Biblia, dat is: De gantsche H. Schrifture, vervattende alle de canonijcke Boecken des Ouden en des Nieuwen Testaments (Statenvertaling 1637)

Het Lj. Capittel.

De Heere troost sijn volck, ende vermaent het tot geloove ende gedult, vers 1, etc, belovende haer te verlossen, 4. ende dat haestelick, 5. ende dat sijn heyl bestendich sal wesen, 6. maer dat de menschen verganckelick zijn, 8. een gebedt der bedrangde godsaligen, om hulpe ende verlossinge, 9. de welcke haer de Heere belooft, 11. bestraffende te gelijcke de swackheyt hares geloofs, 12. beschrijvinge van de macht des Heeren, 15. om haer te helpen, 16. van haer nemende den bitteren drinckbeker, 17. ende 22. ende dien gevende hare vyanden, 23.

1

¹ HOoret nae my ghy die de gerechticheyt najaecht, ghy die den HEERE soeckt: aenschouwt ² den rotzsteen [daer] ghylieden ³ uyt gehouwen zijt, ende de hollicheyt des bornputs ⁴ [daer] ghy uyt gegraven zijt.

1 Dit zijn de woorden Godes tot sijne Gemeynte, de selve troostende in hare droeffenisse, daer mede sy bevangen was, aensiende het kleyn getal der geloovigen.

2 D. Abraham, wiens lichaem van ouderdom verstorven was, als hy de belofte ontfinck, dat hy Isaac soude genereren. Rom. 4.19. Siet Psal. 90. de aent. op Vers 2.

3 D. door mijne sterckte voort-gebracht zijt.

4 Verstaet hier Sara, die onvruchtbaer was, ende wiens lichaem van ouderdom verstorven was, doe sy Isaac ontfangen heeft, Rom. 4.19.

2

⁵ Aenschouwet Abraham ulieder Vader, ende Sara [die] u lieden gebaert heeft: want ⁶ ick riep hem ⁷ doe hy [noch] alleen was, ende ick segende hem, ende ick vermenichvuldichde hem.

5 Dit is een verklaringe dernaest-voor-gaende woorden.

6 De sin is, Gelijck ick Abraham ende Sara, onaengesien sy beyde stock-out waren, tot een groot volck gemaeckt hebbe: alsoo sal ick oock mijn kercke wonderbaerlick vermeerderen, onaengesien ghy Ioden nu een verachtsaem, ende hart gedruckt volck zijt.

7 Of, doe hy [noch] eenich was, Hebr. Doe hy een was. D. doe hy nog geen kinderen, Ia, geen hope van kinderen te krijgen en hadde. Siet Rom. 4.19.

3

Want de HEERE sal ⁸ Zion troosten, hy sal ⁹ troosten alle hare woeste plaetsen, ende hy sal ¹⁰ hare woestijne maken ¹¹ als Eden, ende hare wildernisse ¹² als den hof des HEEREN: vreucht ende blijtschap sal ¹³ daer in gevonden worden, danck-segginge ende een stemme des gesancks.

8 D. sijn volck, de Christelicke kercke: Of de gene die uyt de Babylonische gevangenisse sullen weder-gekomen zijn.

9 Troosten is hier soo veel te zeggen, als op-bouwen, ende te rechte brengen, alle hare, T.w. Zions, woeste plaetsen, Hebr. hare woestheden. De sin is, De Heere sal in plaetse van de ongeloovige Ioden, de heydenen roepen. Vergel. Rom. 11.11. Gal. 4.27.

10 D. het kleyne getal der geloovige Ioden.

11 D. als den lusthof te Eden, diemen het paradijs naemt. Siet Gen. 2.8. D. de Heere sal in sijne kercke, door sijne krachtige beroepinge, de uytverkorene uyt de heydenen planten.

12 D. als het paradijs, of verstaet hier door den hof des Heeren, eenen uytter maten schoonen hof. 't is 't selve dat stracx met andre woorden geseyt is.

13 T.w. in de kercke des Heeren.

4

Luystert nae my, mijn volck, ende mijne lieden neycht nae my de oore: want ¹⁴ een wet sal van my uytgaen, ende ick sal mijn ¹⁵ recht ¹⁶ doen rusten ¹⁷ tot een licht der volckeren.

14 Ofte, leere, T.w. de leere des H. Euangelii, als Ies. cap. 2. vers 3.

15 Daer in bestaende, dat alle die in Chri-stum gelooven, gerechtveerdicht worden, ende vergevinge aller harer sonden verkrygen. Andre, Mijn recht, D. mijn leere, die ick als een recht mijnen uytverkorenen voor-schryve.

16 T.w. in mijne kercke, die de kolomne en de vasticheyt der waerheyt is, 1.Tim. 3.15.

17 D. tot dien eynde, op dat het de uytvercorene uyt verscheydene volckeren beschijne, die verlichtende met de salich-makende kennisse Godes. Vergel. Luc. 2.32. Act. 13.46, 47.

5

¹⁸ Mijne gerechticheyt is naeby, ¹⁹ mijn heyl ²⁰ treckt uyt, ende ²¹ mijne armen sullen de volcken richten: op my sullen ²² de Eylanden wachten, ende ²³ op mijnen arm sullen sy hopen.

18 D. mijne genadige verlossinge, die ick mijnen volcke door haren salichmaker Iesum Christum, achtervolgens mijne belofte, bewijsen sal.

19 D. mijne salicheyt die ick mijnen uytverkorenen geven sal, komt te voorschijn.

20 Of, sal te voorschijn komen.

21 D. ick sal de volckeren door mijne goddelicke kracht tot gehoorsaemheyt brengen.

22 D. de vreeme natien. Siet Ies. 41.1. ende 42.4. ende 60.9.

23 D. op mijne hulpe ende bystant. siet Ies. 53.1.

6

Heft u lieder oogen op nae den hemel, ende aenschouwet de aerde beneden: want ²⁴ de hemel sal als een roock verdwijnen, ende de aerde sal als een kleet verouden, ende hare inwoonders sullen ²⁵ van gelijcken sterven: maer ²⁶ mijn heyl sal in eeuwicheyt zijn, ²⁶ mijne gerechticheyt en sal ²⁷ niet verbroken worden.

24 De sin is, hemel ende aerde sullen wel vergaen, maer het Euangelium, ende de salicheyt van Godts volck, sal eeuwichlick vast zijn. sommige nemen't aldus: offer schoon soo groote, ende grouwelicke veranderingen in de werelt komen sullen, als of de hemel ende aerde vergaen souden: So sal ick nochtans mijne kercke bewaren, ende haer geven wat ick haer belooft hebbe. Vergel. Psal. 102.27. ende Ies. 34.4.

25 T.w. gelijck de roock, ende een kleet vergaen.

26 Alsoo ond. vers 8. voorts: zijn. D. blyven. Siet Psal. 37. op vers 18.

26 Alsoo ond. vers 8. voorts: zijn. D. blyven. Siet Psal. 37. op vers 18.

27 Of, niet beswijcken.

7

Hooret nae my, ghylieden die ²⁸ de gerechticheyt ²⁹ kent, ghy volck ^a in welckes herte ³⁰ mijne wet is: ^b en vreest niet de smaetheyt ³¹ van den mensche, ende voor ³² hare smaet-redenen en ontset u niet.

28 D. hier te seggen, de vroomicheyt ende godtsalicheyt.

29 D. lief hebt, ende u selven daer mede besich houdt. als Psal.1.6.

a Psal. 37.31.

30 Als zijnde de regel ende 'tricht-snoer: nae 't welcke sich de menschen hebben te reguleren.

b Psal. 118.6. onder vers 12.

31 D. die u de menschen aen doen.

32 T.w. der sterffelicker menschen, dat is hier te seggen, der godtloosen die uwe vyanden zijn.

8

Want ^c de motte salse op-eten als een kleet, ende ³³ het schiet-wormken salse opeten ³⁴ als wolle: maer ³⁵ mijne gerechticheyt sal in eeuwicheyt zijn, ende ³⁵ mijn heyl ³⁶ van geslachte tot geslachten.

c Ies. 50.9.

33 Dit is een soorte van wormkens, die in de wolle veelmaels zijn.

34 D. als een wollen kleedt.

35 Als bov. vers 6.

35 Als bov. vers 6.

36 Hebr. tot geslachte der geslachten.

9

³⁷ Ontwaeckt, ontwaeckt, treckt sterckte aen, ghy arm des HEEREN: ontwaeckt als in de voorledene dagen, [als in] de geslachten van outs: zijt ³⁸ ghy't niet die ³⁹ Rahab ⁴⁰ uytgehouwen hebt? die ⁴¹ de zee-drake ⁴² verwondet hebt?

37 Of, waeck op, waeck op. dit spreeckt het volck Godes, Godt biddende, dat hy sijne macht wille bewijsen, ende haer verlossen, gelijck hy hare Vaderen eertijts uyt Egypten verlost heeft.

38 Ghy stercken arm Godes.

39 D. Egypen. ende verstaet hier Pharao met sijn gantsch heyr. siet Psal. 87.4. ende 89.11.

40 Gelijckmen eenen steen uyt een steenrotze houwt. dat is hier te seggen, uyt het getal der levendigen met gewelt heeft uytgeruckt.

41 Of, wal-visch, D. den Coninck Pharao. Siet Psal. 74.13, 14. Ies. 27.1. Ezech. 29.3.

42 Of, smerte aengedaen hebt. T.w. als ghy hem in't roode meyr geworpen, ende verdroncken hebt. Exod. 14.21.

10

En zijt ghy 't niet, die de zee, de wateren des grooten afgronts, drooge gemaeckt hebt? ^d die de diepten der zee ⁴³ gemaeckt hebt tot eenen wech, op dat ⁴⁴ de verloste daer door gingen?

d Ies. 43.16.

43 Hebr. gestelt hebt.

44 D. de kinderen Israëls, die uyt der Egyptenaren handen verlost waren.

11

Alsoo sullen ⁴⁵ de vry-gecochte des HEEREN wederkeeren, ende met gejuych tot Zion komen: ende eeuwige blijtschap ⁴⁶ sal op haer hooft wesen: vreucht ende blijtschap sullen sy ⁴⁷ aengrijpen, treuringe ende suchtinge sullen wechvlieden.

45 Of, geransoeneerde. D. de gene voor de welcke de Heere het ransoen betaelt ende alsoo verlost heeft. Eenige verstaen dit van de verlossinge, uyt de Babylonische gevanckenisse, andre, uyt het gewelt des duyvels, sommige, van beyde. Siet Ies. 35.10. daer staen de selve woorden die hier staen.

46 T.w. als eenen schoonen crans. siet Ies. 35.10. 2.Tim. 4.8.

47 Of, achterhalen.

12

⁴⁸ Ick, ick ben het, die ⁴⁹ u trooste, ⁵⁰ wie zijt ghy dat ghy u vreeset voor ^e den mensche, die ⁵¹ sterven sal? ende voor eenes menschen [kint dat] ⁵² hoy worden sal?

48 Hier spreeckt de Heere wederom.

49 T.w. ô Zion, ghy Gemeynte der geloovigen.

50 Als of de Heere seyde, Waerom zijt ghy dan soo kleynmoedich, mijn volck? Ghy en kent gewisselick de kracht des Heeren niet, die u beschermt, dewyle ghy dus verveert zijt voor de sterffelicke menschen.

e Bov. vers 7. ende Psal. 118.5.

51 Of, sterven moet.

52 Hebr. [die als] hoy sal gegeven, ofte, gestelt worden, D. die afgesneden sal worden, ende die verwelckeren ende verdorren sal gelijck het hoy. siet Iesa. 40.6. ende 1.Pet. 1.24.

13

Ende vergetet des HEEREN, ⁵³ die u gemaeckt heeft, ^f die de hemelen heeft uytgebreyt, ende de aerde gegrondet heeft? ende vreeset u geduerichlick den gantschen dach, van wegen de grimmicheyt ⁵⁴ des benauwers, wanneer hy sich bereyt om te verderven: ⁵⁵ waer is dan de grimmicheyt ⁵⁴ des benauwers?

53 T.w. tot sijn volck, ende aensienlick. Verg. Psal. 100. vers 3.

f Iob 9.8. Psal. 104.2. Ies. 40.22. ende 42.5. ende 44.20.

54 Der booser menschen, des Tyrans, des vervolgers: ende oock des duyvels.

55 Als of hy seyde, De vervolgers (selfs de duyvels) en vermogen niet meer tegen u. Dit sal eerst ten jongsten gerichte volkomelick volbracht worden. Andre nemen dese woorden aldus, als of de Prophete seyde, Siet ghy nu niet, dat alle de dreygementen uwer vyanden te niete zijn gegaen? Derhalven en hebt ghy geen oorsake gehadt, om dus bevreest te zijn.

54 Der booser menschen, des Tyrans, des vervolgers: ende oock des duyvels.

14

⁵⁶ De omswevende gevangen sal haestelick los gelaten worden: ende hy en sal ⁵⁷ in den kuyl niet sterven, ende ⁵⁸ sijn broot en sal [hem] niet ontbreken.

56 And. die in vreemtheyt omher treckt, sal haestelick verlost worden, T.w. soo van de banden der tyrannen, als van de banden des duyvels, D. van sonden. sommige verstaen dit oock van de verlossinge uyt de Babylonische gevangenisse.

57 D. in de Babylonische gevangenisse. of, in de groeve of put der elende.

58 D. sijn nootdurft.

15

Want ick ben de HEERE uwe Godt, die de zee ⁵⁹ klieft, dat hare golven bruysen: HEERE der heyrscharen is sijn name.

59 Of, scheurt, deylt. And. beweegt. Siet Iob 26.12. Ier. 31.35.

16

Ende ⁶⁰ ick legge mijne woorden in uwen mont, ende ⁶¹ bedecke u onder de schaduwe mijner hant: ⁶² om den hemel te planten, ende om de aerde te gronden, ende om te seggen tot ⁶³ Zion, Ghy zijt mijn volck.

60 Eenige meynen dat dit tot Christum, (vergel. Ies. 49.2, 3.) andere, dat het tot sijne kercke gesproken wort.

61 D. ick neme u onder mijne bewaringe.

62 T.w. door de leere, die ick in uwen mont geleyt hebbe. D. om de uytverkorene te troosten, met de hope des eeuwigen levens, dat sy besitten ende genieten sullen in de nieuwe werelt. Vergel. hier mede Ies. 65.17. ende 66.22. ende 2.Pet. 3.13.

63 D. tot de algemeene kercke, als vers 3.

17

^{g 64} Waeckt op, waeckt op, staet op ⁶⁵ Ierusalem, die ghy ⁶⁶ gedroncken hebt ⁶⁷ vande hant des HEEREN ⁶⁸ den beker sijner grimmicheyt, den droessem des

g Ies. 52.1.

64 Heft uwe oogen op tot Godt den Heere, ende grijpt weder een herte, ende sett u vertrouwen op sijne genadige toesegginge.

65 O ghy volck Godes. Siet Gal.4.26. Heb.12.22.

66 D.die door de tyrannen hart getuchticht zijt geworden. siet Iob 21. op vers 20. Siet oock Psal. 60. de aent. op vers 5. ende Psal. 75.9. Ier.25.15, 16.

67 D. dien ghy van de hant des Heeren ontfangen hebt.

68 D. de straffen, die ghy van den toornigen Godt ontfangen hebt.

[fol. 26v]

bekers ⁶⁹ der swymelinge hebt ghy gedroncken, [ja] ⁷⁰ uytgesogen.

69 Siet Psal. 60. op vers 5.

70 Hebr. uytgedruckt.

18

Daer is niemant ⁷¹ van alle de kinderen [die] ⁷² sy gebaert heeft, ⁷³ die haer sachtkens leydet: ende niemant van alle de kinderen [die] sy opgevoedt heeft, ⁷⁴ die haer by der hant grijpt.

71 D. van alle de Ioden die te Ierusalem geboren ende opgetogen zijn. Hier verhaelt de Heere den elendigen stant sijner kercke, eer hy der selver met sijne genade ende hulpe verschenen, ende Christum in de werelt gesonden hadde; als oock den stant der selver onder de heerschappye des Antichrists, ende wreede vervolginge der tyrannen. Vergel. Matth. 9.36, etc. 2.Thes. 2.11. Apoc. 12.3.

72 T.w. de Stadt van Ierusalem, D. de Gemeynte, of, kercke, of, gevangene Ioden.

73 T.w. met recht-troostelicke leere. Hier klaecht de Heere, over de valsche Leeraers, die d'overhant genomen hadden, soo ten tyde des bedroefden stants der kercke, als oock ten tyde als Christus in den vleesche verschenen is, als oock daer na ten tijde des Antichrists.

74 D. die haer hulpe ende troost bewijst in't geestelicke. Of, die sich onderwinde haer uyt de Babylonische gevangenisse te verlossen.

19

^{h 75} Dese twee dingen zijn u wedervaren, ⁷⁶ wie heeft medelijden met u? daer is verwoestinge, ende verbrekinge, ende honger, ende sweert, ⁷⁷ [door] wien sal ick u troosten?

h Ies. 47.9.

75 T.w. dat ghy van de vyanden zijt vervolgt geweest, ende van uwe Regenten geenen troost ontfangen hebt, als vers 18. geseyt is: Maer andre meynen dat het beter past op 't gene dat vers 20. volcht.

76 Of, wie beklaecht u? D. wie troost u? als Iob 2.11.

77 De sin is, wiens exempel sal ick by brengen, daer ick uwe elende by vergelijcke? u doende sien, datter noch andre geweest zijn, die so hardelick gestraft zijn als ghy? And. waer mede. And. door wien sal ick u doen troosten?

20

^{i 78} Uwe kinderen ⁷⁹ zijn in beswyminge gevallen, sy liggen ⁸⁰ voor-aen op alle straten, gelijck ⁸¹ een wilt osse ⁸² in 't nett: sy zijn vol ⁸³ der grimmicheyt des HEEREN, ⁸⁴ der scheldinge uwes Godts.

i Thren. cap. 2. vers 11, 12.

78 ô Ierusalem, D. uwe inwoonders, of, uwe burgers.

79 Dewyle sy van hare vyanden zijn ter neder-geslagen.

80 Hebr. aen het hooft aller straten, D. aen den inganck aller straten.

81 Of, buffel.

82 Hebr. des nets, of, des stricks. D. die in't nette verstrickt is, ende die derhalven hemselven niet helpen noch redden en kan.

83 Der straffe, die van de grimmicheyt des Heeren komt. dit is de oorsake harer benautheyt.

84 D. der straffe. als bov. cap. 50. vers 2.

21

Daerom hoort nu dit, ghy bedruckte: ende ghy dronckene, maer ⁸⁵ niet van wijn.

85 Maer van tegenspoet ende elende: of verstaet hier by, maer van den beker der grimmicheyt des Heeren, als vers 17.

22

Alsoo seyt uwe Heere, de HEERE ende uwe Godt, ⁸⁶ [die] sijnes volcx sake twisten sal, Siet, ⁸⁷ ick neme den beker der swymelinge van uwe hant, den droessem des bekers mijner grimmicheyt, ghy en sult dien voortaen niet meer drincken.

86 Hebr. die sijn volck twisten sal. De sin is, De Heere sal sijnes volcx aen-nemen te verdedigen tegen hare vyanden.

87 Als of de Heere seyde, Dewyle u niemant helpen en kan, so wil ick u helpen.

23

Maer ick sal hem dien ⁸⁸ die u bedroeft hebben in de hant setten, ⁸⁹ die tot uwe ziele seyden, Buycht u neder, dat wy over [u] gaen: ende ghy leydt uwen rugge neder als aerde, ende als een strate den genen die daer over gaen.

88 Ofte, smerte aengedaen hebben. And. die u verdruckt hebben.

89 D. die u stoutelick ende trotselick onderdruckt hebben, soeckende u tot de aerde toe te buygen, ende t'eenemael te niete te maken. figuerlicke manieren van spreken.