²⁵ ick sal [u] by uwe hant grypen: ende ²⁶ ick sal u behoeden, ende ick sal u geven ²⁷ tot een verbont des volcks, ²⁸ tot een licht der heydenen.

22 ô Mijn Sone, Iesu Christe.

23 T.w. tot eenen Middelaer.

24 Of, met gerechticheyt. D. op behoorlicke wyse, Want ghy hebt u goetwillichlick tot het Middelaer-ampt overgegeven. siet Psal. 40.9. Hebr. 10.7. Of, met gerechticheyt. D. achtervolgens mijne beloften, die ick door de Patriarchen ende Propheten, mijnen volcke dickwijls hebbe gedaen.

25 D. ick sal u bystaen, mits u gevende nootwendige crachten tot uytvoeringe uwes Middelaer-ampts.

26 Alsoo dat ghy voor den bestemden tijt niet onderdruckt en wort, als oock, dat ghy in de over-groote pijne niet en beswijckt.

27 D. tot eenen middelaer des Verbonts, namelick des genaden-verbonts, 't welck ick met Abraham ende sijnen zade gemaeckt hebbe. Dit verbont sult ghy bevestigen, te weten alsoo, dat door u mijn volck met my sal worden versoent, ende voorts alle volckeren in een Verbont sullen vereenicht worden, niet alleen de Israëliten, maer oock de heydenen, als stracx volcht.

28 D. op dat ghyse verlicht met de salich-makende kennisse Godes, ende hares Salichmakers, waer door de uytverkorene onder alle Natien sullen verheucht worden. Want gelijck het licht den mensche nae den lichame verheucht ende verquickt, alsoo verheugt de kennisse Christi het gemoet der kinderen Godes innerlick. Vergel. Ies. 9.1. ende 49.6. Luc. 2.32. Act. 13.47. ende 16.34.

7

Om ²⁹ te openen ³⁰ de blinde oogen: om den gebondenen ³¹ uyt te voeren uyt de gevangenisse, [ende] uyt het gevangen-huys die, die in ³² duysternisse sitten.

29 T.w. door de Predicatie des H. Euangelii, ende de verlichtinge des H. Geestes. Siet Act. 13.46, 47. ende cap. 26. versen 17, 18.

30 T.w. de oogen des verstants. siet Ies. 35.5.

31 T.w. uyt de geestelicke dienstbaerheyt der sonde, ende des duyvels, de uytverkorene alsoo bevrydende ende verlossende uyt den schrick ende vreese der helle. siet Ies. 49.9. ende 61.1. Luc. 4.18. Hebr. 2.14. ende 15.

32 Verstaet hier de duysternisse der onwetenheyt. Siet bov. 9. vers 1.

8

Ick ben ³³ de HEERE, dat is mijn naem: ende ^b mijne eere en sal ick geenen anderen geven, noch mijnen lof den gesnedenen beelden.

33 Hebr. Iehovah. D. de eeuwige, selfstandige, onveranderlicke Godt.

b Ies. 48.11.

9

Siet, ³⁴ de voorgaende dingen zijn gekomen: ende nieuwe dingen verkondige ick, eer dat sy uytspruyten doe ick u lieden die hooren.

34 De sin is, Wat ick mijnen volcke te vooren verkondicht hebbe, dat is vervult: Nu verkondige ick u lieden wat nieuws, 't welck oock sekerlick geschieden sal, namelick, de verschijninge des Messiae in den vleesche, die sal van poinct tot poinct alsoo voltrocken worden, gelijck ickse door mijne Propheten voorseyt hebbe.

10

^c Singt den HEERE ³⁵ een nieuw liet, sijnen lof ³⁶ van het eynde der aerde: ghy ³⁷ die ter zee vaert, ende ³⁸ al wat daer in is, ghy eylanden, ende hare inwoonders.

c Psal. 33.3.

35 D. Een voortreffelick liet. siet Psal. 33.3.

36 D. ghylieden die aen de uyterste eynden der werelt woont, alle menschen van wat staet of natie dat ghy zijt, Aengesien dat het heyl dat de Messias aenbrengt, allerley volckeren ende Natien aengaet: So hebben sich dan billick alle volckeren ende natien in hem te verheugen ende te verblyden.

37 Hebr. nederdaelt op de zee. T.w. in't schip dat op der zee sal varen.

38 Ghy menschen allegaer die in de eylanden woont, die rontom in de zee liggen. Hebr. de volheyt der selver, als Psal. 24.1.

11

Laet de woestijne, ende ³⁹ hare steden [de stemme] verheffen, met ⁴⁰ de dorpen [die] Kedar bewoont: laetse juychen ⁴¹ die in de rots-steenen woonen, [ende] ⁴² van den top der bergen af schreeuwen.

39 D. de Steden die in, of naeby de selve liggen.

40 D. de dorpen der Kedarenen, D. de Arabiers, alsoo genaemt van Kedar den sone Ismaëls, Gen. 25.13. Psal. 102.5.

41 And. die te Sela woonen, welcke is de hooft-stadt van Arabia. siet bov. cap. 16. vers 1.

42 Hebr. Van het hooft der bergen.

12

Laetse den HEERE de eere geven, ende sijnen lof in de Eylanden vercondigen.

13

⁴³ De HEERE ⁴⁴ sal uyt-trecken als een helt, hy sal den yver op-wecken als een krijchsman, hy sal juychen, ja ⁴⁵ hy sal een groot getier maken: hy sal sijne vyanden overweldigen.

43 T.w. Iesus Christus.

44 D. hy sal sijne goddelicke macht doen blijcken, als hy den duyvel ende de werelt overwinnen sal door sijne predicatien, sijne doot, sijne verrysenisse, hemelvaert, ende 'tsitten ter rechterhant sijnes Vaders, ende wedercomste ten oordeele.

45 Sommige meynen, dat het Hebr. woort, beteeckent, tieren, brullen, of bulderen, gelijck de elephanten.

14

⁴⁶ Ick hebbe van outs geswegen, ⁴⁷ ick hebbe my stille gehouden, [ende] my ingehouden: Ick sal uytschreeuwen, als eene die baert, ick salse verwoesten, ende t'samen opslocken.

46 Dit zijn de woorden Godts. Als of hy seyde, Dit is wel van outs af mijne wijse ende maniere van doen geweest, dat ick mijne, ende mijner kercke vyanden eenen tijt lanck hebbe laten begaen.

47 Of, soude ick [langer] stille swygen? soude ick my [noch] inhouden?

15

⁴⁸ Ick sal bergen ende heuvelen woest maken, ende al haer gras sal ick doen verdorren: ende ick sal de rivieren tot Eylanden maken, ende de poelen uytdroogen.

48 D. ick sal de groote ende trotse vyanden mijner kercke verdelgen, ende ick sal uyt den wech weeren alle verhinderinge, die mijne geloovige kunnen hinderen ofte schaden, om tot my inden hemel te komen.

16

Ende ick sal ⁴⁹ de blinde ⁵⁰ leyden ⁵¹ door den wech, [dien] sy niet geweten en hebben, Ick salse doen treden door de paden, [die] sy niet geweten en hebben: Ick sal de duysternisse voor haer aengesichte ten lichte maken, ende ^d het cromme tot recht: dese dingen sal ick haer doen, ende ick en salse niet verlaten.

49 D. die den waren Godt te vooren niet en kenden, maer van hem ende sijne leere afdwaelden, ende in groote blintheyt der onwetenheyt, ende afgoderye staken.

50 T.w. door mijnen Geest, ende de predicatie des H. Euangelii.

51 D. door den wech der hemelscher ende salichmakender waerheyt ende godtsalicheyt.

d Ies. 40.3, 4.

17

[Maer] die haer op gesnedene beelden verlaten, die tot de gegotene beelden seggen, Ghy zijt onse Goden, ^e die sullen achterwaerts keeren, [ende] ⁵² met schaemte beschaemt worden.

e Psal. 97.7. Ies. 1.29. ende 44.11. ende 45.16.

52 D. gantsch en gaer te schande worden.

18

⁵³ Hoort ghy doove, ende schouwt aen ghy blinde, om te sien.

53 Hier spreeckt de HEERE de Ioden aen, die moetwillich doof en blint waren, niet willende met aendacht sijn woort hooren, noch in achtinge nemen sijne wercken ende gerichten.

19

Wie isser blint dan ⁵⁴ mijn knecht? ende doof gelijck ⁵⁵ mijn bode ⁵⁶ [dien] ick sende? wie is blint gelijck ⁵⁷ de volmaeckte? ende blint gelijck de knecht des HEEREN?

54 D. het volck van Israël, dat ick mijnen wille hebbe geopenbaert, ende beroepen hebbe, op dat het my daer na soude dienen, als bov. c. 41. vers 8. ende stracx wederom in dit vers.

55 De Priesters ende Leviten, door de welcke Godt, den volcke sijnen wille te kennen gaf.

56 T.w. om mijn volck te leeren.

57 Of volcomene, D. het volck van Israël, 't welck ick veel groote, soo geestelicke, als lichamelicke weldaden bewesen hebbe, also dat het selve niets en ontbrack: daer uyt het behoorde te sien ende bekennen, hoe getrouwelick dat ick het met hen voor hadde.

20

Ghy siet [wel] ⁵⁸ vele dingen, maer ^f ghy en bewaertse niet: of ⁵⁹ hy [schoon] de ooren open doet, ⁶⁰ so en hoort hy doch niet.

58 T.w. vele wonderwercken Godes, die hy tot uwen besten doet.

f Rom. 2.2. etc.

59 T.w. de knecht des Heeren, D. het volck van Israël. De sin is, Dit volck stelt sich wel uyterlick alsoo aen, als of het mijn woort hooren wilde, maer ten is hem geen eernst, ten gaet hen niet ter herten wat sy hooren. In het eerste lit des vers worter gesproken tot de tweede persoone: Maer in het tweede lit van de derde persoone. dit geeft wat duysterheyt in den sin.

60 D. so en beherticht hy het niet.

21

De HEERE hadde lust ⁶¹ [aen hem] ⁶² om sijner gerechticheyts wille: Hy maeckte [hem] groot ⁶³ [door] de wet, ende hy maeckte [hem] heerlick.

61 T.w. aen sijnen knecht, D. aen sijn volck, of, aen haer. T.w. dese lieden. Sommige duyden 't op de wet ende de uytvoeringe van Godts oordeelen over dit sondige volck.

62 D. van wegen sijne waerheyt ende trouwe, namelick, dewijle hy den out-vaderen belooft heeft, dat hy haer zaet soude goet doen. siet Psa. 31. op vers 2.

63 Namelick, die hy haer gegeven hadde door Mose. Siet Deut. 4.6. Psal. 147.19, 20.

22

Maer [nu] ⁶⁴ is het ⁶⁵ een berooft ende geplundert volck: sy zijn alle verstrickt in de holen, ende versteken in de gevangen-huysen: sy zijn tot eenen roof geworden, ende ⁶⁶ daer en is niemant diese reddet: [tot] eene plunderinge, ende ⁶⁷ niemant seyt, Geeft[se] weder.

64 T.w. het volck van Israël. And. Is hy] te weten de knecht des Heeren. als vers 19. Andre aldus, Ende dat volck is berooft ende geplundert: Alle de jongelingen suchten, of, sy suchten alle inde speloncken, of holen der aerde.

65 De sin is, Godt heeft dit volck in sijner vyanden handen over-gegeven, om dat het sijne genade ende goedertierenheyt niet en heeft in achtinge genomen.

66 Hebr. daer en is geen redder.

67 D. daer is niemant diese beschermt of verdedicht, of die de vyanden dwingt weder te geven, datse haer afgenomen hebben.

23

Wie onder u lieden, neemt sulcx ter ooren? [wie] merckt op, ende hoort ⁶⁸ wat hier na zijn sal?

68 Want de straffen ende plagen des Heeren, die hier in dit leven komen over de onboetveerdige sondaren, die en zijn maer beginselen van hare smerten, so sy niet in tijts opmercken, ende haer beteren, ende met belijdenisse harer sonden seggen, Wie heeft Iacob, etc. vers 24.

24

Wie heeft ⁶⁹ Iacob tot een plunderinge overgegeven, ende ⁶⁹ Israël den roovers? ⁷⁰ Ist niet de HEERE? hy, tegen wien wy gesondicht hebben? want sy en wilden niet wandelen in sijne wegen, ende sy en hoorden niet nae sijne Wet.

69 D. de nacomelingen Iacobs, de Israëliten.

69 D. de nacomelingen Iacobs, de Israëliten.

70 D. 'tis seker dat de Heere ons, ende onse goederen, om onser sonden wille, in hare handen heeft over-gegeven.

[fol. 22r]

25

Daerom heeft hy ⁷¹ over haer uytgestort ⁷² de grimmicheyt sijnes toorns ende ⁷³ de macht der oorloge: ende hy heeftse rontomme in vlamme geset, doch ⁷⁴ sy en mercken 't niet; ende hy heeftse ⁷⁵ in brant gesteken, doch ⁷⁴ sy en nemen 't niet ter herten.

71 Hebr. over hem, ende soo in't volgende. T.w. over Iacob, of over Israël, uyt vers 24.

72 D. sijne straffen. Siet de aent. Psal. 79. op vers 6.

73 Het leger der Assyriers, ende andere vyanden.

74 D. de Israëliten en hebben geen achtinge gegeven op de gerichten Godes, ende d'oorsaken der selver.

75 D. hy heeftse vernielt door velerley pijnelicke jammeren ende elenden.

74 D. de Israëliten en hebben geen achtinge gegeven op de gerichten Godes, ende d'oorsaken der selver.